A. I. Karshibayev n. O. Ataullayev b. Sh. Narzullayev

3.5.Tijorat va texnik ENHAT 
Vazifasi bo‗yicha sanoat korxonalarining ENHATlari tijorat va
texnik asosida hisobga olish tizimlariga bo‗linadi.
Tijorat
asosida hisobga
olish

tizimi

deb, iste‘mol qilingan elektr energiyaga to‗lovni amalga
oshirish uchun foydalaniladigan hamda energiyani hisobga olish tizimiga
aytiladi (mos ravishda tijorat asosida hisobga olish tizimi uchun
ishlatiladigan asboblar tijorat hisobga olish asboblari deyiladi).
Texnik
yoki nazorat qilish orqali hisobga olish tizimi deb, korxona ichida uning

---

---

147
bo‗limlari va ob‘yektlarida texnologik jarayonlarini nazorat qilish uchun

hisobga olishga aytiladi. Texnik asosidagi hisobga olish tizimi tijorat
tizimining asosini tashkil etadi.
Texnik hisobga olish elektr energiyadan foydalanishni joriy
boshqarish, rejalashtirish, me‘yorlashtirish va tahlil qilish funksiyalarini
bajarilishi uchun axborot bazasini tashkil etadi. Sanoat korxonalarida
elektr energiyani texnik hisobga olishning olib borilishi quyidagilarga
imkon beradi:

sexlarda elektr energiyadan noratsional foydalanishni aniqlash;

elektr energiyani tejash bo‗yicha rag‗batlantiradigan iqtisodiy
omillarni kiritish;

energiya resurslarini tejash va maxsulot birligiga to‗g‗ri keladigan
elektr energiya sarfi miqdorini kamaytirish.
Texnik hisobga olish tizimining vazifasi katta o‗lchamligi va
murakkabligi bilan ajralib turadi. Hozirgi vaqtda texnik hisobga olish
tizimi taqsimlash va transformator podstansiyalari pog‗onasida amalga
oshirilmoqda. Bu tizimdagi hisoblagichlar u yoki bu sex tomonidan
sarflangan elektr energiyani to‗g‗ridan-to‗g‗ri qayd eta olmaydi, chunki
har bir sex elektr ta‘minotini bir necha transformator podstansiyalaridan
(yoki taqsimlash podstansiyalaridan) oladi, ular har biri esa, o‗z navbatida,
bir necha sexlarni ta‘minlaydi. Masalan, 3.16-rasmda tasvirlangan korxona
sxemasi uchun 2-sex elektr ta‘minoti Wh
2
hisoblagich bo‗yicha aniqlanadi.
1-sex 1-TP dan (Wh
1
hisoblagich) va 2-TP dan (Wh
3
va Wh
2
hisoblagichlar ko‗rsatkichlari ayirmasi) ta‘minlanadi. Shunday qilib, 1-
sexning elektr iste‘molini 1-sex = Wh
1
+(Wh
3
- Wh
2
) ifoda bo‗yicha
aniqlash mumkin.
Wh
3
hisoblagich ko‗pincha TP da emas, bosh pasaytiruvchi
podstansiya (BPP) da, ya‘ni ta‘minot kabeli oxirida o‗rnatiladi.
Odatda sexlar va texnologik uskunalar bo‗yicha elektr energiya
iste‘molini hisobga olishni ajratishni amalga oshirish uchun qo‗shimcha
hisoblagichlar o‗rnatilishi, qayta ulanishlarni amalga oshirish va
podstansiyalarni tartiblashtirish zarur.

---

---

148