A. I. Karshibayev n. O. Ataullayev b. Sh. Narzullayev

m
ent
ni
ng
t
as
hk
il
et
u
vchi
lari
n
ing 
daraj
as
i

4-chi
3-chi

2-chi
1-chi
0-chi

3.24. Rasm.
Energomenejmentning tashkiliy profili
Korxonada energetik menejment darajasini oshirish bo'yicha chora-
tadbirlarni ishlab chiqishda tashkiliy profilni imkon qadar tenglashtirishga
harakat qilish kerak. Bu esa ishlab chiqarishning energiya samaradorligini
oshirishga qo‘shadigan hissasi va yuqori samaradorlikni ta‘minlaydi.
Energomenejmentning joriy holatini xarakterlovchi tashkiliy profil misol
sifatida 3.24-rasmda keltirilgan.
Erishilgan energomenejment chegerasi
Energomenejmentni rivojlantirish chegerasi
Energetik
siyosat
Tashkilot
Motivatsiya
Axborot
tizimi
Marketing
Investitsiya
Energomenejmentning tashkil etuvchilari

1. Energetik ekspertlarning bahosi; 
2. Texnolog ekspertlarning bahosi 

---

---

178
3.14. Korxonada energetik menejmentni tashkil etish. 

Energetik menejmentning tishkil etuvchilaridan biri tashkiliy tuzilma
hisoblanadi.
Korxonada energomenejmentning asosiy vazifalari 3.25-rasmda
ko'rsatilgan.
3.25. Rasm. Energetik menejment asosiy vazifalari 
Vazifalar
Energiya boshqaruv tashkiloti
1. Korxonada energiya boshqaruv elementlarini joylashtirish
joylarini aniqlash
2. Barcha menejerlarni energiya sarfini nazorat qilishning ma'muriy
majburiyatlaridan biri ekanligini tushunishlarini ta'minlash
3. Kompaniyaning yuqori boshqaruviga yordam berish
4. Yadro energiyasi boshqaruvining tuzilishini shakllantirish
5. Energiya boshqaruvining funktsional va tizimli sxemasini ishlab
chiqish, sxemaning har bir elementining funktsiyalarini yaratish
6. Korxonaning energetika qo'mitasini tashkil etish.
7. Energiya boshqaruvi sohasida korxona standartlarini ishlab chiqish
va tasdiqlash. korxonaning mavjud standartlarga o'zgartish va
qo'shimchalar
8. Energiya boshqaruv tizimini joriy etish
9. Energiya boshqaruv tizimining ishlashini qo'llab-quvvatlash

---

---

179
Korxonada energomenejmentni tashkil qilish tashkilotning tashkiliy

tuzilmasiga asoslanishi kerak. Uning elementlari barcha bosqichlarda va
korxonaning barcha bo'limlarida joylashtirilishi kerak. Bu elementlarning
funktsional majburiyatlarini tartibga solishi kerak.
Faoliyat yuritish sifatida energiya boshqaruvi butun korxona uchun
qo'llanilishi lozim. Energiya boshqaruvchisining tarkibini korxonaning
barcha bo'limlari bilan bog'lash kerak, hamda korxona tarkibida energiya
boshqaruvi bir joyda aniqlangan bo'lishi kerak. Masalan, bir necha turar
joy variantlari bo'lishi mumkin :
- texnik bo'lim;
- kadrlar bo'limi;
- moliya bo'limi;
- ijro etuvchi direktorni boshqarish;
- tashqi maslahatchi;
Har bir variant o'z afzalliklari va kamchiliklariga ega. Energiya
menejerlari boshqaruv tuzilmasida qanday bo'lishidan qat'iy nazar, u
tegishli rejaga ega bo'lishi kerak. Bu yerdagi masalalar muhim ahamiyat
kasb etadi:
1. Barcha energetika xodimlari integratsiyalangan birlikda bir joyda
to'planishlari kerakmi?
2. Energetika xodimlari korxona bo'yicha taqsimlanishi mumkinmi?
"Energiya tejamkorligi" ga ixtisoslashtirilgan texnik faoliyat sifatida
qarashga qarshi turish kerak. Energiya nafaqat texnik jihatdan, balki keng
miqyosli tashkiliy boshqaruvning bir tomonidir. Shunday ekan energiya
boshqaruvi quyidagilarni ta'minlashi kerak:
- energiyani iste'mol qilishni nazorat qiluvchi barcha menejerlar
o'rtasida o'zaro tushuntirishish bu, ularning ma'muriy javobgarliklaridan
biridir;
-
energiya
iste'moli
bo'yicha
"yangi"
tushuncha
asosida
boshqaruvchilar harakatlarining muhimligini e'tirof etish.
Yuqori
boshqaruvni
qo'llab-quvvatlashga
nafaqat
xodimlarni
rag'batlantirish, barcha rahbarlar o'zlarini majburiyatlarini bajarishlarini
kafolatlaydigan turli bo'limlarni birlashtiruvchi qo'mita orqali, shuningdek,

---

---

180
xodimlarni eng yaxshi energiya boshqaruvi amaliyotlariga mos ravishda

ishlashni talab qilish orqali erishiladi.
Boshqaruv yuqori rahbariyat tomonidan qo'llab-quvvatlanmasa,
energetika boshqarmasi korxona texnik ko‘rsatkichlaridan foydalanish
uchun yaroqsiz bo'lgan faoliyatning past darajasida qolishi mumkin.
Buning natijasida, u asosiy rahbarlar va ularning xodimlari tomonidan
kunlik vazifalaridan biri sifatida ko'rib chiqilishi kerak bo'lgan narsa
sifatida tan olinmaydi.
Rahbariyat yuqorida olgan axborotlar uchun uchta asosiy maqsadni
ko'zlamoqda:
1. Asosiy xodimlar xarajatlari yoki energiya bilan bog'liq faoliyat
haqida shartnoma tuzish.
2. Vaziyat va taraqqiyot haqida xabar berish.
3. Energetik menejerlar harakatlarining tan olinishi va obro'siga
erishish.
Boshqa fazilatlar va ko'nikmalarga qaramay energiya menejeri,
yetarlicha tayyorlangan va rahbar sifatida, boshqaruv vazifalarini amalga
oshirish uchun, express boshqarish ya‘ni ko‘p o'ylamasdan o‘z qobilyatiga
tayangan holatda energiya boshqaruvini samarali boshqarish darkordir.
O‘shandagina korxonada energiya boshqaruvi xodimlar tamonidan tan
olinadi. Umuman, energiya menejerining ishiga namunali tavsif
quyidagilardan iborat:
-energiya siyosatini shakllantirish va amalga oshirish:
-amalga oshirish va samarali yo'l, texnik muhitga energiya iste'moli va
emissiya to'g'risidagi axborotni boshqarishni ta'minlash;
-qabul qilish uchun mas'ul oliy darajadagi rahbarlar va xodimlar
uchun muntazam ravishda ma‘lumotlarni olib turish;
-korxonada energiya masalalari bo'yicha xabardorlikni oshirish va
ta'minlash;
-samarali ma'muriy va biznes faoliyati va samarali operatsion
amaliyotlarni joriy etish va qo'llab-quvvatlash;
-energiyani tejash, energiya samaradorligini o'rganish tajribasi asosida
korxona ehtiyojlarini aniqlash;

---

---

181
-energiya samaradorligini oshirish uchun iqtisodiy jihatdan samarali

imkoniyatlarni aniqlash;
-energiya iste'molini va atrof-muhitni ifloslanishini kamaytirish
bo'yicha investitsiya dasturini shakllantirish;
-energiya boshqaruv tadbirlarining iqtisodiy samaradorligini baholash
uchun protseduralarni joriy etish va joriy qilish;
Bundan tashqari energiya samaradorligini samarali boshqarish uchun
bir nechta amallarni boshqarish lozim, jumladan:
- korxonaning har bir bo'linmasida tegishli byudjet mablag'lari
egalariga energiya sarfini nazorat qilish mas'uliyatini aniq belgilash;
-
energetikani
boshqarish
bo'yicha
barcha
harakatlarning
muvofiqlashtirilishiga javob beradigan va energiya sarflaydigan energiya
miqdorini har bir organning qanchalik yaxshi nazorat qilayotgani haqida
muntazam ravishda hisobot beradigan energiya boshqaruvchisining
qobiliyati;
- energetikani boshqarish uchun turli bo'linmalarni birlashtiruvchi
qo'mitaning aniq tuzilganligi.
Energiya boshqaruvchisi har oy kamida bir marta tegishli bo'linma
boshlig'iga xabar berish kerak. Ushbu bo'linma boshlig'i orqali energiya
boshqaruvchisi bevosita kirish imkoniyatiga ega bo'lishi va kamida
to'rtdan bir qismini energiya boshqaruv qo'mitasiga yetkazishi lozim.
Bunday qo'mitaning afzalligi shundaki, u energetika boshqaruvchisi
bo'lmagan energiya iste'moliga ta'sir qiluvchi qarorlarni qabul qilish
sohalariga kirishni ta'minlaydi. Ushbu qo'mita orqali energetika menejeri
kamida yiliga bir marta korxona rahbariyatiga hisobot berishlari shart.
Shuningdek, energiya menejmenti xodimlarining funktsiyalarini
energiyani tejash tadbirlariga investitsiya qilish uchun mas'ul bo'lgan bir
guruh energiya menejmenti xodimlarining funktsiyalarini taqsimlash
maqsadga muvofiqdir. Odatda korxonaning boshlig'i va energetika
qo'mitasidan doimiy ravishda tashqi nazorat uchun xodimlar olinishi
lozim.
Energiya boshqaruvchilari soni bir nechta omillarga bog‘liq holda
aniqlanadi. Bu omillarga quyidagilar kiradi.

---

---

182
- energiya sarfi miqdori;

- korxonada energiya sarfini kamaytirish kerakligi;
- korxonaning energiya menejmentini rivojlantirish dasturida erishgan
bosqichi.
O'z navbatida, korxonaning energiya sarfini kamaytirish darajasi:
- korxonada binolar, ishlab chiqarish bosqichlari va jarayonlarning
soni va tavsifi;
- ularning energiya samaradorligining hozirgi darajasi;
- xodimlar o'rtasida energiya samaradorligi masalalari bo'yicha
xabardorlik darajasi va ularning energiya tejaydigan ma'muriy va biznes
amaliyotlariga qanchalik rioya qilganligi;
-boshqarish qarorlarini qo'llab-quvvatlash uchun mavjud axborot
tizimining yetarliligi;
- yuqorida sanab o'tilgan narsalarning har qandayini yaxshilash uchun
energiyani boshqarish uchun berilgan byudjet mablag'lari.
Energiya boshqaruvi faoliyatiga jalb qilingan xodimlarning aniq soni
vaqt o'tishi bilan ortib boradi va kamayadi. Biroq, birinchi navbatda
energiya menejmenti xodimlarining minimal sonini aniqlash lozim. Va bu
ko‘rsatkichni aniqlashda quyidagi qoidalarga rioya qilish lozim:
-energiya sarfi 3 million dollargacha, energiya sarf-xarajatlarining har
biriga 1 million dollarga teng to'liq ishchi xodim bo'lishi kerak;
- har bir qo'shimcha ishchi uchun 10 mln. dollar miqdorida qo'shimcha
2 mln. dollar miqdorida;
Energiya
boshqaruvi
bo'yicha
faoliyat
quyidagi
sohalarda
mutaxassislar bilimlari va tajribalarini talab qiladi:
- umumiy boshqaruv;
- texnologiya;
- moliya;
- xodimlar bilan ishlash;
- ta'lim va tarbiya;
- marketing.

---

---

183