A. I. Karshibayev n. O. Ataullayev b. Sh. Narzullayev

5.12. Rasm. Har xil bosimli siqilgan havo iste’molchilarining 
ta’minot sxemasi.
a – bitta kompressordan, b – turli xil kompressorlardan.
Har xil bosimdagi alohida kompressorlarning havo ta‘minotining
sxemasi rasm 5.12.b da berilgan. Bu sxemadagi ulanishda elektr
energiyani tejashda (5.41) formula orqali aniqlash mumkin.
Porshenli kompressorlarning rezonansli tezlik oshirgichni ishlatish.
Porshenli kompressorning tsilindrlarini ishlatishda tso‘moprovoddan havo

---

---

294
tortish tomonida bosim kamayadi. Shuning hisobiga bosim isrofi vujudga

keladi. Kompressor tso‘moprovodidagi havo tortish bosimini oshirish
uchun rezonans hodisasi ishlatiladi. Bunda kompressorning hajmiy
koeffitsienti va bosimi rezonans hodisasi hisobidan oshadi va kompressor
porsheni tsilindrining harakatlanish chastotasi yoki xususiy chastota
to‗lqini havo ustunida mos havo tortuvchi tso‘moprovod tanlanadi.
Kompressor havo tortish bosimini ko‗rsatilgan metodda oshishi
rezonansli tezlik oshirgich deyiladi. Kompressorlarning porshenli
yuritmasi sifatida doimiy aylanish chastotali sinxron dvigatellari (SD)
ishlatiladi. Chunki kompressor porshen tsilindrlarining tebranish
chastotasining o‗zgarishi qiyin kechadi. Rezonans hodisalarni olish uchun
aniqlangan hajmda havo tortuvchi tso‘moprovod ulanadi yoki uning
uzunligi tanlanadi.
Amaliyotda rezonans olishning ikki xil metodi qo‗llaniladi.
Tso‘moprovodning optimal (qulay) uzunligi va hajmi tajribalar usuli bilan
aniqlanadi. Kompressorning rezonansli tezlik oshirgichni ishlatish
kompressorning solishtirma EE sarfining 4-5% ga kamayishi va uning
unumdorligi esa 8-10% ga oshishiga olib keladi.
Siqilgan havoni iste‘molchilarga yetkazishda uni isitishni qo‗llash.
Siqilgan havo iste‘molchilarga ma‘lum haroratda uzatilishi kerak. Havo
haroratini 3
0
S ga kamaytirganda uning sarfi 1 % ga oshadi. Bundan
tashqari, havo haroratini kamaytirish undagi ortiqcha namlikni paylo
bo‗lishiga olib keladi. Havo tarkibida hosil bo‗lgan suv quyidagilarga o‗z
ta‘sirini ko‗rsatadi:
-
pnevmo qabul qilgichlarning harkatlanuvchi elementlaridagi moyini
yuvib ketadi va uning ishonchliligini kamaytiradi;
-
haroratning kamayishiga yoki yoqilg‗ini yoqish uchun forsunkalarda
uzatiladigan siqilgan havoni kengaytiradi;
-
yoqilg‗ini to‗liq yonmasligi hisobidan yoqilg‗i isrofining oshishiga
olib keladi;
-
sement, un va Shunga o‗xshash aralashtiradigan donador
matyeriallarni namlanishiga olib keladi.
Shunday qilib, siqilgan havo haroratini oshirish, uning sarfini
kamaytirishga, pnevmo qurilmalarning ishlash ishonchliligini oshirishga,

---

---

295
yoqilg‗ili forsunkadagi yoqilg‗i sarfini kamaytirishga va aralashtiriladigan

mahsulotlarning sifatini o‗zgarmasligiga olib keladi.
Siqilgan havo haroratini saqlash yoki oshirish havoni issiqlik
qoplamasini oshirish yo‗li bilan amalga oshiriladi. Havoni istish uchun
ikkilamchi energetik uzatkichni ishlatish maqsadga muvofiq. Ushbu
holatlarda EE ni tejash quyidagi formula orqali aniqlanadi, kVt*s:
0
0, 22
W
G t wt
 

(5.43.)
Bu yerda, G - siqilgan havo sarfi, m
3
/min;
t

0
– havoni issiqlik
qoplamasigacha va undan keyingi qurilmalargacha harorat farqi,
0
S; w – 1
m
3
siqilgan havoni ishlab chiqishda solishtirma elektr energiya sarfi,
kVt*s/m
3
; t – bir yilda kompressor qurilmasining ishlash soatlari soni,
soat.
Eski konstruktsiyali kompressorlarni yangi va yuqori F.I.K. li
kompressorlarga almashtirish. Eski kompressorlar joyiga yangi
konstruktsiyali kompressorlarni ishlatish havo unumdorligiga va elektr
energiyani tejashga olib keladi, kVt*s.
1
2
(
)
W
P
P t
 

(5.44)
Bu yerda, t – bir yil mobaynida kompressorning ishlash vaqti, s; P
1
–
eski konstruktsiyali kompressorni elektr dvigatelining quvvati, kVt; P
2
–
yangi konstruktsiyali kompressorni elektr dvigatelining quvvati, kVt.
Kompressorning solishtirma EE sarfi kompressor tipi va uning
unumdorligiga bog‗liq bo‗lib, kVt*s/1000m
3
birligida aniqlanadi.
Rasm 5.13. da porshenli va markazdan qochma kompressorlar uchun
unumdorligiga bog‗liq kompressor elektr yuritmasining o‗rtacha
solishtirma elektr enegiya sarfi ko‗rsatilgan.
Grafik ma‘lumotlariga qaraganda, porshenli kompressorning
unumdorligi kichik solishtirma EE sarfiga ega. Bundan tashqari,
kompressorning unumdorligini oshirish bilan uning solishtirma EE sarfi
kamayadi. Yuritma dvigatelining F.I.K. va kompressorning F.I.K. oshishi
bilan tekshirilada.
Siqilgan havo tarmoqlarida havo chiqishini qisqartirish. Siqilgan havo
chiqishlari teshik diametrlariga va tarmoqdagi bosimlarga bog‗liq bo‗lib,
shlanglar va tso‘moprovodlarda teshik orqali ulash joylarida ro‗y beradi.

---

---

296
Havo sarfi koeffitsienti tso‘moprvod va shlanglardagi teshiklar diametriga

va taqsimlash tizimidagi bosimga bog‗liq hisoblanadi, (rasm 5.14).