A. M. Cabbarov Rəyçilər: f e. d., professor M. Y. Qazıyeva

Часть III

15-ci dərsə aid ümumiləşdirici yoxlama çalışmalar

Контрольно-обобщающие упражнения к уроку 15
Çalışma 1. Hansı cümlələrdə fel məchul növdə iş­lə­n­ib?

Упражнение 1. Укажите, в каких предложениях глагол стоит в страдатель­ном залоге.

1. The bones of the leg were bent between the knee and the foot. 2. In all open fractures there is some ble­eding. 3. Roentgenograms revealed new bone for­ma­ti­on. 4. The fractures are caused by direct violence and in­di­­rect violence. 5. Pain and tenderness in the bone were fol­­lowed by bruising. 6. The patient’s leg was held im­mo­bill.
Çalışma 2. Ayrılmış sözlərin düzgün mənalarını seçib yazın.

Упражнение 2. Выберите правильные значения вы­д­еленных слов.

1. They dreamed of (arzulayırdılar, yuxuda görürdülər); (мечтали, видели во сне) becoming sur­ge­ons after they graduated from the Institute. 2. They lear-ned (öyrətmək, öyrənmək, bilmək); (учить, изучать, уз­на­вать) that their group would begin their practical stu­di­es on Friday. 3. Their practical studies in surgery will be­gin at the surgical department (kafedra, fakültə, şöbə, böl­­mə); (кафедра, факультет, отдел, отделение).

LESSON SIXTEEN

CORONARY HEART DISEASES

I hissə

Часть I

I hissəyə dair sözlər

Слова к части I
die [daı]v ölmək (умирать)

death [deθ] n ölüm (смерть)

obstruction [əb'strΛ∫n] n maneə (препятствие)

recover [rı 'kΛvə] v sağalmaq, (выздоравливать)

recovery n sağalma (выздоровление)

notice ['noutıs] v hiss etmək, qeyd etmək (замечать; от­ме­чать)

experience [ıks 'pıərıəns] n təcrübə, hadisə, qayğı (опыт; слу­чай; переживание); v keçirmək (испытывать)

estimate ['estımeıt] v hesab etmək, qiymətləndirmək (счи­тать; оце­нивать)

estimation [estımeı∫n] n qiymət (оценка)

ailment ['knsıkwəntlı] n xəstəlik (заболевание)

chief ['t∫i:f] а əsas, baş (главный)

illness n xəstəlik (заболевание, болезнь)
Çalışmalar

Упражнения
Çalışma 1. Aşağıdakı cümlələrdə feli xəbəri tapın. Onların zamanını və növünü təyin edin.

Упражнение 1. Найдите глаголы-сказуемые в сле­­дующих предложениях. Определите их время и за­лог.

1. The marked increase in patients entering emer­gen­cy rooms in hospitals has resulted in a need for inc­rea­sing facilities in almost every hospital. 2. The patient was examined for an injury to his leg which had been broken in an automobile accident. 3. Four weeks later the deep abrasions of the thigh were skin grafted. 4. If a bone in the forearm is broken the splint must reach above the elbow and extend below the wrist. 5. For thousands of years mankind had accumulated knowledge in surgery, but real development in this field of medicine started only in the 19 th century. 6. By the end of the week we shall have explored surgically the posterior tibial artery.

1

Tərtib edən: dosent N.Ə.Aslanova 2

2

Redaktor: f.e.n., dosent A.M.Cabbarov 2

Rəyçilər: f.e.d., professor M.Y.Qazıyeva 2

f.e.d., professor Z.A.Ağayev 2

f.e.n., dosent N.H. Nəbiyev 2

f.e.n., dosent V.B.Nəsibov 2

2

MÜQƏDDİMƏ (ПРЕДИСЛОВИЕ) 3

Mövcud dərslik ali məktəblərin tərcümə və tibb ixtisasları üzrə ingilis dilini öyrənməkdə olan tə­lə­bə­lə­ri üçün nəzərdə tutulmuşdur. Dərsliyin yazılışı müd­də­tində müəllif gələcək mütəxəssislərin peşə tə­lə­batlarını nəzərə alaraq onların reseptiv və produktiv vərdiş və bacarıqlarının bir vaxtda və qarşılıqlı formalaşması haqqında müasir metodika və psi­xo­lo­gi­ya­nın müddəalarını və kommunikativ istiqamət yö­n­lü­lük prinsiplərini rəhbər tutmuşdur. 3

Dərsliyin əsas vəzifəsi tələbələrdə ingilis dilindən peşə ünsiyyəti və özünütəhsil vasitəsi kimi istifadə etmək bacarığı formalaşdırmaqdır. 3

Dərslik tələbələrdə ingilis dilində leksik və qrammatik struktur materialı əsasında tibb ədəbiyyatı üçün səciyyəvi olan oxu, dinləmə və danışıq ba­ca­rıq­ları və vərdişlərinin inkişafını nəzərdə tutur. Dərsliyin dil (leksika və qrammatika) materialı tibb dilinin sta­tis­tik tədqiqatı əsasında seçilmişdir. 3

Mətn materialının tematikası proqram tə­lə­b­lə­ri­nə uyğundur və tələbə tərcüməçi-həkim peşə ha­zır­lı­ğı­nın məzmununu əks etdirir. Mətnlər, bir qayda olaraq, or­i­­jinal elmi və elmi-populyar ədəbiyyatdan gö­tü­rü­l­müş­­dür. Tədris məqsədi ilə onlar qismən qı­sal­dıl­mış­dır. 3

MÜNDƏRİCAT 5

(СОДЕРЖАНИЕ) 5

REVIEWING SOME BASIC FACTS ABOUT THE ENGLISH LANGUAGE 19

DƏRS 1 19

УРОК 1 19

NƏ ÜÇÜN ALİ MƏKTƏBLƏRDƏ XARİCİ DİLLƏRİ ÖYRƏNMƏK LAZIMDIR? 19

Əziz dost! Siz orta məktəbdə ingilis dili ilə məşğul olmuşsunuz. Ali məktəbdə də ingilis dilinin öyrənilməsinə kifayət qədər yer ayrılır. Lakin ali məktəbdə xarici dil dərslərinin məqsədi başqadır. Ali məktəbdə xarici dilin öyrənilməsinin son məqsədi məlumat toplamaq üçün peşə ədəbiyyatının oxu vərdişlərinə yiyələnmək, həmçinin institut tələbə həyatı və təhsili, onun gələcək peşəsi ilə bağ­lı mövzular çərçivəsində xarici dildə söhbət aparmaq vər­dişlərini möhkəmləndirməkdir. İldən ilə müxtəlif öl­kə­lərin arasında işgüzar əlaqələr inkişaf edir və möh­kəm­lə­nir. Sizi qarşıda ürək-damar xəstəliklərinin, müxtəlif növ xər­çəngin və virus infeksiyalarının aşkarlanması sa­hə­sin­də, tibb sahəsində ən yeni ixtiralarla bağlı mühüm prob­lem­lər müzakirə olunacaq beynəlxalq konqreslər, sim­po­zi­um­lar gözləyir. Müntəzəm olaraq məlumatların həcmi ar­tır. Tibb mütəxəssisi elmi informasiyanın mə­nim­sə­nil­mə­si­nə vaxtının çoxunu sərf edir. Bu işdə sizə ingilis dilində tibb ədəbiyyatını oxumaq bacarığı kömək edəcək. Xarici dilin öyrənilməsi çətin işdir, amma mümkündür. Dili “öyrətmək” olmaz, dili ancaq öyrənərlər. (L.V.Şerba) Bu məqsədə nail olmağın yeganə yolu gərgin və şüurlu əməkdir. A.Eynşteyn özü haqda yazmışdır: “Mənim heç bir istedadım yoxdur, amma təkcə qatır inadkarlığım və ehtiraslı həvəsim vardır”. İngilislərin yaxşı bir məsəli var: “Bircə həvəs olsun, hər bir iş düzələr” 20

İngilis saitləri necə oxunur? 20

Sait səslər 21

I 21

II 21

III 21

IV 21

Açıq heca 21

Qapalı heca 21

Sait +r 21

Samit +re 21

a 21

[ei] 21

name 21

baby 21

[æ] 21

man 21

hand 21

[Λ] 21

part 21

start 21

[εə ] 21

care 21

prepare 21

E 21

[i:] 21

we 21

these 21

[e] 21

ten 21

leg 21

[ə:] 21

her 21

nerve 21

[ıə] 21

here 21

sphere 21

O 21

[ou] 21

no 21

note 21

[] 21

not 21

dog 21

[:] 21

form 21

sport 21

[:] 21

more 21

ignore 21

u 21

i/y 21

[јu:] 21

student 21

music 21

[aı] 21

my 21

time 21

[Λ] 21

but 21

up 21

[ı] 21

big 21

six 21

[ə:] 21

nurse 21

burn 21

[ə:] 21

girl 21

firm 21

[јu:ə] 21

cure 21

pure 21

[aıə] 21

Fire 21

Tired 21

Qeyd: 1.Vurğusuz vəziyyətdə a, e, o, y , i, u saitləri [ə] və yaxud [ı] kimi oxunur. Məsələn: common, system, difficult, woman, direct, history. 21

2. r, l, j saitlərindən sonra u saiti [u:] kimi tələffüz olunur. Məsələn: rule, true, June , blue. 22

[Λ] 22

Çalışma 1. Aşağıdakı sözlərin oxunuşunu müqayisə e­din. 22

İNGİLİS DİLİNDƏ SAMİT SƏSLƏR 37

УРОК З 44

İNGİLİS SAİT VƏ SAMİT BİRLƏŞMƏLƏRİ NECƏ OXUNUR? 44

DƏRS 4 49

УРОК 4 49

İNGİLİS DİLİNDƏ HANSI SAİT VƏ SAMİT BİRLƏŞMƏLƏRİ UZUN SƏS VERİR 49

LEARNING TO UNDERSTAND A MEDICAL TEXT 62

I. Anatomy 62

LESSON ONE 62

THE SKELETON 62

Часть I 62

I hissəyə dair sözlər 62

III hissə 77

Часть III 77

LESSON TWO 78

THE MUSCLES 78

II hissə 87

Часть II 87

Çalışma 3. –ness suffiksinin mənasını yadda sax­layın. Modelə uyğun olaraq aşağıdakı sifətlərdən isim düzəl­din və onları tərcümə edin.

Упражнение 3. Запомните значение суффикса -ness. Образуйте существительные от следующих при­ла­гательных согласно модели и переве­дите их.

Nümunə: sifət + ness = keyfiyyət və vəziyyət mənalı isim. Acute (kəskin) – acutenesss (kəskinlik)

Образец: Прилигательное +ness = су­щест­вит­ель­ное со значением качеcтва или состаяания: acute ос­т­рый – acuteness острота. ill, sick, excessive, distin­ct­i­ve, calm
Çalışma 4. A mətnini nəzərdən keçirin və mətnin əs­as faktlarını ifadə edin.

Упражнение 4. Просморите текст А и изложите ос­­новные факты текста.
Text A Coronary Heart Disease
1. The coronary blood vessels surrounding the heart have derived their name from the fact that they encircle the heart like a crown, or corona. These vessels transport almost a half pint of blood every minute over the surface of the heart. Any sudden blockage of one of the coronary arteries deprives that section of the heart of its blood supply. Cardiac cells die, heart contractions may cease, and circulation may come to a standstill. If a coronary artery is completely plugged, the condition is called a coronary occlusion or heart attack.

Superii vena с

Left

coronary

artery
The vascular




Might

oronary

utery


pathologic disorder itself has been very variable. If the obstruction is only partial or in one of the smaller coronary tribu­taries, prompt treatment of­ten leads to the individual’s recovery. An occlusion in main coronary arteries is very serious and may cause sudden death. Other causes of the coronary diseases include heavy physical exercise, aging, dietary habits, obesity, smoking, or hypertension.

2. Pain which had been developed in the heart may be due to a blood- flow deficiency in the coronary vessels. This is referred to ( actually felt in ) the left arm and shoulder. Such pain from the heart has been called angina pectoris. Angina pectoris may not actually be noticed until thework load is too great in relation to the flow in the coronary vessels. People who had experienced it repeatedly often do not feel pain unless they experience strong emotion. Others experience it much of the time.

3. Fortunately, the great majority of coronary disease patients will have recovered and have been able to lead active, useful lives, when they receive proper treatment under good medical supervision. There are many preparations which have been effective and are under clinical investigation at the present time.



Heart and Artery Diseases
4. Heart and artery diseases have been presently the number one health problem in the world. Cardiovascular ailments are by far the chief causes of illness, disability, and death among both middle-aged and elderly people. Among these, coronary heart disease, illness of the blood vessels supplying the heart, is responsible for the greatest number of deaths (over 50 per cent of all cardiovascular diseases). Causes of other cardiovascular disease deaths, in order of decreasing importance, are stroke and hypertension. These three diseases are responsible for more than 80 per cent of all cardiovascular disease deaths.

5. Like cancer and emphysema, heart diseases appear to be related to the extension of the average life span. Certain factors are definitely involved in the high incidence of heart disease - the stress, diets high in saturated fats, the tendency toward obesity with age, lack of sufficient physical exercise, and the incidence of smoking. These factors appear to relate to a higher incidence of heart disease than in societies lacking these characteristics.

6. The severity and danger of heart and artery diseases which we had previously described cannot be minimized; a disease in an arm or leg may cripple a person, but a disease of the heart may lead to his death.

Çalışma 5. A mətnini oxuyun və tərcümə edin. 2-ci və 30cü abzaslarını yazılı tərcümə edin.

Упражнение 5. Прочтите и переведите текст А. Абзацы 2 и 3 переведите письменно.
Çalışma 6. A mətnində aşağıdakı suallara cavab tapın və onları oxuyun.

Упражнение 6. Найдите в тексте А ответы на сле­дующие вопросы и прочтите их.

1. 
   What kinds of cardiovascular diseases have been described in text A? 2. What does the sudden blockage of the coronary artery result in? 3. What are the conditions caused by coronary occlusion? 4. What is angina pectoris? What do people experience in this condition? 5. Why heart and artery diseases have been recently the number one health problem in the world?
   

Çalışma 7. Bir-iki cümlə ilə A mətninin 4-cü və 5-ci abzaslarının əsas fikrini ifadə edin.

Упражнение 7. Передайте основную мысль аб­за­цев 4 и 5 текста А одним— двумя предложениями.
Çalışma 8. Aşağıdakı cümlələrə mənasına uyğun olaraq fortunately, approximately, also sözlərini qoyun.

Упражнение 8. Вставьте подходящие по смыслу слова в данные предло­жения: fortunately, ap­pro­xi­ma­te­ly, also.

1. ...., the great majority of coronary disease patients recover and are able to lead active, useful lives if they receive proper treatment under good medical supervision. 2. ... one fourth of all deaths in the world result from coronary artery disease. 3. ..it is estimated that more than one out of every ten persons suffers some degree of insufficiency of blood supply to the heart.
Çalışma 9. Mətni oxuyun və tərcümə edin. Felin zamanlarının və növlərinin işlənməsini izah edin.

Упражнение 9. Прочтите и переведите текст. Об­ъяс­ните употребление глагольных времен и залога.

Twenty patients with arterial occlusion have been tre­ated by system­atic infusions since May. In many of the­se patients the obstruction had been present for so long that irreversible changes; had already taken place.

Obstruction in eleven patients was of more than twenty-four-hours’ duration and in four was more than forty-eight hours old.

Only eight patients were treated within twenty-four to thirty hours of the onset of the obstruction. Of these five (62 per cent) had complete return of circulation. Return of circulation usually occurred after ten to twelve hours of continuous intravenous therapy. It became apparent that even though improvement was obtained by one course of treatment, this did not assure a permanent response. The reasons for this are probably multiple and include: 1) a nidus of thrombus may remain on which com­plete rethrombosis can develop and 2) intimal damage remains as a source of rethrombosis. For these reasons we have repeated treatment for two to three days with the expectation that all thrombus will be eradicated and the vessel wall will have a chance to repair itself.
II hissə

Часть II

II hissəyə dair sözlər

Слова к части II
mean [mi:n] v əhəmiyyəti olmaq, dəlalət etmək (значить, оз­начать)

meaning [mi:nıŋ] n məna (значение)

result [rı 'zΛlt] v (from) (nəyinsə nəticəsi olmaq) быть ре­зуль­татом (чего-либо)

displace [dıs'pleıs] v yerini dəyişmək (перемещать)

believe [bı'li:v]v hesab etmək (полагать, считать)

suffer ['sΛfə] v (from) əzab çəkmək (страдать)

weak [wi:k] а zəif (слабый)

weaken [wi:kən] v zəiflətmək, (ослаблять)

rupture ['rΛpt∫ə] n qırılma, partlama (разрыв); v qırmaq (раз­ры­в­ать)

haemorrhage ['hemərıd3] n qanaxma, (кровотечение); v qana­maq (кровоточить)

Çalışmalar

Упражнения
Çalışma 1. Verilmiş törəmələrin əmələ gəldiyi kök sözləri tapın və onları tərcümə edin.

Упражнение 1. Найдите корневые слова, от которых образованы данные производные, и переведите их на русский язык.

normally, presented, frequently, increasing, imbalance, excessive, weakened
Text В

Hypertension
Hypertension simply means high blood pressure. As a normal heart pumps blood through the body, a certain degree of pressure is excreted against the blood vessels. With each beat of the left ventricle, a wave of pressure starts at the heart and travels along the arteries. This wave is called the pulse. The pulse can be felt on any arteries that are close to the surface of the body, such as on the wrist, the sides of the throat and the temple. The pulse results from the blood pressure. The blood pressure at the moment of contraction is the systolic pressure; it should normally be sufficient to displace about 120 mpn. mercury in a glass tube. The blood pressure at the moment of relaxation of the heart is the diastolic pressure; it normally displaces about 80 mm. of mercury. Blood pressure readings, which have been frequently taken during a general physical examination are presented as a ratio of the first figure over the second. Most physiologists have considered a blood pressure reading of 150/90 as excessive. This can be considered a useful definition of high blood pressure.

Hypertension is very common. It is believed that about one out of every five individuals has suffered from it and that about 13 per cent of all deaths have been a direct result of it. Recently hypertension has become more common with increasing age and affects men about twice as often as women.

In about 90 per cent of the known cases, it has been described as essential hypertension, a hereditary condition. In other cases it may be due to the removal of a kidney, kidney disease, excessive narrowing of the arteries, hormone imbalance, or excessive salt in the diet.

Hypertension is damaging for two reasons: 1) it puts an excess work load on the heart and the left ventricle in particular; 2) the arteries may be damaged by excessive pressure. A hypertensive patient tends to de­velop cardiovascular ailments much sooner than a person who had not suffered from hypertension.

It has been known for many years that hypertension is damaging for two reasons: 1. It puts an excess work load on the heart and the left ventricle in particular: 2. The arteries may be damaged by excessive pressure. A hypertensive patient tends to develop cardiovascular ailments much sooner than a person who has not suffered from hypertension.

This high blood pressure in the arteries causes a hardening (sclerosis) of blood vessels all over the body. The vessels become weakened; clots tend to form in them much more easily; some vessels rupture and haem­orrhage. For centuries haemorrhage in the vessels of the brain (cerebral haem­orrhage) and vessels of the kidneys has been known to be particularly destruc­tive.
Çalışma 2. B mətnində verilmiş mülahizələrin fik­ri­ni daha dolğun ifadə edən cümlələri tapın və onları ucadan oxu­yun.

Упражнение 2. Найдите в тексте В предложения, бо­лее полно выражающие мысль данных суждений, и про­чтите их вслух.

1. The pulse results from the blood pressure and can be measured. 2. There is systolic and diastolic pressure. 3. Hyp­ertension is very com­mon. 4. The causes of hy­pertension may be different. 5. Hypertension is damaging for two reasons. 6. Hypertensive patients have tended to de­velop cardiovascular ailments.
Çalışma 3. B mətninin əsas məzmununu yazılı şəkildə ifadə edin.

Упражнение 3. Передайте основное содержание текста В письменно, использовав в качестве плана предыдущее упражнение.

III hissə