A. M. Vəliyev Elmi redaktorlar: R. A. Səlimov, S. A. Sadıqova, T.Ə. Paşayev
Yüklə 17,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 10-14 YAŞLI TƏHSĐL ALAN YETĐM VƏ VALĐDEYNLƏRĐ OLAN UŞAQLARIN NĐSBƏTĐ (Minilliyin bəyannaməsində əks
- OPERAND
- OPERATĐV HESABAT
- OPERATĐV YADDAŞ VƏ YA ƏMƏLĐ YADDAŞ
- OPERATOR (proqramlaşdırma)
- OPSĐON
- ORTA ADAMBAŞINA ĐSTEHLAK
- ORTA ELASTĐKLĐK ƏMSALI
- ORTA ƏMƏK HAQQI
- ORTA ĐXTĐSAS TƏHSĐLĐNĐN TƏHSĐL MÜƏSSĐSƏLƏRĐ (orta ixtisas təhsili müəssisələri)
|
512
OFERENT – adından oferta (müqavilə) təqdim olunan şəxsdir. OFERTA (müqavilə təklifi) –
sənədlərində müəyyən edilmiş şərtlərlə ticarətin konkret
obyekt münasibətləri haqqında, müəyyənləşdirilmiş formada müqavilənin bağlanması üzrə tərtib olunmuş rəsmi təklifdir.
– firmanın rəsmi mənzil iqamətgahı, firma rəhbərliyinin yerləşdiyi yerdir.
Firmanın yerləşdiyi yer firma
qeydiyyata alındıqda göstərilir.
daha səmərəli həyata keçirmək üçün, ona xüsusi imtiyazların təqdim edildiyi müəyyən ərazilərdə yerləşən bankdır. OXŞAR ĐSTEHSALLI YERLĐ VAHĐD- LƏR – hissəsi olduğu vahidlə oxşar istehsalı həyata keçirən yerli vahidlərdir.
– oxşar məhsul istehsalı ilə məşğul olan vahidlər qruplarından ibarətdir. Oxşar sahənin əhatə etdiyi fəaliyyət növü məhsul təsnifatı əsasında müəyyən edilir. Oxşar sahə yalnız o əmtəə və xidmətləri istehsal edir ki, onlar bu təsnifatda şərtləndirilmiş olsunlar. Oxşar sahələr iqtisadi təhlil üçün nəzərdə tutulmuş vahidləri əks etdirir. Adətən, onları birbaşa müşahidə etmək mümkün deyildir. Buna görə də, bu vahidlər üzrə yığılan məlumatlar elə formalaşdırılır ki, onlar oxşar sahə təşkil edə bilsinlər. Bazar və qeyri-bazar əmtəə və xidmətləri istehsal edən vahidlərdən ibarət oxşar sahələr iqtisadi fəaliyyət növləri üzrə məhsul təsnifatına uyğun olaraq təsnifləşdirilir. OXUNMA – oxucular tərəfindən kitabxana fondundan istifadə edilməsinin intensivliyini xarakterizə edən göstəricidir. Đllik kitab vermənin sayının kitabxananın oxucularının sayına nisbəti kimi müəyyənləşdirilir.
nəticəsində yetim qalmış uşaqların sayında 15 yaşınadək atası, anası və yaxud hər iki valideyni QĐÇS-dən vəfat etmiş uşaqların təqribi sayı nəzərdə tutulur. Təcrübədə QĐÇS epidemiyasının təsiri nəticəsində yetimlərin əmələ gəlməsi, məktəbə gələn yetim uşaqlarla valideynləri olan uşaqlar arasındakı nisbət kimi qiymətləndirilir.
Hər iki bioloji valideynlərini itirmiş, məktəbə gələn 10-14 yaşlı uşaqların sayı hər iki valideyni sağ olan 10-14 yaşlı uşaqların və bioloji valideynlərindən birinin
yanında yaşayan
uşaqların sayına bölünür. 15 YAŞADƏK ĐŞLƏYƏN UŞAQLARIN SAYI (Minilliyin bəyannaməsində əks olunmuş inkişaf göstəricilərindən) - gəlir əldə etmək və yaxud ailəsi üçün qazanc məqsədi ilə muzdla bu və ya digər iqtisadi fəaliyyət növü ilə məşğul olan uşaqlara aid edilir. Đqtisadi fəaliyyət haqqı ödənilməklə və ya gəlir əldə etmək məqsədi ilə, yaxud şəxsi ev təsərrüfatında istifadə üçün mal və xidmətlərin istehsalını əhatə edir. Məşğul – bu, konkret hesabat dövründə bu və ya digər gəlir gətirən iqtisadi fəaliyyət növündə iştirak edən və ya müvəqqəti olaraq iştirak etməyən adamdır. Məşğul uşaqların sayı ölkə əhalisinin tərkibində olan bu yaşdakı uşaqların ümumi sayına bölünür. 15-24 YAŞLARINDA ĐĐV-ə YOLUXMUŞ HAMĐLƏ QADINLARIN PAYI (Minilliyin bəyannaməsində əks olunmuş inkişaf göstəricilərindən) - 15-24 yaşlarında olan, ĐĐV- infeksiyasına yoluxmaya müsbət reaksiya vermiş hamilə qadınların faizlə payıdır. Qanın analizi ĐĐV-infeksiyaya yoluxmaya müsbət reaksiya vermiş hamilə qadınların sayı qan analizi götürülmüş 15-24 yaş qrupunda bütün hamilə qadınların sayına faizlə payı kimi ifadə olunur.
qadın və savadlı kişi əmsallarının nisbətidir. Bu göstərici 15-24 yaşlarında savadlı qadınların əmsalının həmin yaş qrupunda olan savadlı kişilərin əmsalına bölünməsi ilə hesablanır.
15-24 YAŞLI GƏNCLƏR ARASINDA (ÜMUMĐ GÖSTƏRĐCĐ VƏ CĐNSLƏR ÜZRƏ BÖLÜNMƏKLƏ) ĐŞSĐZLƏRĐN SAYI (Minilliyin bəyannaməsində əks olunmuş inkişaf göstəricilərindən) - 15-24 yaşlı işsiz gənclərin sayının həmin yaşda olan işçi qüvvəsinin ümumi sayına nisbətini əks etdirir. Müəyyən dövr ərzində muzdla işləməmiş, lakin işə başlamağa hazır olan və muzdla və ya özüməşğulluq üzrə iş axtarmaq üçün konkret addımlar atanların hamısı işsiz hesab edilir. Đş axtarışı üçün adi metodlar məhdud olduğu hallarda, əmək bazarının böyük hissəsi qeyri- mütəşəkkil xarakter daşıyır və ya miqyası üzrə məhduddur, yaxud müvəqqəti olaraq bütün əmək
513
resurslarını əhatə edə bilmir. Digər tərəfdən, işçi qüvvəsinin böyük hissəsi özü məşğuldursa, bu zaman yalnız iki meyara əsaslanan (işin olmaması və hazırkı anda iş yerinin tutulmasına hazır olması) işsizliyin nisbətən az ciddi müəyyən edilməsi qaydalarından istifadə etmək olar. Đşçi qüvvəsi həm muzdla işə malik olanları, həm də hər hansı konkret hesabat dövründə işsiz hesab edilənləri özündə birləşdirir. Bu, əhalinin iqtisadi fəal hissəsidir. Məşğulluq konkret hesabat dövründə gəlir gətirən iqtisadi fəallığı və ya onda müvəqqəti iştirakı göstərir, iqtisadi fəallıq isə haqqa görə əmtəələrin istehsalı və ya xidmətlərin göstərilməsini, yaxud şəxsi ev təsərrüfatında istifadə üçün gəlir əldə etmək məqsədini göstərir. 15-24 yaşlı gənclər arasında işsizlərin sayı həmin yaş qrupunda olan işçi qüvvəsinin ümumi sayına bölünür. 15-24 YAŞLILAR ARASINDA SAVAD- LILARIN SAYI (PAYI) (Minilliyin bəyan- naməsində əks olunmuş inkişaf göstəricilərindən) - 15-24 yaşlılar arasında savadlıların sayı (payı) və yaxud gənclər arasında savadlıların faizi, özündə əhalinin oxumaq, yazmaq bacaran, gündəlik yaşayış məsələlərinə dair sadə və qısa məlumatları qəbul edə bilən 15- dən 24-dək yaşında olan hissəsini əks etdirir. Savadlılığın müəyyən edilməsinə bəzən sadə riyazi hesablamaları aparmağı və digər vərdişləri bacaranlar da daxil edilir. Adətən, bu göstərici 15-24 yaşda olan savadlıların sayının əhalinin uyğun yaşda olan ümumi sayına bölünməklə, alınmış nəticənin 100-ə vurulması ilə hesablanır. Lakin savadlılıq haqqında məlumatları bütün ölkələrdən və bütün siyahıyaalmalardan əldə etmək mümkün deyil. Buna görə də, YUNESKO-nun Statistika Đnstitutu illik
qiymətlərin tərtib edilməsi üçün vəziyyətin modellər üzrə tədqiq edilməsi metodunu tətbiq edir ki, bunun da əsası kimi milli siyahıyaalma və əhali müayinələri zamanı əldə edilmiş savadlılığın səviyyəsi haqqında məlumatlar götürülür.
Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF) üçün vəsait təqdim etməyə razılıq vermiş, sənayesi daha çox inkişaf etmiş 10 zəngin dövlətdir: Belçika, Kanada, Fransa, Đtaliya, Yaponiya, Niderland, Đsveç, Almaniya, Böyük Britaniya və ABŞ. Onlar xüsusi borc
alma hüquqlarının (SDR) yaradılmasını elan ediblər. OPERAND – 1) hesablama proqramlarının yerinə yetirilməsinin gedişində EHM-lə həyata keçirilən əməliyyatların obyektidir; 2) üzərində əməliyyat aparılan obyektdir. OPERATĐV HESABAT – müəssisələrin, təşkilatların struktur vahidlərində (sexlərdə, briqadalarda, bölmələrdə və
s.) təsərrüfat prosesləri üzərində cari müşahidə üçün nəzərdə tutulmuş hesabatdır. Onun məlumatlarından müəssisələrin işlərinin operativ təhlili üçün istifadə olunur.
- kompüterin vacib elementlərindən biridir. Prosessor proqramları buradan alır və alınmış nəticələri də bura yazır. Bu yaddaş ona görə operativ adlanır ki, o, çox sürətlə işləyir və prosessora verilənləri yaddaşdan oxumağa və ya ora yazmaq üçün praktiki olaraq gözləmək lazım gəlmir.
Lakin bu
yaddaşdakı informasiya kompüterin işlədiyi müddətdə saxlanılır. Kompüter söndürüldükdə, bu yaddaşdakı məlumatlar silinir.
(proqramlaşdırma) – proqramlaşdırma dilinin elementidir. Yerinə yetirilən işin xarakterindən asılı olaraq, əmrlərin müxtəlif formalarından istifadə edilir: mənimsəmə əmrləri; şərti-keçid əmrləri; dövrə əmrləri və s.
müəyyən haqqa görə opsionun alıcısı müəyyən olunmuş dövr ərzində təsbit edilən tarixə qədər (və
yaxud bu
tarixdə) müqavilədə müəyyənləşdirilmiş qiymət üzrə və müəyyən miqdarda mükafat adlanan hər hansı aktivin (əmtəələrin, müqavilələrin) alınması və satılması hüququnu alır. Alınma üçün opsion satılma üçün opsiondan fərqləndirilir; 2) dəniz
(çarter) daşımaları müqaviləsində limanın
fraxtçısı tərəfindən yükün yüklənməsi, yaxud boşaldılmasına və ya yükün daşıma üçün yüklənməsinə seçmə hüququnu nəzərdə tutan şərt, habelə müqavilədə nəzərdə tutulmuş yükün başqa yüklə əvəz edilməsi hüququdur; 3) birja əqdinin müddətinə daxil edilən şərtdir. Birja alqı-satqı əqdini bağlayan tərəflərin birinə müqavilənin alternativ şərtləri arasından seçmək hüququnun verilməsini nəzərdə tutan müqavilədir; 4) şirkət tərəfindən öz yüksək rütbəli qulluqçularına səhmləri sabit qiymətə satmaq üçün verilən hüquqdur.
– əhali tərəfindən müəyyən ərazi (ölkə, inzibati-ərazi bölgüsü) çərçivəsində bir adama, yaxud hər hansı bir sosial-demoqrafik qrupun nümayəndəsinə hesablanmış əmtəə və xidmətlərin istehlakıdır. Əmtəə və xidmətlərin istehlak strukturu xeyli dərəcədə əhalinin gəlirlərindən asılıdır. Đqtisadi inkişafı yüksək olmayan ölkələrdə əhalinin
514
rifahının göstəricisi əsas ərzaq mallarının, inkişaf etmiş ölkələrdə isə qeyri-ərzaq malları və xidmətlərinin orta
adambaşına istehlak göstəriciləridir. Dövlətin iqtisadi inkişafının və iqtisadiyyatının sosial yönümlüyünün ümumi göstəricilərindən biri də pulsuz xidmətlərin orta adambaşına istehlakıdır. Orta adambaşına istehlak göstəricilərindən iqtisadi proqnozların və proqramların tutulmasında, əhalinin həyat səviyyəsi və rifahı, həmçinin müəyyən sənaye sahələrinin və xidmət sferasının inkişaf səviyyəsi göstəricisi kimi istifadə olunur. Bəzi ölkələrdə orta adambaşına istehlak hər bir istehlak vahidinə (müəyyən tərkibli ailəyə) də hesablanır.
– faktor əlamətlərinin dəyişməsinə müxtəlif dərəcədə reaksiya verən istehlakçıların müxtəlif qruplarının ümumi
reaksiyasının ölçüsüdür. Tələbatın elastikliyi ayrı-ayrı istehlakçı qruplarının digərləri ilə müqayisəsi üzrə hesablanır, məsələn, gəlirlərin səviyyəsinə görə ailələrin qruplaşdırılması gəlirlərin artması amilindən tələbatın elastikliyinin aşkar edilməsinə imkan verir. Qrupun elastiklik əmsalı hər bir qrup üzrə (birinci, baza qrupunu nəzərə almadan) hesablanır: 1 1
1 − − − − ÷ − − = n n n n n n n x y x x y y E
burada: y n və x
n – n-ci qrupun tələb və amil əlamətidir; y n-1
və x n-1
– (n-1)-ci qrupun keçmiş tələb və amil əlamətidir. Bütün )
məcmusu üçün orta elastiklik əmsalı (E i ) qrup əmsalından riyazi orta kimi hesablanır: ∑ ∑ − − = 1 1
i i n i i i w w E E w i - i qrupunun ölçülərini əks etdirən kütlə; (n-1) birinci olmadan i qrupunun sayıdır.
dövr üçün əhalinin sayının ümumiləşdirici göstəricisidir. Orta əhali hesablanarkən ən çox xronoloji orta kəmiyyət üsullardan istifadə olunur. Əhalinin sayına S(t) vaxt funksiyası kimi t=t
-dan
t=t 0 +T dövrü üçün (burada T – müşahidə dövrünün kəmiyyətidir) orta əhali aşağıdakı düsturla hesablanır: ∫ + = T t t dt t S T S 0 0 ) ( 1 . Sağ tərəfdəki, inteqral verilmiş dövrdə əhalinin yaşadığı insan-ilin ümumi sayıdır. Onu T dövrünün uzunluğuna bölməklə orta əhalini alınır. Əgər əhali sayı hər iki tarix arasında bərabər dəyişirsə, tarixlər arasında intervallar isə
eynidirsə, onda orta əhali iki son saylar 2 1 çəki ilə daxil olan mövcud saylardan ölçülmüş orta hesabi kəmiyyət kimi alına bilər. Çox vaxt orta əhali il üçün – orta bərabər dəyişirsə (məsələn, kurort şəhərləri), onda orta əhali hesablanarkən xüsusi düzəliş daxil edilir. Tarixlər arasında intervallar bir olmadıqda, onda birinci tarix birinci intervalın yarısını bərabər çəki ilə, ikincisi – birinci və ikinci intervalların yarı cəminə bərabər çəki ilə, üçüncüsü – ikinci və üçüncü intervalların yarı cəminə bərabər çəki ilə və i.a. sonuncu tarixədək – sonuncu intervalın yarısına bərabər çəki ilə daxil olur. Əgər əhalinin yalnız dövrün əvvəli və sonundakı sayı mövcuddursa, onda əhalinin dövr ərzində bərabər artması ehtimalında əhalinin orta sayı onların yarı miqdarı (orta sayı) kimi hesablanır, əhalinin sayının həndəsi silsilə ilə artması ehtimalında isə bütün dövr ərzində əhalinin say artımının onun natural loqarifminin artımına nisbəti kimi hesablanır. Orta əhalinin daha çox işlədilən anlayışı – ilin əvvəli və sonundakı əhalinin orta sayıdır. Bu kəmiyyətdən əhalinin təbii hərəkətinin (doğumun, ölümün, nikahın, boşanmanın ümumi əmsalları) və miqrasiyanın illik ümumi
əmsalının hesablanmasında istifadə edilir.
işçiyə və ya işlənmiş vaxt vahidinə hesablanmış əmək haqqıdır. Əmək haqqı fondunun işçilərin orta siyahı sayına və ya müəyyən edilmiş dövr ərzində (saat, gün, həftə, ay, rüb, ilin əvvəlindən, il üzrə) faktiki işlənmiş adam-saatların sayına bölünməsi yolu hesablanır. Orta əmək haqqı işçilərin növbəti məzuniyyətdə və ezamiyyətdə olarkən, dövlət vəzifələrini və ictimai vəzifələri yerinə yetirərkən saxlanılır. Hamilə və südəmər uşaqları olan qadınlar daha yüngül işə keçirərkən onların da orta əmək haqqı saxlanılır. ORTA GÜNLÜK ĐSTEHSAL ĐNDEKSĐ – müəssisənin iş rejimindən irəli gələn, bir işlənmiş gündə müqayisə edilən dövr üzrə məhsul buraxılışının dəyişikliklərini xarakterizə edən nisbi göstəricidir. Aşağıdakı düsturla hesablanır: 0 1 0 1 0 0 1 1 T T Q Q T Q T Q I ÷ = ÷ =
Burda Q 1 , Q 0 – müqayisə edilən dövrdə məhsul buraxılışıdır; T 1,
T 0 – müqayisə edilən dövrdə işlənmiş fasiləsiz iş rejimində təqvim günlərinin sayına və ya 5 və ya 6 günlük iş həftəsində fasiləli 515
rejim şərtlərində (bayram və istirahət günlərini çıxmaqla) iş günlərinin sayına bərabər olan günlərin sayıdır. Müəssisələrin T işlənmiş gün fondu aşağıdakı düsturla hesablanır: T =
6 6 5 5 d P d P d K n ⋅ + ⋅ + ⋅ Burda K - dövr ərzində təqvim günlərinin sayıdır; P 5
6 – 5-6 günlük iş həftəsində iş günlərinin sayıdır; d n , d 5 , d
6 – fasiləsiz və ya 5 və ya 6 günlük iş
həftəsində işləyən
müəssisələr tərəfindən istehsal olunan məhsulun payıdır. ORTA ĐXTĐSAS TƏHSĐL MÜƏSSĐSƏ- LƏRĐNĐN NÖVLƏRĐ – kolleclərdən ibarətdir.
– təhsil alanları daha yüksək ixtisas səviyyəsi ilə təmin edən, kadrların hazırlanmasını uzadılmış fərdi təhsil planları üzrə orta peşə təhsilinin genişləndirilmiş proqramları vasitəsilə həyata keçirən müstəqil təhsil müəssisəsinin yüksək növüdür
(və ya
universitetin, akademiyanın, institutun struktur bölməsidir).
təhsili
proqramlarını həyata
keçirən müəssisələrdir. Orta ixtisas təhsilinin təhsil müəssisələrinə kolleclər aiddir. Orta ixtisas təhsilinin təhsil müəssisələrinin filialları, tədris- məsləhət məntəqələri (müəssisələri), bölmələri, hazırlıq kursları, tədris
kabinetləri və
laboratoriyaları, tədris
və tədris-istehsal emalatxanaları və təsərrüfatları, təlim poliqonları, mütəxəssis və işçilərin ixtisaslarının artırılması və yenidən hazırlanması və digər struktur bölmələri ola bilər. Orta ixtisas təhsilinin təhsil müəssisələri “Təhsil haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununa uyğun olaraq yaradılır, fəaliyyət göstərir, yenidən təşkil edilir və ləğv edilir.
Yüklə 17,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|