A. M. Vəliyev Elmi redaktorlar: R. A. Səlimov, S. A. Sadıqova, T.Ə. Paşayev



Yüklə 17,41 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə48/182
tarix21.04.2017
ölçüsü17,41 Mb.
#14975
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   ...   182

ƏHALĐNĐN  SĐYAHIYAALINMASI  MA-

TERĐALLARININ  ĐŞLƏNMƏSĐ  PROQ-

RAMI

 

– 

qruplaşdırma 

və 

əlamətlərin 



uzlaşdırılması  (birləşdirilməsi)  sistemidir.  Onun 

əsasında  əhalinin  siyahıyaalınması  ilə  (müayinəsi 



ilə)  əldə  edilmiş  fərdi  məlumatlar,  əhalinin 

ümumilikdə, yaxud onun müxtəlif əlamətləri üzrə 

sayını, tərkibini, yerləşməsini və təkrar istehsalını 

səciyyələndirən 

yekun 

ümumiləşdirici 



kəmiyyətlərin  məcmusuna  çevrilir.  Əhalinin 

siyahıyaalınması 

materiallarının 

işlənməsi 

proqramı  təsərrüfatçılıq,  idarəetmə  və  elmi 

tədqiqatlar 

üçün 

əhalinin 



siyahıyaalınması 

nəticəsində əldə edilməsi zəruri olan məlumatların 

məzmun  və  əhatə  dairəsini  müəyyən  edir  və 

siyahıyaalma  materiallarının  işlənməsi  prosesində 

reallaşdırılan, 

siyahıyaalmanın 

tanınma 

vəzifələrinin  (məsələlərinin)  formal  ifadəsinə 

xidmət 

edir. 


Onun 

əsasında 



əhalinin 

siyahıyaalınması  proqramı,  yəni  sorğu  vaxtı 

nəzərə  alınan  əlamətlərin  siyahısı  və  müvafiq 

sualların dürüst ifadə edilməsi müəyyən edilir. 

 

ƏHALĐNĐN 



SĐYAHIYAALMASININ 

KRĐTĐK

 

ANI

  –  adətən  siyahıyaalmanın 

başlandığı 

günün 

gecə 


yarısı, 

əhalinin 

siyahıyaalınmasında  toplanan  məlumatlara  aid 

edilən,  bütün  ölkə  üçün  vahid  olan  dəqiq  vaxtdır 

(andır).  Əhalinin  siyahıyaalmasının  kritik  anının 

müəyyən 


edilməsi, 

əhalinin 

ani 

anda 


fotoqrafiyasını  əldə  etməyə  imkan  verir  ki,  bu  da 

fasiləsiz  olaraq  dəyişir,  mövcud  əhalinin  sayının 



 

187


dəqiq 

hesablanmasına, 

adamların 

qeydə 


alınmaması və iki dəfə hesaba alınması imkanının 

azaldılmasına 

kömək 

edir. 


Əhalinin 

siyahıyaalınmasının 

kritik 

anından 


sonra 

doğulanlar 

siyahıyaalmada 

nəzərə 


alınmır. 

Əksinə,  əhalinin  siyahıyaalmasının  kritik  anından 

sonra ölənlər siyahıyaalma vərəqinə yazılır.  

 

ƏHALĐNĐN 



SOSĐAL 

MÜDAFĐƏSĐ

 

– 

özündə əhalinin yaşına, işsizliyinə, iş qabiliyyətini 

və 

s. 


itirməsi 

ilə 


itirilmiş 

gəlirlərinin 

ödənilməsinə, həmçinin əhalinin müxtəlif konkret 

qruplarına,  o  cümlədən  uşaqlara,  xəstələrə, 

əlillərə,  qocalara,  yoxsullara  və  dövlət  qarşısında 

xüsusi  xidmətləri  olan  ayrı-ayrı  əhali  qruplarına 

və  ya böhran vəziyyətində olan qruplara müxtəlif 

şəkildə  kömək  göstərilməsinə  zəmanət  verən, 

qanunvericiliklə  əsaslandırılmış  iqtisadi,  hüquqi 

və sosial tədbirlərin məcmusunu əks etdirir. 

Sosial  müdafiə  fəaliyyəti  dövlət  tərəfindən 

tənzimlənən 

dövlət 

və 


digər 

institusional 

vahidlərin əsas funksiyası hesab edilir. 

Sosial  müdafiənin  hazırkı  dövlət  siyasəti  iki 

istiqamətin  –  sosial  sığorta  və  sosial  köməyin 

birləşdirilməsinə əsaslanır. 

 

ƏHALĐNĐN  ŞƏXSĐ  GƏLĐRLƏRĐ

  –  muzdlu 

işə  görə  əhalinin  haqq  şəklində  əldə  etdiyi  dəyər 

və  natura  şəklində  bütün  gəlirlər;  şəxsi  yardımçı 

təsərrüfatlardan 

gəlirlər; 

fərdi 


əmək 

fəaliyyətindən  əldə  olunan  gəlirlər;  pensiyalar, 

təqaüdlər  və  yardımlar  şəklində  əldə  olunan  pul 

daxil olmaları; maliyyə-kredit sistemlərindən və s. 

əldə olunan gəlirlərdir. 

 

ƏHALĐNĐN  ŞƏXSĐ  SƏRƏNCAMINDA 



QALAN GƏLĐRĐ

 – vergilər, məcburi ödənişlər 

və  əhalinin  ictimai  təşkilatlara  könüllü  üzvlük 

haqları  çıxılmaqla,  əhalinin  şəxsi  gəliri  kimi 

müəyyənləşdirilir.  

 

ƏHALĐNĐN  ŞƏXSĐ  YARDIMÇI  TƏSƏR-



RÜFATLARINDAN 

ƏLDƏ 

ETDĐYĐ 

GƏLĐRLƏR 

-    təsərrüfat  üzrə  maddi  istehsal 

xərcləri  (toxum,  yem,  gübrə)  və  bu  təsərrüfatın 

aparılması  ilə  bağlı  digər  xərclər  çıxılmaqla, 

yardımçı  təsərrüfatın  (bitkiçilik  və  heyvandarlıq) 

məhsullarının  dəyəridir  və  adətən  ilin  yekununa 

görə  hesablanır.  Bu  gəlirlər  özündə  yardımçı 

təsərrüfatdan  daxil  olmuş  və  ev  təsərrüfatında 

istehlak  olunmuş  müxtəlif  məhsulların  dəyərini, 

həmçinin təsərrüfatın məhsullarının satılmasından 

əldə olunan gəlirləri əks etdirir.  

 

ƏHALĐNĐN TELEVĐZĐYA VERĐLĐŞLƏRĐ 

ĐLƏ  ƏHATƏ  OLUNMASI

  –  televiziya 

proqramlarını  qəbul  etmək  imkanına  malik  olan 

sakinlərin 

sayının 


əhalinin 

ümumi 


sayına 

nisbətidir. 

 

ƏHALĐNĐN  TƏBĐĐ  ARTIM  ƏMSALI

  –

müəyyən  dövrdə  əhalinin  təbii  artımının  əhalinin 

orta  sayına  olan  nisbətidir.  Bu  göstərici  həmçinin 

doğum  və  ölüm  əmsallarının  fərqi  kimi  də  alına 

bilər.  Əhalinin  təbii  artım  əmsalı,  doğum  və 

ölümün  səviyyəsi  və  dinamikası  arasındakı 

nisbətdən  asılı  olaraq,  müsbət,  mənfi,  sıfıra 

bərabər  ola  bilər.  Əhalinin  təbii  artım  əmsalı 

adətən  promillə  (bir  ədədin  mində  biri,  min 

nəfərə) ifadə olunur. 

 

ƏHALĐNĐN  TƏBĐĐ  ARTIMI



  -  verilmiş 

ərazidə  müəyyən  vaxtda  (adətən  il  ərzində) 

doğulanların  sayı  ilə  ölənlərin  sayı  arasındakı 

fərqdir.  Ölənlərin  sayı  çox  olduqda,  artım  mənfi 

olur.  Əhalinin təbii  artımını  əhalinin  orta  sayı ilə 

müqayisə  etdikdə,  əhalinin  təbii  artım  əmsalı 

hesablanır. 

 

ƏHALĐNĐN TƏBĐĐ HƏRƏKƏTĐ



 – doğum  

ölüm  kimi  demoqrafik  hadisələrin  məcmusunun 

ümumiləşdirilməsidir.  Əhalinin  ümumi  sayının 

dəyişməsinə  birbaşa  təsir  göstərməyən  nikah  və 

boşanmalar  da  əhalinin  təbii  hərəkətinə  daxil 

edilir.  Ancaq  onlar  doğum  və  ölüm  kimi  eyni 

qaydada  nəzərə  alınır.  Əhalinin  təbii  hərəkətinin 

daha  geniş  yayılmış  göstəriciləri  –  doğum,  ölüm 

və təbii artımın ümumi əmsalıdır.  

 

ƏHALĐNĐN  TƏKRAR  ĐSTEHSALI

  – insan 

nəsillərinin doğum və ölüm nəticəsində dəyişməsi 

prosesidir.  Nisbətən  sərbəst  olan  doğum  və  ölüm 

kimi  iki  demoqrafik  prosesin  cəmlənməsindən 

alınır.  Əhalinin  təkrar  istehsalı  prosesinin  miqdar 

həddi, 

əhalinin 

təkrar 

istehsal 

rejiminin 

göstəricilərini verir.  

 

ƏHALĐNĐN  TƏKRAR  ĐSTEHSALI  ƏM-

SALLARI

  –  nəsillərin  əvəz  edilməsi  prosesinin 

intensivliyinin 

ümumiləşdirilmiş 

miqdar 


qiymətləndirilməsini  verən  göstəricilərdir.  Bir 

qayda  olaraq,  kişilər  və  qadınlar  üçün  ayrılıqda 

hesablanır.  Əhalinin  təkrar  istehsalı  əmsallarının 

tətbiq  edilməsinin  məqsədi  –  əhalinin  yaş 

strukturundan  asılı  olmayaraq,  əhalinin  artımı 

haqqında məlumat verməkdir. Ən geniş sabit əhali 

modelinə 

əsaslanan 

əvəzetmə 

göstəriciləri: 



əhalinin  təkrar  istehsalının  brutto-əmsalı  və 

əhalinin 

təkrar 

istehsalının 

netto-əmsalı 

göstəricilərindən ibarətdir. 

 


 

188 


ƏHALĐNĐN  TƏKRAR  ĐSTEHSALI  RE-

JĐMĐ

 – müəyyən olunmuş anda baxılan, əhalinin 



təkrar  istehsalı  prosesinin  konkret  kəmiyyət 

xüsusiyyətlərinin 

məcmusunu 

göstərən 

demoqrafik kateqoriyadır.

 

Əhalinin təkrar istehsal 



rejimi  verilmiş  doğuş  və  ömrün  qalan  hissəsi 

funksiyasına  uyğun  gələn  (əhalinin  yaş  strukturu 



C(x)əhalinin təkrar istehsalının R

0

 netto-əmsalı

təbii  artımın  r  şəxsi  əmsalı  və  digər  hesablanan 

kəmiyyətlər)  sabit  əhaliyə  aiddir.  Adətən,  bu 

funksiyaların  ümumiləşdirici  xüsusiyyətləri  kimi, 

uyğun  olaraq,  əhalinin  təkrar  istehsalının  



brutto-əmsalı  və  e

0

  doğulanda  gözlənilən  ömür 



uzunluğu  götürülür.  Əhalinin  təkrar  istehsalı 

rejiminin  parametrləri,  bir  qayda  olaraq,  qadın 

əhali üçün hesablanır.  

 

ƏHALĐNĐN  TƏKRAR  ĐSTEHSALININ 



BRUTTO-ƏMSALI

  (əhalinin  təkrar  isteh-

salının  kobud  (qeyri-xalis)  əmsalı)  –  ölüm 

nəzərə  alınmamaqla  nəsillərin  əvəz  edilməsi; 

əhalinin  təkrar  istehsalı  rejiminin  ümumiləşdirici 

xüsusiyyətlərindən  biri  və  doğumun  yekun 



xarakteristikası  göstəricisidir.  Əksər  hallarda 

qadınların (hipotetik nəsil üçün) təkrar istehsalının 

brutto-əmsalı  tətbiq  olunur,  bu  da  hər  bir  qadının 

reproduktiv  (məhsuldar)  dövrünün  sonunadək 

doğduğu  qızların  orta  sayını  göstərir.  Belə  ki, 

əhalinin  təkrar  istehsalının  brutto-əmsalı,  analıq 

yaşı dövrünə çatanadək ölmüş qızları nəzərə almır 

(əhalinin  təkrar  istehsalının  netto-əmsalından 

fərqli  olaraq)  və  həmin  qızlar  analıq  nəslinin 

əvəzedilmə göstəricisi kimi qəbul edilə bilməz. 



 

ƏHALĐNĐN  TƏKRAR  ĐSTEHSALININ 

KOBUD 

ƏMSALI



Əhalinin 

təkrar 

istehsalının brutto-əmsalı”na bax.  

 

ƏHALĐNĐN  TƏKRAR  ĐSTEHSALININ 

NETTO  ƏMSALI  (XALĐS  ƏMSALI)

  

əhalinin  təkrar  istehsalı  əmsalı  sistemində 

mərkəzi  yer  tutan,  ana  nəslinin  qızlarla  əvəz 

olunmasının  kəmiyyət  ölçüsüdür;  doğum  və 

ölümü  nəzərə  almaqla,  əhalinin  təkrar  istehsalı 

rejiminin 

ümumiləşdirici 

xarakteristikasıdır. 

Əhalinin  təkrar  istehsalının  netto-əmsalı  hər  bir 

cins  üçün  ayrılıqda  hesablanır.  Əhalinin  təkrar 

istehsalının  netto-əmsalı  qadınlar  üçün  daha  çox 

tətbiq  olunur.  O,  özündə  mövcud  təqvim  ilində 

hər  yaşda  doğum  və  ölümün  səviyyəsini 

saxlamaqla, 

reproduktiv 

dövrün 

sonunadək 

yaşayan  bir  qadının  bütün  ömrü  boyu  doğduğu 

qızların orta sayını əks etdirir. 



 

ƏHALĐNĐN  TƏRKĐBĐ

  –  əsas  məlumat 

mənbəyinə  əhalinin  siyahıyaalınması  aid  edilir. 

Əhalinin tərkibi özündə müxtəlif meyarlara uyğun 

olaraq qruplar üzrə əhalinin bölüşdürülməsini əks 

etdirir. Hər bir belə bölüşdürmə əhalinin quruluşu 

hesab 


edilir. 

Əhalinin 

siyahıyaalınmasının 

məlumatları  əsasında  alınmış  əhalini  üç  qrupa 

ayırmaq  olar:  1)  demoqrafik  quruluş  (əhalinin 

təkrar  istehsalı  ilə  birbaşa  əlaqəlidir);  2)  əhalinin 

təkrar  istehsalına  birbaşa  təsir  göstərməyən, 

onunla sıx əlaqəli olan quruluş; 3) əhalinin təkrar 

istehsalına  dolayısı  ilə  təsir  göstərən  müxtəlif 

sosial-iqtisadi quruluş. 



 

ƏHALĐNĐN  VAXT  BÜDCƏSĐ

 

– 

ailə 


üzvlərinin  cinsindən,  yaşından,  yaşayış  yerindən, 

məşğuliyyətindən və bir sıra digər əlamətlərindən 

asılı  olaraq, ayrı-ayrı  şəxslərin,  ailələrin,  əhalinin 

müxtəlif  qruplarının  vaxt  fondunun  (iş,  istirahət 

günləri  və  həftənin  günlərinə  görə  orta  hesabla) 

gündəlik sərf olunma strukturunu xarakterizə edir. 

Gündəlik  vaxt  fondunda:  1)  iş  vaxtı;  2)  işlə  bağlı 

vaxt  (növbənin  qəbulu  və  təhvil  verilməsi,  işdən 

sonra  özünə  qulluq,  iş  yerinə  və  geri  qayıtmağa, 

yeməyə sərf olunan vaxt və s.); 3) sosial tələbatın 

və  məişətin  (mal  və  xidmətlərin  alınması, 

yeməyin  hazırlanması,  yaşayış  yerində  xidmət 

göstərilməsi, paltarın yuyulması, tikiş və s.) təşkili 

ilə  bağlı  qeyri-iş  vaxtı;  4)  fizioloji  ehtiyacların 

(qidanın  qəbulu,  yatmaq  və  s.)  ödənilməsinə  sərf 

olunan vaxt; 5) sərbəst vaxt (təhsil, mədəni maarif 

səviyyəsinin 

artırılması, 

ictimai 

fəaliyyət, 

istirahət,  idmanla  məşğuliyyət,  teatra,  kinoya, 

idman tədbirlərinə getmək, televiziya verilişlərinə 

baxmaq, radioya qulaq asmaq və s.) mövcuddur. 

Əhalinin  vaxt  büdcəsi  haqqında  materiallar  dövri 

olaraq  əhalinin  seçmə  müayinələrinin  keçirilməsi 

yolu ilə yığılır. 

 

ƏHALĐNĐN YAŞAYIŞ YERLƏRĐNĐN YA-

XINLIĞINDA YERLƏŞƏN XĐDMƏTLƏR

 

-  öz  sərəncamında  alıcılara  birbaşa  hesab-faktura 

yazan böyük olmayan mağazalar, piştaxtaları olan 

xidmətlərdir,  həmçinin  əsasən  kiçik,  məsələn, 

bərbərxana,  camaşırxana  və  s.  kimi  vahidlərdən 

ibarət olan xidmət sahələridir.    

 

ƏHALĐNĐN 



YERLƏŞDĐRĐLMƏSĐ

 

müəyyən  dövr  ərzində  əhalinin  məkana  görə 



bölüşdürülməsi 

və 


yaşayış 

məntəqələrinin 

formalaşdırılması  prosesinin  nəticəsidir.  Əhalinin 

yerləşdirilməsi və onun ayrı-ayrı xarakteristikaları 

coğrafi  xəritələrdə  və  ya  planlarda  (məsələn, 

əhalinin sıxlığı xəritələrində) əks olunur.  

 


 

189


ƏHALĐYƏ 

GÖSTƏRĐLƏN 

PULLU 

XĐDMƏTĐN  HƏCM  ĐNDEKSĐ

  –  fiziki  həcm 

indeksidir və aşağıdakı düsturla hesablanır: 

 



=

0



0

0

1



p

q

p

q

I

fh

 

 



Pullu xidmətlərin dəyər indeksi  

 



=

0



0

1

1



p

q

p

q

I

st

 

Düsturu  ilə,  tariflərin  və  xidmətlərin  qiymət 



indeksi isə: 

 



=

0



0

1

0



p

q

p

q

I

qiy

 

 



düsturu ilə hesablanır. 

Burda  q


1

,q

0



  -  hesabat  və  baza  dövründə  fiziki 

vahidlərə  göstərilən  xidmətlərin  sayı,  p

1

,  p


o

  – 


hesabat  və  baza  dövründə  xidmətlərin  tarif  və 

qiymətləridir.  



 

ƏHALĐYƏ  XĐDMƏT  BAZARI

  –  xidmətin 

istehsalçıları ilə - satıcılar, istehlakçılar və alıcılar 

arasında  xidmətlərin  alış-verişində  istehsalçıların 

xərclərini  ödəyən  və  onun  mənfəətini  təmin  edən 

qiymətlər  üzrə  baş  verən  münasibətlərin  (sosial-

iqtisadi,  hüquqi,  material,  maliyyə)  məcmusudur. 

Pullu 

xidmət 


göstərən 

və 


istehlak 

edən 


müəssisələr,  təşkilatlar  və  fiziki  şəxslər  bu 

münasibətlərin  subyektləri  kimi  çıxış  edirlər. 

Əhaliyə  xidmət  bazarı  xidmət  istehlakı  bazarı 

hesab edilir və o, faktiki xidmət növləri ilə yanaşı, 

şərti-bazar  xidmətlərini  də  birləşdirir.  Şərti-bazar 

xidmətlərinə  müəssisələr  tərəfindən  öz  işçilərinə 

pulsuz  və  ya  güzəştli  qiymətlər  üzrə  göstərilən 

xidmətlər,  öz  mənzilində  (xərclər  üzrə)  yaşama, 

maliyyə vasitəçilərinə şərti hesablanmış məhsullar 

üzrə 


xidmətlər 

daxildir. 

Bazarın 

əsas 


elementlərinə  tələb,  təklif,  konyunktura,  rəqabət 

və qiymətlər daxildir.  



 

ƏHALĐYƏ 

XĐDMƏT 

TƏSNĐFATI 

– 

göstərilmə 

forma 

və 


metodlarından 

asılı 


olmayaraq,  müxtəlif  mülkiyyət  formalı  müəssisə 

və  təşkilatlar  və  vətəndaşlar  tərəfindən  əhaliyə 

göstərilən  bütün  növ  xidmətlərin  (pullu,  pulsuz) 

siyahısıdır. 

Əhaliyə  xidmət  təsnifatı  xidmət  göstəricilərinin 

hesablanmasında 

uyğunluğu 

təmin 


edir, 

hesablama  texnikasının  daha  geniş  tətbiqinə, 

əhaliyə xidmət dinamikasının təhlil edilməsinə və 

proqnozlaşdırılmasının 

sadələşdirilməsinə, 

müxtəlif  xidmət  növlərinə  əhalinin  tələbatının 

daha dərindən öyrənilməsinə imkan verir.   

Bu  təsnifat  çoxpilləlidir:  əhaliyə  xidmət  çoxluğu 

əvvəlcə qruplara, qruplar altqruplara bölünür. Hər 

bir  altqrupunda  məqsədli  funksional  təyinat  üzrə 

xidmətin müxtəlif növləri ayrılır. 

Bu  cür  təsnifat  hər  bir  xidmət  növünün  iqtisadi 

fəaliyyətdə  dəqiq  yerini  müəyyən  etməyə  imkan 

verir və əhaliyə xidməti xarakterizə edən statistik 

göstəricilərin  müqayisəliliyinə  nail  olmağa  imkan 

yaradır. 



 

ƏHALĐYƏ  PULLU  XĐDMƏTLƏR  VƏ 

ONLARIN  STRUKTURU

 

alış-satışın 

obyektləri  sayılan  bazar  istehlak  xidmətləridir. 

Bütünlükdə  və  ya  əhəmiyyətli  dərəcədə  satışdan 

əldə  olan  gəlirlər  hesabına  tədavül  xərclərini 

ödəyən və mənfəəti təmin edən qiymət üzrə satılır. 

Beynəlxalq  təcrübədə  qəbul  edilmişdir  ki,  bazar 

xidmətlərinin  qiymətləri  50%-dən  az  olmamaq 

şərti  ilə,  onların  istehsalı  ilə  bağlı  olan  xərcləri 

ödəməlidir.  Əhaliyə  pullu  xidmətlərin  strukturu 

ayrı-ayrı  xidmət  növlərinin  onların  ümumi 

dəyərinə faizlə nisbətidir. Aşağıdakı qruplaşmalar 

əsasında  öyrənilir:  onların  istehsal  sferasına  görə 

(maddi 


və 

qeyri-maddi 

xidmətlər); 

sahə 


mənşəyinə  görə  (idarəetmə,  mədəniyyət,  mənzil-

kommunal 

və 

s. 


xidməti); 

istehsalçıların 

mülkiyyət formalarına görə (dövlət, şəxsi); xidmət 

növlərinə görə (məlumat, təhsil, nəqliyyat, məişət 

və  s.);  əraziyə  görə  (yerli  təşkilatların  xidmətləri, 

ümumi  ölkə  səviyyəli  xidmət);  hüquqi  əsaslara 

görə 

(leqal 


və 

qeyri-leqal); 

xidmətlərin 

göstərildikləri  yerlərə  görə  (daxili  və  xarici); 

statistika  ilə  əhatə  olunma  dərəcəsinə  görə 

(müşahidə olunmuş və müşahidə olunmamış) və s.  



 

ƏHƏMĐYYƏTLĐLĐK

 – α səhvinin ehtimalı ilə 

əlaqənin  olmaması  haqqında  (ölçən  əlaqənin 

parametrləri 

sıfıra 


bərabər 

olduqda) 

sıfır 

hipotezasının 



kənarlaşmasında 

təsdiqlənən 

əlaqənin 

xarakteristikasıdır 

(parametrləridir, 

əmsallarıdır)  və  ya  onun  (əlaqənin-asılılığın, 

təsirin,  fərqin)  statistik  əhəmiyyətliliyidir.  α  - 

hipoteza  yoxlamasının  meyarlarının  əhəmiyyətlik 

səviyyəsidir.  Əgər  göstərilən  hipoteza  tətbiq 

edilirsə,  əlaqə,  parametr  əhəmiyyətsiz  (statistik 

əhəmiyyətsiz) adlanır. 

 

ƏHƏMĐYYƏTLĐLĐK 

(KƏMĐYYƏT) 

SƏVĐYYƏSĐ

  –

0

H



  “sıfır”  fərziyyəsinin  doğru 

olduğu  halda,  onun  kənara  çıxmasının  səhv 

ehtimalıdır.  Seçmənin  n  ölçülü  həcmi  əsasında 

0

H

fərziyyəsinin  yoxlanması  zamanı,  adətən

α

 



əhəmiyyətlilik  səviyyəsi  verilir. 

α

-nın  seçilməsi 



birinci  dərəcəli  səhvdən  itkinin  kəmiyyəti  ilə 

 

190 


müəyyənləşdirilir.  Təcrübədə  ən  çox 

α

-nın  0,1; 



0,05; 

0,01; 


0,001 

kimi 


kəmiyyətlərindən 

(qiymətlərindən)  istifadə  olunur.  Əhəmiyyətlilik 

səviyyəsinin  ən  geniş  yayılması

α

=  0,05  hesab 



edilir. 

α

 kəmiyyətinin azalması ilə ikinci dərəcəli 



səhvin - 

β

 ehtimalı artır ki, bu da h



0

 fərziyyəsinin 

sıfır qəbul edilməsi ilə nəticələnir, eyni zamanda 0 

səhv hesab edilir. 



 

ƏXLAQ 

(DAVRANIŞ) 

FAKTORU

 



əhalinin  özünü  müdafiə  davranışının  aşağı 

səviyyəsi  ilə  bağlıdır.  Bu  faktor  əmək  qabiliyyəti 

(reproduktiv) yaşında meydana çıxır. Kişilərdə bu, 

həddindən  artıq  alkoqol  qəbulu,  siqaret  çəkmə, 

tibb  idarələrinə  getmə  mədəniyyətinin  və  özünün 

kapitalı 

kimi, 

öz 


sağlamlığına 

diqqətli 

münasibətin 

olmaması 

ilə 

ifadə 


olunur. 

Qadınlarda 

isə 

reproduktiv 



sağlamlığa 

münasibətdə,  bir  tərəfdən  aşağı  özünü  müdafiə 

davranışının aşağı səviyyəsi ilə, digər tərəfdən isə 

“kişi” davranışı ilə (kobud karyera, alkoqol) ifadə 

olunur. 


Yüklə 17,41 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   44   45   46   47   48   49   50   51   ...   182




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin