A. M. Vəliyev Elmi redaktorlar: R. A. Səlimov, S. A. Sadıqova, T.Ə. Paşayev
Yüklə 17,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- GÜCÜN VƏ ENERJĐNĐN ÖLÇÜ VAHĐDĐ
- GÜNDƏLĐK GƏLĐRLƏRĐ ALICILIQ QABĐLĐYYƏTĐ PARĐTETĐNƏ (AQP)
- GÜNDƏLĐK MÜŞAHĐDƏ METODU
- GÜNDƏLĐK TƏLƏBAT MALLARI MA- ĞAZASI (aşağı qiymətlərlə)
- GÜNDÜZ STASĐONARLARI
- GÜZƏŞTLĐ KREDĐT – (I) – xüsusi
- HADĐSƏ
- HAQQI ÖDƏNĐLMƏDƏN MƏŞĞUL ŞƏXSLƏR TƏRƏFĐNDƏN ĐŞLƏNMĐŞ SAATLARIN MĐQDARI
- HARMONĐZASĐYA EDĐLMĐŞ SĐSTEM (HS)
- HAVA NƏQLĐYYATINDA QEYRĐ- MÜNTƏZƏM DAŞIMALAR
- HAVA NƏQLĐYYATINDA MÜNTƏZƏM DAŞIMALAR
- HAVAYA ATILAN TULLANTILARIN YOL VERĐLƏ BĐLƏN SON HƏDDĐ
|
GÜCLƏRĐN (ĐSTEHSAL OBYEKTLƏ- RĐNĐN) ĐSTĐFADƏYƏ VERĐLMƏSĐ – əsas fondlara investisiya qoyuluşu nəticəsində yaranan güc (məhsuldarlıq, tutum, buraxılış qabiliyyəti, sahə, uzunluq (məsafə) və s.) göstəricisidir. Đstehsal, mülki-yaşayış təyinatlı obyektlər və əsas fondlara dair güclərin istifadəyə verilməsinin statistik hesabatlara daxil edilməsi, güclərin və 239
obyektlərin müəyyənləşdirilmiş qaydada istismara qəbulundan sonra, dövlət komissiyasının təsdiq etdiyi qəbul
aktlarında göstərilmiş faktiki ölçülərdə göstərilir.
olunmuş enerjinin ölçülməsi üçün istifadə edilən kəmiyyətdir. Đstehsal prosesinə xidmət edən mühərriklərin gücü və istehsal (istehlak) olunmuş mexaniki və elektrik enerjisinin miqdarı, uyğun olaraq, kilovat və kilovat-saatla (kVt və kVt.saat) müəyyənləşdirilir. Đstilik
qurğularının gücü
onlarda - saatda kilocoullarla (kC,saat) istehsal olunan istiliyin miqdarı ilə, buxar qazanlarının gücü onlarda – saatda istehsal olunan normal buxarın (normal buxar kimi 100 0 S və 98,0665 kPa-da, yəni 1 kiloqramda olan 2679,552 kC istilik hesab edilir) miqdarı ilə xarakterizə edilir. Đstehsal (istehlak) olunmuş istilik enerjisinin miqdarı giqacoulla ifadə edilir. Güc və enerjinin əvvəllər istifadə edilən ölçü vahidləri (at gücü, kalori) tədricən yeniləri ilə əvəz olunur. Zəruri hallarda onların hazırda istifadə olunan ölçü vahidlərinə keçirilməsi aşağıdakı nisbətdə götürülür: 1a.g.=0.736kVt; 1kkal=4,1868kC; 1atm (fiz.)=1013,25qPa; 1atm(texn.)=980,665qPa.
GƏLĐRLƏRĐ ALICILIQ QABĐLĐYYƏTĐ PARĐTETĐNƏ (AQP) GÖRƏ ÇEVRĐLMĐŞ 1 DOLLARDAN AZ OLAN ƏHALĐNĐN XÜSUSĐ ÇƏKĐSĐ (Minilliyin bəyannaməsində əks olunmuş inkişaf göstəricilərindən) - 1993-cü
ilin beynəlxalq qiymətlərinə görə, əhalinin 1,08 dollardan az gündəlik məbləğlə yaşayanların faizlə ifadə olunan hissəsidir. Yoxsulluğun rəsmi səviyyəsi günə 1 dollarda əhalinin hər nəfərinə düşən istehlak və ya gəlirin səviyyəsi ilə müqayisə edilir və şəxsi istehsal məhsullarının istehlakını və natural ifadədə gəlirləri də özündə birləşdirir. Yoxsulluğun bu həddi müxtəlif ölkə və rayonlarda alıcılıq qabiliyyətinin qeyd olunmuş səviyyəsini göstərir və çox vaxt “yoxsulluğun mütləq həddi” və ya ifrat yoxsulluğun meyarı adlandırılır. Dünya Bankı, müntəzəm olaraq, günə 1 dollarla yoxsulluq həddi əsasında yoxsulluq səviyyəsinin qiymətləndirilməsini aparır.
Belə qiymətləndirmələrin əsasını ev təsərrüfatlarının müayinəsi nəticəsində əldə edilmiş gəlir və ya istehlakın səviyyəsinə dair məlumatlar təşkil edir. Yoxsulluğun səviyyəsinin müəyyən edilməsi üçün, imkanlara görə istehlaka dair məlumatlar daha üstün hesab edilir. Gəlirlər haqqında məlumatlardan, istehlaka dair
məlumatlar olmadığı hallarda istifadə edilir. Đstehlakın, o cümlədən şəxsi istehlak məhsullarının və yaxud hər bir adamın gəlirlərinin göstəriciləri, həmçinin onların bölgü variantları ev təsərrüfatlarının müayinə məlumatları əsasında qiymətləndirilir. Adambaşına düşən
gəlirin müəyyən edilməsi üçün istehlak və ya gəlir göstəriciləri həmin ev təsərrüfatlarının üzvlərinin sayına bölünür. Đstehlakın və gəlirlərin bölüşdürülməsi ev təsərrüfatlarının ölçüləri üzrə çəkili empirik (bölgüyə münasibətdə) Lorens əyrisinin tətbiq edilməsi ilə qiymətləndirilir. Bütün hallarda Lorens əyrisinin alınması üçün kasıblıq həddi mövcud
qiymətləndirmələr əsasında deyil, məlumatların ilkin mənbələri əsasında hesablanır. Bu və ya digər ölkədə yoxsulluğun səviyyəsi Dünya Bankının qiymətləndirmə məlumatlarından götürülmüş istehlak üzrə alıcılıq qabiliyyəti paritetinin mübadilə kursları haqqında son məlumatlardan istifadə etməklə, yerli valyuta ilə gündəlik gəliri 1 dollar olan yoxsulluq həddinin konvertasiyası yolu ilə qiymətləndirilir. Sonra müayinələrin keçirilməsi zamanı fəaliyyətdə olan qiymətlərlə münasibət üzrə, yerli valyuta ilə ifadə edilən,
yoxsulluq həddinin beynəlxalq göstəricilərinin təshih edilməsi məqsədi ilə istehlak qiymətlərinin yerli indekslərindən istifadə edilir.
Beynəlxalq yoxsulluq həddinin bu
göstəricisindən gəliri gündə 1 dollardan az olan adamların sayını müəyyən etmək üçün istifadə edilir. Alıcılıq qabiliyyətinin paritetinə (AQP) əsaslanan beynəlxalq yoxsulluq həddi göstəricisi yalnız müxtəlif ölkələrdən alınan məlumatların müqayisə edilməsi üçün və yoxsulluq səviyyəsinin yekun qiymətləndirilməsini çıxarmaq üçün zəruridir. Bir çox ölkələrdə həmçinin ölkə üzrə yoxsulluq həddi müəyyənləşdirilir.
-
turist xərcləri haqqında statistik məlumatların toplanılması zamanı istifadə olunan metodlardan biridir. Onun köməyi ilə bir müştərinin gün ərzində xərcləri müəyyənləşdirilir. Daxilolmaların ümumi həcmi gələn turistlərin sayını bir nəfərə düşən orta xərclərə və bir turistin ölkə ərazisində qalmasının orta davamiyyət müddətinə vurmaqla hesablanır. Səyahətin əvvəlində müştərilərə xüsusi blanklar (gündəliklər) paylanılır və onu səyahət ərzində doldurmaq və səfərin sonunda qaytarmaq xahiş olunur. Bu blanka xərclərin ümumi məbləği, onun xərc maddələri və günlər üzrə bölgüsü daxil edilir, səyahətin məqsədi, əsas təyinat yeri, turistin qaldığı rayonlar və gecələmələrin sayı qeyd olunur. Daha dərin müayinələr zamanı gündəliyə turisti (yaş, cins), istifadə olunmuş nəqliyyat 240
növlərini və xərclərin həyata keçirildiyi yerləri xarakterizə edən bölmələr artırılır.
mağazası olub, aşağı qiymətli və çox da yüksək olmayan xidmət səviyyəsi olan, müxtəlif şöbələri, çox da mürəkkəb olmayan gündəlik tələbat mallarının nisbətən geniş çeşidlərini təqdim edən, özünəxidmət və ya əvvəlcədən malların seçilməsi üsulu ilə işləyən mağazadır. Belə növ mağazalar, məsələn, ABŞ-da “on sentilli” adı altında tanınırlar. Belə mağazaların ərzaq şöbələri tutduğu sahədən və əmtəə dövriyyəsindən asılı olaraq, özünü super-market kimi təqdim edə bilər.
– ambulator- poliklinika müəssisələrində (ambulator- poliklinika müəssisələrində gündüz stasionarları), xəstəxanalarda (xəstəxanalarda gündüz qalmaların olması) və yaxud gündüz vaxtlarında əhaliyə tibbi yardım göstərilməsi üçün evlərdə çarpayılarla təchiz olunmuş bölmələrdir.
– (I) – xüsusi proqramlar üzrə, yaxud beynəlxalq banklar və fondlar tərəfindən inkişaf etməkdə olan ölkələrə yardım çərçivəsində verilən kreditlərdir; (II) - borc alana (kredit təşkilatları istisna olmaqla) verilmə anında qüvvədə olan yenidən maliyyələşdirmə tarifindən aşağı tarif faizində verilən kreditdir.
241
-H- Hadisə......................................................... 243 Hadisənin nöqtəsi ....................................... 243 Haqqı ödənilmədən məşğul şəxslər tərəfindən işlənmiş saatların miqdarı .......................... 243 Haqqı ödənilməyən ailə işçisi .................... 243 Harmonik çəkilər metodu........................... 243 Harmonizasiya edilmiş sistem ................... 243 Hava nəqliyyatında qeyri-müntəzəm daşımalar .................................................... 243 Hava nəqliyyatında müntəzəm daşımalar .. 243 Havaya atılan tullantıların yol verilə bilən son həddi ........................................... 243 Hazır məhsul .............................................. 244 Hazır məmulatlar ........................................ 244 Hazır sənədlər bankı ................................... 244 Herfindal-Qrişman indeksi ......................... 244 Hesab .......................................................... 244 Hesabat forması.......................................... 244 Hesabat vahidi ............................................ 244 Hesabat, statistika hesabatı ........................ 244 Hesab-faktura ............................................. 244 Hesabi orta ................................................. 245 Hesablama (klirinq) palatası ...................... 245 Hesablama xərcləri ..................................... 245 Hesablama maşınlarının proqramı ............. 245 Hesablama mərkəzi .................................... 245 Hesablama prosesi...................................... 245 Hesablama sahəsi ....................................... 245 Hesablama sistemi...................................... 245 Hesablama şəbəkəsi ................................... 246 Hesablama texnikası .................................. 246 Hesablanmış (əlavə) faizlər ........................ 246 Hesablanmış gəlirlər .................................. 246 Hesablanmış qırılacaq meşə sahəsi ............ 246 Hesablanmış qiymət indekslərinin reprezentativliyi ......................................... 246 Hesablara izahlar ........................................ 247 Hesablaşma qiyməti ................................... 247 Heyətin ixtisas səviyyəsi ............................ 247 Heyətin ixtisaslaşma səviyyəsi üzrə (məşğulluq statusu üzrə) göstəricilər ......... 247 Heyvandarlıq məhsulları ............................ 247 Heyvandarlıq statistikası ............................ 247 Heyvandarlıqda yem bazası ....................... 248 Həddi-buluğa çatmamışların cinayətkarlığı .............................................. 248 Həddi-buluq (məhsuldar) dövrü ................. 248 Həkim və orta tibbi heyət vəzifələrinin komplektliliyi ............................................. 248 Həqiqi əmsal .............................................. 248 Həqiqi-təsadüfi seçmə ............................... 249 Hər 100 000 nəfərə düşən qəsdən adam öldürmələrin sayı ....................................... 249 Hər 100 nəfərə düşən fərdi kompüterlərin sayı ............................................................. 249 Hər 100 nəfərə düşən internet istifadəçilərinin sayı ............................................................. 249 Hər 100 nəfərə düşən telefon xətlərinin və mobil rabitə abunəçilərinin sayı ................. 249 Hərəkət əmsalı ........................................... 250 Hərəkət heyəti (nəqliyyat vasitələri) parkının texniki hazırlıq əmsalı ................................ 250 Hərəkət heyəti (nəqliyyat vasitələri) parkından istifadə əmsalı ........................... 250 Hərəkət heyətinin (nəqliyyat vasitələrinin) dövriyyəsi .................................................. 250 Hərəkət heyətinin (nəqliyyat vasitələrinin) işi və istifadəsinin statistikası ......................... 251 Hərəkət heyətinin (nəqliyyat vasitələrinin) işinin ölçü vahidi ........................................ 251 Hərəkət heyətinin (nəqliyyat vasitələrinin) məhsuldarlığı ............................................. 251 Hərəkət heyətinin (nəqliyat vasitələrinin) parkı ........................................................... 251 Hərəkət heyətinin (nəqliyyat vasitələrinin) sərnişin tutumundan istifadə əmsalı ........... 252 Hərəkət heyətinin (nəqliyyat vasitələrinin) vaxtdan istifadə əmsalı .............................. 253 Hərəkət heyətinin (nəqliyyat vasitələrinin) yükdaşıma qabiliyyətindən istifadə əmsalı 253 Hərəkət heyətinin (nəqliyyat vasitələrinin) yürüşü ........................................................ 253 Hərəkət heyətinin (nəqliyyat vasitələrinin) yürüşündən istifadə əmsalı ........................ 253 Hərəkət heyətinin (nəqliyyat vasitəsinin) gücü ............................................................ 254 Hərəkət heyətinin (nəqliyyat vasitəsinin) hərəkət sürəti .............................................. 254 Hərəkətdə olan (kəfkirli, mütərəddid) miqrasiya .................................................... 254 Hərəkətin sıxlığı ......................................... 254 Hərəkətin təhlükəsizliyi ............................. 255 Hərrac ........................................................ 255 Hərrac (auksion) qiyməti ........................... 255 Həyat potensialı ......................................... 255 Həyat səviyyəsi .......................................... 255 Həyat sığortası ........................................... 256 Həyatda sağ qalma funksiyası ................... 256 Həyatilik indeksi ........................................ 256 Həyatın keyfiyyəti ..................................... 257 Himayədə olanlar ....................................... 257 Hiperinflyasiya .......................................... 257
242
Hipermarket və ya supermarket ................. 257 Hissə (həlqə) (kommersiya) əmsalı............ 257 Holdinq....................................................... 258 Holdinq mənfəəti........................................ 258 Homogen (oxşar) istehsal vahidləri ........... 258 Hompers əyrisi ........................................... 258 Hospitala yerləşdirilmiş xəstələrin tərkibi ......................................................... 258 Html ........................................................... 258 Hüquq statistikası ....................................... 258 Hüquq subyekti .......................................... 259 Hüquqi ad ................................................... 259 Hüquqi əhali ............................................... 259 Hüquqi status.............................................. 259 Hüquqi şəxs ................................................ 259 Hüquqi şəxsin dövlət qeydiyyatı ................ 260 Hüquqi şəxslərin, onlarin xüsusiləşdirilmiş bölmələrinin və sahibkarların dövlət statistik registri ........................................... 260 Hüquqi ünvan ............................................. 260 Hüquqi vahid .............................................. 261 243
HADĐSƏ – müşahidə olunan vahidlər məcmusunda olan dəyişikliklərdir. Nəticə etibarı ilə qeydiyyatdan keçmiş vahidlərin mövcudluğu, quruluşu və ya xarakteristikası haqqında olan məlumatların aktuallaşdırılması məqsədilə inzibati registrdə qeydə alınan və baş verən dəyişikliklər haqqında məlumatdır. HADĐSƏNĐN NÖQTƏSĐ
– demoqrafik cədvəldə insanın həyatında hər hansı demoqrafik hadisənin şərti
təsviridir. Ölüm
hadisəsi öyrənilərkən hadisənin nöqtəsi, yaxud ölüm nöqtəsi insan ömrünün başa çatması anına uyğun gəlir, bu nöqtədə həyat (ömür) xətti qurtarır; başqa demoqrafik proseslər üçün (nikah, nikahın
başlanması (nikah bağlama, boşanma, uşağın doğulması və s.), yaxud başqa demoqrafik
nöqtəsinin absisi təqvim vaxtında hadisənin tarixinə, ordinat isə hadisənin başlanması anına hər hansı bir vəziyyətdə qalma müddətinin dəqiq qiymətinə uyğundur. Ömür xətti hadisənin nöqtəsinin üçüncü koordinatını – insanın
doğulduğu tarixi, yaxud onun həmin vəziyyətə girməsi tarixini müəyyən etməyə imkan verir. Hadisənin nöqtəsi, adətən demoqrafik şəbəkənin cizgisinə salınmır və onu yalnız təsəvvür edirlər.
– haqqı ödənilməyən şəxslər, işverənlər və ailə
müəssisələrində haqqı
ödənilməyən işçilər
tərəfindən işlənmiş saatların ümumi miqdarıdır, hesabat dövründə özünün istehsal vahidi üçün faktiki işlədikləri saatların cəmini ifadə edir. Bu göstəricidən xəstəliyə görə məzuniyyət, nahara ayrılan vaxt, işə getməyə və qayıtmağa lazım olan vaxt çıxılır, iş yerində istirahət üçün kiçik fasilələr, istirahət və bayram günlərindəki iş, gecə növbəsindəki iş, müəssisə üçün kənarda görülən iş daxil edilir.
olduğu xüsusi ailə müəssisəsində muzdsuz işləyən şəxsdir.
–
təsdiq (approksiya) edilmiş xəttin kəsikləri ilə, həmin xətt üzərindəki nöqtələrin çəkilməsinin (ölçülməsinin) sürüşkən trendinin (meylinin) ekstrapolyasiyasına əsaslanan proqnozlaşdırma metodudur.
– dünyanın 120-dən çox ölkəsində istifadə olunan məhsul (məmulat) nomenklaturasıdır. Bu sistem xarici ticarət və gömrük tarifləri üzrə statistik məlumatlar nomenklaturası üçün əsas sayılır. HS Gömrük Əməkdaşlığı üzrə Şuranın Nomenklaturanın və Beynəlxalq Standart Ticarət Təsnifatının bazası əsasında hazırlanmışdır. Buraya təxminən dörd və ya altı rəqəmli kodla kodlaşdırılmış, 21 bölməyə və 96 qrupa bölünmüş ayrıca 5000 adlı əmtəə qrupları daxildir. Harmonizasiya edilmiş
sistem Gömrük
Əməkdaşlığı üzrə Şuranın himayəsi altında hazırlanmış və imzalanmaq üçün 1983-cü il iyunun 14-də
Brüsseldə Beynəlxalq Konvensiyaya təqdim olunmuş və bu konvensiya 1988-ci il yanvarın 1-dən qüvvəyə minmişdir.
– çarter (sifariş) uçuşları və xüsusi reyslər, yəni müntəzəm daşımalarda öz əksini tapmayan, müqavilə əsasında yerinə yetirilən reyslərlə, həmçinin müntəzəm daşınmalarda əks etdirilməyən turist marşrutları ilə uçuşlarda həyata keçirilən daşımalardır.
DAŞIMALAR – elan edilmiş cədvələ uyğun olaraq, planlaşdırılmış və yerinə yetirilmiş daşımaların uçuşlarla təmin edilməsi və ya elə müntəzəm və ya kifayət qədər sıx uçuşlarla təmin edilməsidir ki, bunlar müəyyən sistemləşməyə uyğunlaşdırılır və
ictimai istifadə üçün əlverişlidir; buraya həmçinin, müntəzəm reyslərin həddindən artıq yüklənməsi ilə əlaqədar olaraq əlavə edilən ticarət reysləri də daxildir.
-
verilən yaşayış məntəqəsində (şəhərdə, regionda, rayonda) stasionar və hərəkət edən mənbə tərəfindən atmosferə atılmaq üçün qaz-hava qarışığında yol verilə bilən maddələrin maksimum miqdarıdır. Havaya atılan son dərəcə yol verilə bilən tullantılar atmosferi çirkləndirən hər bir mənbə üçün o şərtlə müəyyən edilir ki, şəhərin havanı çirkləndirən mənbələr çoxluğunun havaya atdığı zərərli maddələr əhali, bitki və heyvanlar aləmi üçün maddələrin yol verilə bilən qatılıq həddini aşmasın.
Bir çox hallarda iqtisadiyyat və istehsalat reallığından irəli gələn, konkret bir müəssisə (təşkilat, obyekt) üçün havaya atılan müvəqqəti razılaşdırılmış tullantılar – verilən müəssisə 244
tərəfindən, hava mühafizəsi tədbirlərinin yerinə yetirilməsi şərti ilə, ciddi məhdudlaşdırılmış zaman ərzində atmosferə yol verilə bilən hədd daxilində atılan zərərli maddələrin miqdarı müəyyən olunur.
Yüklə 17,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|