A. M. Vəliyev Elmi redaktorlar: R. A. Səlimov, S. A. Sadıqova, T.Ə. Paşayev
Yüklə 17,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İNFORMASİYA VƏ KOMMUNİKASİYA TEXNOLOGİYALARI MƏHSULLARI
- İNFORMASİYA VƏ KOMMUNİKASİYA TEXNOLOGİYALARININ (İKT) İNKİ- ŞAF İNDEKSİ
- İNFORMASİYALARA İCAZƏSİZ GİRİŞ
- İNFORMASİYALAŞDIRMA (MƏLU- MATLANDIRMA)
- İNFORMASİYA-TEXNİKİ QULLUQ XİDMƏTLƏRİNİN GÖSTƏRİLMƏSİ (BURAXILIŞI)
- İNFORMASİYA-TƏHLİL MƏRKƏZİ (İTM)
- İNFRASTRUKTUR TİKİLİLƏRİ
|
- m əlumatların toplanması, işlənməsi, yığılması, arxivl
əşdirilməsi, saxlanması, axtarılması və bölüşdürülməsi prosesləridir. İNFORMASİYA (MƏLUMAT) – t əqdim
edilm ə formalarından asılı olmayaraq, şəxslər, əşyalar, faktlar, hadisələr, amillər və proseslər haqqında məlumatlardır. İNFORMASİYA CƏMİYYƏTİ – informasiya m əkanında məlumatları generasiya ed ən, müxtəlif növ vasitəçi və ya məlumat istehlakçısı kimi fəaliyyət göstərən subyektlərin (t əşkilatların və fiziki şəxslərin) məcmusudur. İNFORMASİYA EHTİYATLARI – ayrı-
ayrı sənədlərdir və ya ayrı-ayrı sənədlər massivl
əridir, informasiya sistemlərində (kitabxanalarda, arxivl ərdə, fondlarda, məlumat banklarında və s.) sənədlər və sənəd massivləridir. 303
İNFORMASİYA FƏALİYYƏTİ – informasiya m əhsul və xidmətlərinin istehsalı m əqsədilə informasiya ehtiyatlarından və infrastrukturundan istifad
ə etməklə, həyata keçiril
ən proses və fəaliyyətlərin məcmusudur. İNFORMASİYA İNFRASTRUKTURU – informasiya f əaliyyətini təmin edən informasiya kanallarının, informasiya texnologiyalarının, informasiya c əmiyyətlərinin f əaliyyətlərinin hüquqi v ə maliyyə-iqtisadi bazalarının, həmçinin dig ər metod və vasitələrin məcmusudur. İNFORMASİYA MÜHİTİ – informasiya infrastrukturu da daxil edilm əklə, məlumatların formalaşdırılması, bölüşdürülməsi və istifadəsi sisteminin, m əlumat ehtiyatlarının məcmusudur.
m əlumatların yığılması, saxlanması, təhlili və işlənməsi metodlarının məcmusudur. İNFORMASİYA TƏHLÜKƏSİZLİYİNƏ XƏTA – informasiya t əhlükəsizliyinin pozulmasına təhlükə yaradan səbəblər və ya s əbəblər məcmusudur. İNFORMASİYA VƏ KOMMUNİKASİYA TEXNOLOGİYALARI MƏHSULLARI - elektron formada m əlumatların işlənməsi və rabitə funksiyasının, o cümlədən fiziki hadisələrin yazılması, ölçülməsi, ötürülməsi və göstərilməsi, habel
ə fiziki proseslərin nəzarəti funksiyalarını yerin
ə yetirən avadanlıqlar hesab olunur. Beyn
əlxalq səviyyədə BMT, ÜTT və digər beyn
əlxalq təşkilatların ümumi rəyinə görə, İKT m əhsullarına ümumilikdə 179 adda məhsul növü daxil edilmişdir. Bura 18 adda telekommunikasiya avadanlıqları, 10 adda kompüter və kompüter avadanlıqları, 44 adda elektron hissələr, 45 adda audio v
ə video avadanlıqları və 62 adda digər İKT m əhsulları daxil edilmişdir. İNFORMASİYA VƏ KOMMUNİKASİYA TEXNOLOGİYALARI SEKTORU - informasiya v ə məlumatların elektron formada saxlanılması, ötürülməsi və göstərilməsini əhatə ed ən istehsal və xidmət sahələrindən ibarətdir. Buraya daxildir : 1. ofis avadanlıqlarının istehsalı; 2. elektron- hesablama maşınlarının və
informasiyanı işləmək üçün sair avadanlıqların istehsalı; 3. izolə edilmiş məftillərin və kabellərin istehsalı; 4. elektron və radioelementlerin istehsalı; 5. ötürücü cihazların istehsalı; 6. səsi və t əsviri qəbul etmək, yazmaq və göstərmək üçün cihaz istehsalı; 7. nəzarət-ölçü cihazlarının istehsalı; 8. texnoloji proseslərin tənzimlənməsi v ə nəzarət cihazlarının quraşdırılması; 9. elektrik- m əişət mallarının və radio-televiziya aparatlarının topdansatışı; 10. kompüterlərin, kompüter periferiya avadanlıqlarının topdansatışı və proqram t əminatı; 11. sair ofis maşınları və avadanlıqların topdansatışı; 12. elektrik rabitəsi; 13. hesablama texn ikası daxil olmaqla, ofis maşınları və avadanlıqlarının icarəsi; 14. hesablama texnikası və qurğu vasitələri üzrə m əsləhətlər; 15. proqram təminatının nəşri; 16. sair m əsləhətlər və proqram təminatının gönd ərilməsi; 17. məlumatların işlənməsi; 18. m əlumat bazaları ilə əlaqədar fəaliyyət; 19. hesablama texnikasının və ofis maşınlarının təmiri v ə onlara texniki xidmət göstərilməsi; 20. hesablama texnikası ilə bağlı sair fəaliyyət növl
əri. İNFORMASİYA VƏ KOMMUNİKASİYA TEXNOLOGİYALARI STATİSTİKASI – müasir s
tatistikanın yeni çox inkişaf edən istiqam
ətlərindən biridir. İnformasiya və
kommunikasiya texnologiyalarının (İKT) istehsalı v ə yayılması onların iqtisadiyyatda və ictimai h əyatın digər sahələrində tətbiqi ilə bağlı fəaliyyət aspektl ərinin tədqiqinə yönəldilmişdir. İnformasiya və kommunikasiya texnologiyaları dedikd
ə, məlumatların, mətnlərin, nümunələrin və s əslərin yığılması, saxlanması, işlənməsi, axtarılması, ötürülməsi və təqdim edilməsi üçün mikroelektronika vasit ələrindən istifadə edən texnologiya ba şa düşülür. İnformasiya texnologiyaları (informasiya və kommunikasiya texnologiyaları) statistikasında əsas fəaliyyəti ofis avadanlıqlarının istehsalı; elektron- hesablama maşınlarının və informasiyanı işləmək üçün sair avadanlıqların istehsalı; izolə edilm
iş məftillərin və kabellərin istehsalı; elektron v ə radioelementlərin istehsalı; ötürücü cihazların istehsalı; səsi və təsviri qəbul etmək, yazmaq və göst
ərmək üçün cihaz istehsalı; nəzarət-ölçü cihazlarının istehsalı; texnoloji proseslərin t ənzimlənməsi və n əzarət
cihazlarının quraşdırılması; elektrik-məişət mallarının və radio- televiziya aparatlarının topdan satışı; kompüterl ərin, kompüter periferiya avadanlıqlarının topdan satışı və proqram t əminatı; sair ofis maşınları və avadanlıqların topdan satışı; elektrik rabitəsi; hesablama texnikası daxil olmaqla, ofis maşınları və avadanlıqlarının icarəsi; hesablama texnikası və qurğu vasitələri üzrə məsləhətlər; proqram t əminatının nəşri; sair məsləhətlər və proqram t əminatının göndərilməsi; məlumatların işlənməsi; m əlumat bazaları ilə əlaqədar fəaliyyət; hesablama texnikasının və ofis maşınlarının təmiri 304
v ə onlara texniki xidmət göstərilməsi; hesablama texnikası ilə bağlı fəaliyyət göstərən müəssisələr İKT müəssisələri hesab olunurlar (BMT TİK). Bel ə məlumatlar qismən ənənəvi statistikadan əldə edilə bilər. Lakin məsələlərin böyük hissəsi, xüsusil
ə informasiya texnologiyalarından istifadə il ə əlaqəli olanlar xüsusi müayinələrin keçirilm əsini tələb edir. İnkişaf etmiş ölkələrin (Yaponiya, İsveç, ABŞ, Böyük Britaniya və s.) statistika praktikasında bu sahədə əhəmiyyətli t əcrübə toplanmışdır. İnformasiya texnologiyaları statistikası informasiya texnologiyasının baza elementl
ərini (mikroelektronikanı, inteqral sxeml
əri, yarımkeçiriciləri); geniş tətbiq dairəsi olan a
yrı-ayrı məhsulları (kompüterləri, telekommunikasiya avadanlıqlarını, elektron cihazları); bir sıra xüsusi məhsulları (televiziya avadanlıqlarını və videotexnikanı), həmçinin informasiya texnologiyaları sahəsində xidmətləri (kompüter v ə telekommunikasiya xidmətlərini, informasiya texnologiyası mal və xidmətlərinin topdan v ə pərakəndə ticarətini, bu sahədə kadrlara t əhsil verilməsi və hazırlanmasını, elmi tədqiqat v ə işləri) əhatə edir.
İnformasiya texnologiyalarının məhsul və xidmətlərinin istehsalı, ticarəti və istifadəsi fəaliyyət növlərinə, iqtisadiyyatın sahələrinə, təşkilatın ölçüsü və mülkiyy ət formalarına və s. görə uçota alınır. İnformasiya texnologiyalarının infrastrukturu statistikası informasiya texnologiyaları üzrə telekommunikasiya, elmi t ədqiqat və işləmələrin, kadrların, təhsil sisteminin, informasiya texnologiyasının ekoloji
xarakteristikasının, informasiya t əhlükəsizliyi məsələlərinin inkişafının təhlilini nəzərdə tutur. İT statistikası özündə əsas infrastruktur göst
əriciləri və onlara giriş imkanları, ev t əsərrüfatlarında İKT sistemlərinin mövcudluğu v ə istifadə olunması, müəssisələr (biznes statistikası üzrə) üzrə əsas İKT göstəriciləri, İKT sektoru v ə İKT məhsullarının ticarəti üzrə əsas göst
əriciləri birləşdirir. Bununla yanaşı, ayrı-ayrı beyn
əlxalq təşkilatlar tərəfindən müxtəlif göst
əricilər də müəyyənləşdirilir.
TEXNOLOGİYALARININ (İKT) İNKİ- ŞAF İNDEKSİ - dünya ölk ələrində İKT-nin inkişaf dinamikasını xarakterizə edən əsas göst
ərici hesab olunur və BTİ tərəfindən mü əyyənləşdirilmiş bu göstərici İKT üzrə əsas göst əricilərin birgə təmsil olunması və ümumil əşdirilməsi, onların müvafiq dövrlər üzrə müqayis əsi ilə xarakterizə olunur. İndeks hesablanark ən 11 göstəricidən istifadə olunur və dünya s əviyyəsində hər bir göstərici üzrə ideal orta göst ərici (median göstəricisi) və aqreqasiya üçün onların
xüsusi çəkiləri mü əyyənləşdirilmişdir. Hər bir göstərici üzrə ayrı- ayrı ölkələrin fərdi məlumatları müəyyən olunmuş orta göst əriciyə bölünür və həmin göstərici üzrə mü əyyənləşdirilmiş xüsusi çəkiyə vurulur. Aqreqasiyada “İKT-yə giriş” adlı birinci və ”İKT- d ən istifadə” adlı ikinci qrupun hər birinin xüsusi ç əkisi 40%, ”İKT bilikləri” üzrə üçüncü qrupun xüsusi ç əkisi isə 20%-dir. Birinci qrupun t ərkibində hər bir göstəricinin xüsusi çəkisi 20%, ikinci v ə üçüncü qrupda isə hər bir göstəricinin xüsusi ç əkisi 33% səviyyəsindədir. Göstəricinin üstünlüyü ondan ibar ətdir ki, dünya ölkələri üzrə İKT-nin inkişaf səviyyəsini hər hansı fərdi göst
ərici ilə deyil, aqreqasiya olunmuş orta göst
əricilər əsasında müqayisə etm
ək mümkündür. Birinci qrupda əhalinin hər 100 n əfərinə düşən əsas telefon aparatları, əhalinin hər 100 n əfərinə düşən mobil telefon abunəçiləri, bir internet istifad əçisinə düşən beynəlxalq internet kanalın həcmi, kompüteri olan ev təsərrüfatlarının xüsusi ç
əkisi, evdə internetə girişi olan ev t əsərrüfatlarının xüsusi çəkisi, ikinci qrupda hər 100 n əfərə düşən internet istifadəçilərinin sayı, h ər 100 nəfərə düşən geniş zolaqlı internet istifad əçilərinin sayı, hər 100 nəfərə düşən geniş zolaqlı mobil istifadəçilərin sayı, üçüncü qrupda is ə əhalinin savadlılıq səviyyəsi, ali və orta t əhsilin ümumi qeydiyyat əmsalı göstəriciləri əsas götürülür.
–
p ozulması ilə əldə olunmasıdır.
ə görə, hər hansı bir istisna olmadan istifad əçilər tərəfindən əldə oluna bilən, yayılan məlumatların informasiya mənbəyidir.
(MƏLU- MATLANDIRMA) – informasiya (m əlumat) ehtiyatlarının formalaşdırılması və istifadəsi əsasında vətəndaşların, dövlət hakimiyyəti orqanlarının, yerli özünü idarəetmə orqanlarının, t əşkilatların, ictimai birliklərin informasiya t ələbatlarının ödənilməsi və vətəndaşların hüquqlarının həyata keçirilməsi üçün optimal şəraitin yaradılmasının təşkilati sosial-iqtisadi və elmi-texniki prosesidir.
NFORMASİYANIN TELEİŞLƏNMƏSİ- NİN TEXNİKİ VASİTƏLƏRİ
– m əlumatların işlənməsi və ötürülməsi üçün əlaqə kanallarının, rabitə mərkəzlərinin, abonent m əntəqələrinin, siqnalların dəyişdirilməsi 305
qurğularının, EHM-ə qoşulma vasitələrinin kompleksidir.
əlumatların işlənməsi, m əlumat-hesablama xidmətləri, m əlumat bazalarının yaradılması, proqram təminatı üzrə m əsləhətlər və s. üzrə bazar xidmətlərinin d əyəridir. Bu xidmətlərin satışından əldə edilən m əbləğin cəmi ilə müəyyən edilir. İNFORMASİYA-TƏHLİL MƏRKƏZİ (İTM) – z əruri məlumatların yığılması və təhlili üzr ə
əxəssislərin ştatları ilə komplektl əşdirilmiş və məlumatların işlənməsi üçün avadanlıqlarla təchiz edilmiş dövlət və ya qeyri-dövl olan bölm
ələrdir. İNFRASTRUKTUR (latınca infra - aşağı, alt; strukturs - quruluş, yerləşmə) – istehsala və ya əhaliyə xidmət edən sahələrin və təsərrüfat bölm
ələrinin kompleksidir. İstehsal və qeyri- istehsal (sosial) infrastrukturları fərqli olurlar. İstehsal bölmələrinin tərkibinə daxil olmayan, t əşkilati formada onlardan ayrı olan və həqiqətdə is ə istehsala xidmət edən sahələr və ya təsərrüfat bölm ələri istehsal infrastrukturuna, əhaliyə xidmət ed ənlər isə qeyri-istehsal (sosial) infrastrukturuna daxil edilir.
– yerin üstünd
ə, yerin altında, dəmir yolunda, suda, h əmçinin su anbarlarının bəndlərində və qalxma- enm ə zolaqlarında əlaqələri (rabitəni) təmin etmək üçün n əzərdə tutulmuş tikililərdir (binalardır). İNHİSAR -
bir istehsalçının əlində əmtəə istehsalının əhəmiyyətli hissəsinin c əmləşdirilməsi və onun bazarda hökmran mövqeyinin b ərqərar edilməsidir. M ərkəzləşdirilmiş iqtisadi sistemdə istehsal münasib ətlərinə dövlət müdaxiləsi şəraitində istehsalın həddindən artıq mərkəzləşdirilməsi n əticəsində sənayenin bütün sahələrində inhisarçı qurumlar dövl ətə aid olmuşdur. Həm istehsalın t əmərküzləşməsinin, həm də ayrı-ayrı istehsalçıların bazarda hakim vəziyyətinin qiym ətləndirilməsinə imkan verən inhisarın k əmiyyət xarakteristikası təmərküzləşmə əmsalı hesab edilir.
ə engineering, hərfi m ənada mühəndislik sənəti) – sifarişçi ilə bağlanmış müqavilə üzrə məhsulun istehsalı və satışı prosesinin hazırlanmasının təmin edilməsi, tikintiy ə xidmət və sənaye, infrastruktur və digər obyektl ərin istismarı üzrə mühəndis-məsləhət xidm ətlərinin yerinə yetirilməsidir. Statistika, texnologiyaya gör ə tədiyə balansının qurulması m əqsədilə, beynəlxalq razılaşmalar əsasında injinirinq xidm ətlərinin göstərilməsi üçün daxilolma v ə ödəmə göstəricilərini öyrənir. İnjinirinq xidməti 2 qrupa bölünür: 1) istehsal prosesinin hazırlığı ilə bağlı xidmətlər; 2) istehsal prosesi gedişinin normal təminatı və məhsulların satılması üzrə xidmətlər. İNKASSO – bankın, malgöndərənin ödəmə s ənədlərinin alıcıya təqdim edilməsi yolu ilə, onun üçün alıcıdan ödəmələri almaq haqqında malgönd
ərənin tapşırıqlarını yerinə yetirmək öhd
əliyini öz üzərinə götürməsinə dair bank əməliyyatıdır. İnkasso əməliyyatı malgöndərənlə alıcı arasında nağdsız hesablaşma formasını n əzərdə tutur. İNKİŞAF ETMƏKDƏ OLAN KİÇİK ADA DÖVLƏTLƏRİ TƏRƏFİNDƏN ALINAN İRY-nin ONLARIN ÜMG-də HİSSƏSİ (Minilliyin b əyannaməsində əks olunmuş inkişaf göstəricilərindən) - İƏİT/İYK tərəfindən t ərtib olunmuş, yardım alanların siyahısına daxil edilmiş, inkişaf etməkdə olan ölkə və ərazilərə t əqdim olunan subsidiya və borcları birləşdirir ki, bu da əsas etibarilə iqtisadi inkişafa yardım və güz əştli maliyyə şərtləri ilə (borcu təqdim etdikdə, onun qaytarılmayan hissəsi 25%-dən az olmamalıdır) rifaha nail olunması məqsədilə rəsmi sektor t ərəfindən ayrılır. Həmçinin texniki əməkdaşlıq da bura daxildir. Belə yardımlara h ərbi məqsədlər üçün ayrılmış subsidiyalar, borc v ə kreditlər daxil edilmir. İnkişaf etməkdə olan ölk ələrdən daha inkişaf etmiş ölkələrə, həmçinin İYK-da müəyyən edildiyi kimi, keçid iqtisadiyyatlı ölkələrə edilən yardımlar da bu kateqoriyaya daxil edilmir.
ətləri ilə özündə debitorlar hesab edil ən ölkə iqtisadiyyatının rezident vahidl ərini, həm də iqtisadiyyatın sektorlarının ümumi ilkin g əlirlərinin məbləğini əks etdirir. Bazar qiym ətləri ilə hesablanmış ÜMG əvvəllər (1993-cü il ədək) milli hesablar sistemində Ümumi milli m əhsul (ÜMM) kimi qeyd edilmişdir. ÜDM- d ən fərqli olaraq, ÜMG anlayışı əlavə dəyərə deyil, g əlirə (ilkin gəlirə) aid edilir. İnkişaf etməkdə olan kiçik ada dövlətlərinə aşağıdakılar aid edilir (regionlar üzrə bölünm əklə): Afrikada – Qvineya-Bisau, Kabo- Verde, Komor adaları, Mavrikiya, San-Tome və Prinsipi v ə Seyşel adaları; Asiya və Sakit Okean
306
rayonunda – B əhreyn, Vanuatu, Kiribati, Maldiv adaları, Marşal adaları, Nauru, Niue, Kuk adaları, Palau, Papua-Yeni Qvineya, Samoa, Sinqapur, Solomon adaları, Timor-Leşti, Tokelau, Tonqa, Tuvalu, Mikronezi Federativ Ştatları və Fici; Latın Amerikası və Karib hövzəsində - Antiqua və Barbuda, Arbua, Baham adaları, Barbados, Beliz, Vircinya adal arı (ABŞ), Haiti, Hayana, Qrenada, Dominika, Dominikan Respublikası, Kuba, Niderland Antil adaları, Sent-Vinsent və Qrenadin, Sent-Kits v ə Nevis, Sent-Lüsiya, Trinidad v ə Tobaqo, Surinam və Yamayka. İNKİŞAF ETMƏKDƏ OLAN, OKEANA ÇIXIŞI OLMAYAN ÖLKƏLƏR TƏRƏFİNDƏN ALINAN İRY-nin ONLARIN ÜMG-d ə HİSSƏSİ (Minilliyin b əyannaməsində əks olunmuş inkişaf Yüklə 17,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|