A. M. Vəliyev Elmi redaktorlar: R. A. Səlimov, S. A. Sadıqova, T.Ə. Paşayev



Yüklə 17,41 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə79/182
tarix21.04.2017
ölçüsü17,41 Mb.
#14975
1   ...   75   76   77   78   79   80   81   82   ...   182

göst

əricilərindən)  -  İƏİT/İYK  tərəfindən tərtib 

olunmuş,  yardım  alanların  siyahısına  daxil 

edilmiş,  inkişaf  etməkdə  olan ölkə  və  ərazilərə 

t

əqdim olunan subsidiya və borcları birləşdirir ki, 



bu da 

əsas etibarilə  iqtisadi  inkişafa  yardım  və 

güz

əştli maliyyə şərtləri ilə (borcu təqdim etdikdə, 



onun  qaytarılmayan  hissəsi 25%-dən az 

olmamalıdır) rifaha nail olunması məqsədilə rəsmi 

sektor t

ərəfindən  ayrılır.  Həmçinin texniki 

əməkdaşlıq  da  bura  daxildir.  Belə  yardımlara 

h

ərbi məqsədlər  üçün  ayrılmış  subsidiyalar,  borc 



v

ə  kreditlər  daxil  edilmir.  İnkişaf  etməkdə  olan 

ölk

ələrdən  daha  inkişaf  etmiş  ölkələrə, həmçinin 



İYK-da müəyyən edildiyi kimi, keçid 

iqtisadiyyatlı  ölkələrə  edilən  yardımlar  da  bu 

kateqoriyaya daxil edilmir. 

Resipiyent olan ölk

ələrin ümumi milli gəliri 

(ÜMG)  bazar qiym

ətləri ilə  özündə  debitorlar 

hesab edil

ən ölkə  iqtisadiyyatının  rezident 

vahidl

ərini, həm də  iqtisadiyyatın  sektorlarının 



ümumi ilkin g

əlirlərinin məbləğini  əks etdirir. 

Bazar qiym

ətləri ilə  hesablanmış  ÜMG  əvvəllər 

(1993-cü il

ədək) milli hesablar sistemində Ümumi 

milli m

əhsul (ÜMM) kimi qeyd edilmişdir. ÜDM-



d

ən fərqli  olaraq,  ÜMG  anlayışı  əlavə  dəyərə 

deyil, g

əlirə (ilkin gəlirə) aid edilir. 

Ok

eana  çıxışı  olmayan  ölkələr  sırasına 



aşağıdakılar 

aid 


edilir 

(regionlar 

üzrə 

bölünm


əklə): Afrikada – Botsvana, Burkina-Faso, 

Burundi, Zambiya, Zimbabve, Lesoto, Malavi, 

Mali, Niger, Ruanda, Svazilend, Uqanda, M

ərkəzi 


Afrika  Respublikası,  Çad  və  Efiopiya;  Asiya və 

Sakit Okean rayonunda 

– 

Az



ərbaycan, 

Əfqanıstan,  Butan,  Qazaxıstan,  Qırğızıstan,  Laos 

Xalq Demokrat

ik  Respublikası,  Monqolustan, 

Nepal, Tacikistan, Türkm

ənistan və  Özbəkistan; 

Avropada  – 

keçmiş  Yuqoslaviya  Respublikası 

olan Makedoniya v

ə  Moldova Respublikası 

(t

əxminən 2003-cü ildən);  Latın  Amerikası  və 



Karib hövz

əsində - Boliviya və Paraqvay.  

 

İNKİŞAF  ETMİŞ  ÖLKƏLƏR  TƏRƏ-

FİNDƏN  İNKİŞAF  ETMƏKDƏ  OLAN 

ÖLKƏLƏRDƏN GƏTİRİLƏN KƏND TƏ-

SƏRRÜFATI  MƏHSULLARINA,  PAR-

ÇALARA  VƏ  HAZIR  PALTARLARA 

QOYULMUŞ  GÖMRÜK  RÜSUMLARI-

NIN  ORTA  TARİFİ

  (Minilliyin b

əyanna-

m

əsində əks olunmuş inkişaf göstəricilərindən) 

-  ikit

ərəfli  əsasda həyata keçirilən,  inkişaf 

etm

əkdə  olan ölkələrdən  inkişaf  etmiş  ölkələrə 



idxala gör

ə  tətbiq edilən bütün advalor 

rüsumlarının  (daha  doğrusu,  idxalın  dəyəri 

əsasında  müəyyənləşdirilən  gömrük  rüsumlarının 

tarifinin) riyazi orta h

əddidir.  Kənd təsərrüfatı 



m

əhsullarının  tərkibinə  ağac  bitkiləri daxil 

edilm


əklə  (oduncaq və  balıq  məhsulları  istisna 

olmaqla) bitki v

ə heyvan mənşəli məhsullar daxil 

edilir. 


Hazır  paltarlara  və  parçalara  təbii 

(natural) v

ə  süni (sintetik) liflər, həmçinin 

onlardan  hazırlanmış  parça  və  hazır  paltarlar 

aiddir.  

Razılaşdırılmış sistemdə özünün altırəqəmli kodu 

olan ikit

ərəfli ticarətdə  hər bir əmtəə  növü üzrə 

gömrük 

rüsumlarının 



orta tarifl

ərinin 


hesablanmasında  onlara  eyni  çəki verilir. Sonra 

h

ər  bir  inkişaf  etmiş  ölkə  üzrə  nəticələr  idxalın 



standart sxemi üzr

ə  birləşdirilir  ki,  bundan  da 

bütün  idxalçılar  üçün  istifadə  olunur. Çəkili 

qiym


ətlərin müəyyənləşdirilməsi sistemi –  ən az 

inkişaf  etmiş  və  inkişaf  etməkdə  olan ölkələrdən 

bütün  inkişaf  etmiş  ölkələrin  bazarlarına  daxil 

olan idxal 

əmtəələrinin orta strukturudur. Bu 

zaman gömrük rüsumu tarifi qismind

ə  həm belə 

rejimin 


ən  çox  yayılmasına  əlverişli  şərait 

yaradılan  ölkələr (əsasən preferensial), həm də 

bel

ə  rejim  yayılmamış  ölkələr üçün tariflər də 



daxil olmaqla, mövcud advalor rüsumunun 

tarifl


ərindən istifadə  edilir. Nə  qədər ki, advalor 

rüsumundan  başqa  digər rüsum növlərini dəyər 

ekvivalentind

ə  hesablamaq mümkün deyil, 

hesablamalardan qeyri-advalor tarifl

ərlə  olan 

gömrük tarifl

ərinin bütün mövqeləri çıxarılır. Bu, 

xüsusil

ə razılaşdırılmış sistemdə nəzərdə tutulmuş 



altırəqəmli indeksli məhsullar  kateqoriyasının 

t

əxminən 25%-nin minimum birində dəyərsiz tarif 



mövqeyin

ə  malik olan kənd təsərrüfatı 

m

əhsullarına aiddir. Buna görə də, bu göstəricinin 



k

ənd təsərrüfatı  sahəsinə  aid olan hissəsi qeyri-

advalor  rüsumların  uçotunun  müvafiq  metodu 

işlənənə  qədər məlumatların  ilkin  dəstindən 

çıxarılmışdır.  

 


 

307 


İNKİŞAF ETMİŞ ÖLKƏLƏRİN İNKİŞAF 

E

TMƏKDƏ  OLAN  VƏ  ƏN  AZ  İNKİŞAF 

ETMİŞ  ÖLKƏLƏRDƏN  GÖMRÜKSÜZ 

(RÜSUMSUZ)  İDXALININ  (DƏYƏR

 

İFADƏSİNDƏ  VƏ  SİLAH  İSTİSNA 

OLMAQLA)  HİSSƏSİ

  (Minilliyin b

əyanna-

m

əsində əks olunmuş inkişaf göstəricilərindən) 

-  bu v

ə  ya digər ölkənin iqtisadi ərazisinə  daxil 

olmaqla, o

nun  maddi  resurslarının  ehtiyatlarını 

artırır.  Sadəcə  olaraq, ölkə  vasitəsilə  daşınan 

(tranzit yük) v

ə  yaxud onun ərazisinə  müvəqqəti 

əsasda (daxili emal üçün nəzərdə  tutulanlardan 

başqa)  buraxılan  mallar  ölkənin maddi 

ehtiyatlarını  artırmır  və  əmtəələrin  beynəlxalq 

ticar

ət statistikasına daxil edilmir. Bir çox hallarda 



ölk

ənin iqtisadi ərazisi onun gömrük ərazisi ilə 

üst-üst

ə  düşür  və  bu  ərazidə  ölkənin gömrük 



qanunvericiliyi tam gücü il

ə işləyir.  



Gömrük rüsumu olmadan buraxılan mallar – bu, 

inkişaf  etməkdə  olan ölkələrdən gələn (silah 

istisna olmaqla) v

ə  gömrük (rüsum) ödənmədən 

inkişaf etmiş ölkələrə buraxılan idxal mallarıdır. 

BMT sistemind

ə hansı ölkənin inkişaf etmiş, hansı 

ölk


ənin isə  inkişaf  etməkdə  olan  ölkə  hesab 

olunması üçün qəbul olunmuş hər hansı bir meyar 

yoxdur. Ümumilikd

ə, qəbul  edilmiş  təcrübədə 

“inkişaf etmiş” regionlar aşağıdakılar hesab edilir: 

Asiyada – 

Yaponiya, Şimali Amerikada – Kanada 

v

ə  ABŞ,  Okeaniyada  –  Avstraliya və  Yeni 



Zelandiya v

ə  həmçinin Avropa ölkələri. 

Beyn

əlxalq ticarət statistikasının  məlumatlarında 



Gömrük İttifaqı ilə əhatə olunan Afrikanın cənub 

ölk


ələri regionları inkişaf etmiş hesab edilir; İsrail 

inkişaf  etmiş  ölkə  sayılır,  lakin  keçmiş 

Yuqoslaviyanın  əvəzində  meydana gələn ölkələr 

inkişaf etməkdə olan ölkələr hesab edildiyi halda, 

Avropanın  şərq hissəsinin ölkələri və  keçmiş 

Sovet  İttifaqının  tərkibinə  daxil olan Avropa 

ölk

ələri nə  inkişaf  etmiş,  nə  də  inkişaf  etməkdə 



olan ölk

ələrin siyahısına daxil edilmir. 

Baş Assambleya İqtisadi və Sosial Şuranın rəyinə 

əsaslanaraq,  inkişaf  sahəsində  siyasət üzrə 

Komit

ənin tövsiyəsi üzrə  müvafiq ölkənin  ən az 



inkişaf edən ölkələrin siyahısına daxil  edilməsinə 

dair q


ərarlar qəbul edir. 2003-cü ilin yanvar ayına 

olan v


əziyyətə  görə,  cari  siyahıya  aşağıdakı 

ölk


ələr (regionlar üzrə  bölünməklə) daxildir: 

Afrikada 

– 

Anqola, Benin, Burkina-Faso, 



Burundi, Qambiya, Qvineya, Qvineya-Bisau, 

Konqo  Demokratik  Respublikası,  Cibuti, 

Zambiya, Kabo-

Verde,  Komor  adaları,  Lesoto, 

Liberiya, Mavritaniya, Madaqaskar, Malavi, Mali, 

Mozambik, Niger, Tanzaniya Birl

əşmiş 

Respublikası,  Ruanda,  San-Tome və  Prinsipi, 



Seneqal, Somali, Sudan, Serra-Leone, Toqo, 

Uqanda, M

ərkəzi  Afrika  Respublikası,  Çad, 

Ekvator Qvineyası, Eriteriya və Efiopiya; Asiya və 



Sakit okean rayonunda  – 

Əfqanıstan,  Banqladeş, 

Butan, Vanuatu, Y

əmən, Kamboca, Kiribati, Laos 

Xalq  Demokratik  Respublikası,  Maldiv  adaları, 

Myanma, Nepal, Samoa, Solomon adaları, Timor-

Leşti və Tuvalu; Latın Amerikası və Karib dənizi 

hövz

əsində - Haiti.  

Öz  ixracatının  dəyərini müəyyənləşdirmək üçün 

ölk

ələr  yalnız  əmtəələrin  ixracatçı-ölkələrin 



s

ərhədinə  qədər  daşınması  üzrə  əmtəə  və 

xidm

ətlərin  razılaşdırılmış  dəyəri, yaxud da 



əmtəənin sığortası və fraxtını (SİF) (bura malların 

ixracatçı  ölkə  tərəfindən  idxalçı  ölkənin 

s

ərhədlərinə  qədər  daşınması  üzrə  xidmətlərin 



d

əyəri də əlavə edilir) əhatə edən qiymətlər nəzərə 

alınmaqla,  franko-bort (FOB) qiymətlərindən 

istifad


ə  edə  bilərlər. Statistik məqsədlər üçün 

idxal  olunan  malları  SİF  qiymətləri üzrə 

qiym

ətləndirmək tövsiyə  olunur. Rüsumsuz 



əsasda  buraxılan  malların  hesablanmasına 

g

əldikdə  isə,  elan  edilmiş  dəyərin hissəsi kimi 



göst

ərilməyən  xüsusi  rüsumları  nəzərə  almaq və 

ya almamaq olar.  

 

İNKİŞAF  MƏQSƏDİ  İLƏ  RƏSMİ 

YARDIMIN  SEKTORLARI  BÖLÜŞ-

DÜRÜLƏ  BİLƏN,  İƏİT/İYK  ÖLKƏ-

LƏRİ-DONORLARI  TƏRƏFİNDƏN  İKİ-

TƏRƏFLİ  ƏSASDA  ƏSAS  SOSİAL 

XİDMƏTLƏRƏ  (BAZA  TƏHSİLİNƏ, 

İLKİN TİBBİ-SANİTAR XİDMƏTLƏRƏ, 

QİDALANMAYA,  TƏHLÜKƏSİZ  SUYA 

VƏ  SANİTAR-TEXNİKİ  VASİTƏLƏRƏ 

MALİK  OLMAYA)  AYRILAN  MƏC-

MUNUN PAYI

  (Minilliyin b

əyannaməsində 

əks  olunmuş  inkişaf  göstəricilərindən)  - 

İƏİT/İYK  tərəfindən tərtib olunmuş  yardım 

alanların siyahısına daxil edilmiş, inkişaf etməkdə 

olan ölk


ə və ərazilərə təqdim olunan subsidiya və 

borcları birləşdirir ki, bu da əsas etibarilə iqtisadi 

inkişafa  yardım  və  güzəştli  maliyyə  şərtləri ilə 

(borc t


əqdim etdikdə, onun  qaytarılmayan hissəsi 

25%-d


ən  az  olmamalıdır)  rifaha  nail  olunması 

m

əqsədilə  rəsmi sektor tərəfindən  ayrılır. 



H

əmçinin texniki əməkdaşlıq  da  bura  daxildir. 

Bel

ə  yardımlara  hərbi məqsədlər  üçün  ayrılmış 



subsidiyalar, borc v

ə  kreditlər daxil edilmir. 

İnkişaf  etməkdə  olan ölkələrdən  daha  inkişaf 

etmiş  ölkələrə, həmçinin  İYK-da müəyyən 

edildiyi  kimi,  keçid  iqtisadiyyatlı  ölkələrə  edilən 

yardımlar  da  bu  kateqoriyaya  daxil  edilmir. 



İkitərəfli əsasda inkişaf məqsədi ilə ayrılmış rəsmi 

yardım bir ölkənin digərinə göstərdiyi yardımdır.  

Baza t


əhsili özündə  ibtidai təhsili, gənclərə  və 

yaşlılara  əsas həyati vərdişlərin öyrədilməsini, 

h

əmçinin uşaqlığın kiçik yaşlarında verilən təhsili 



əks etdirir. İlkin tibbi-sanitar xidmət - əsas tibbi-

 

308 


sanitar xidm

ətlərini, səhiyyənin infrastrukturunu 

v

ə  əsas qida məhsullarını,  yoluxucu  xəstəliklərlə 



mübariz

əni, tibbi maarifləndirməni və  tibbi 

personalın  ixtisaslarının  artırılmasını  özündə 

birl


əşdirir. 

 

İNNOVASİYA

  –  (I)  -  bazarda t

ətbiq  edilmiş 

yeni v

ə  ya təkmilləşdirilmiş  məhsul; praktiki 



f

əaliyyətdə  istifadə  olunan yeni və  ya 

t

əkmilləşdirilmiş 



texnoloji 

proses; 


sosial 

xidm


ətlərə  yeni  yanaşma  şəklində  həyata 

keçirilmiş innovasiya fəaliyyətinin son nəticəsidir.  

Bu ifad

ə müxtəlif kontekstdə müxtəlif məna kəsb 



ed

ə  bilər,  onların  seçimi  ölçmənin və  ya təhlilin 

konkret m

əqsədindən  asılıdır.  İqtisadi  nəzəriyyə 

innovasiyanın  5  növünü  fərqləndirir: yeni 

m

əhsulun tətbiq edilməsi;  istehsalın  yeni 



metodunun t

ətbiq edilməsi;  yeni  bazarın 

yaradılması;  xammal və  ya  yarımfabrikatların 

t

ədarükünün yeni mənbəyinin mənimsənilməsi 



(istifad

ə  edilməsi); idarəetmənin strukturunun 

yenid

ən təşkili. 



Hazırda  fəaliyyətdə  olan Oslo əsasnaməsi (“Elm 

v

ə  innovasiya  statistikası  üzrə  beynəlxalq 

standartlar”a  bax) 

əsasında  müəyyən  olunmuş, 

innovasiya  haqqında  məlumatların  toplanmasının 

beyn


əlxalq  norması  və  yalnız  texnoloji 

innovasiyaya uyğun olaraq işlənmişdir. Onlar yeni 

m

əhsul və  prosesləri, həmçinin məhsul və 



prosesl

ərin  əhəmiyyətli texnoloji dəyişikliklərini 

əhatə  edir.  İnnovasiya  bazarda  və  yaxud istehsal 

prosesind

ə  tətbiq edildikdə, həyata  keçirilmiş 

hesab 


edilir. 

Uyğun 


olaraq, 

texnoloji 

innovasiyanın    iki  növü  fərqləndirilir: məhsul və 

proses. M

əhsul  innovasiyası  yeni  və  ya 

t

əkmilləşdirilmiş  məhsulların  tətbiq edilməsini 



əhatə  edir.  Əgər  funksional  xarakteristikası, 

xüsusiyy


ətləri, konstruktiv və ya istifadə olunmuş 

materialları  və  komponentləri  əhəmiyyətli 

d

ərəcədə əvvəl buraxılmış məhsullardan fərqlənən 



m

əhsula aiddirsə, bu zaman yeni məhsulun tətbiqi   



radikal m

əhsul 

innovasiyası 

kimi 


əyyənləşdirilir.  Belə  innovasiyalar prinsipial 

olaraq yeni texnologiyalara v

ə  ya mövcud 

texnologiyanın 

yeni 


tətbiq edilməyə 

uyğunlaşdırılmasına əsaslana bilər.  

M

əhsulun təkmilləşdirilməsi (Oslo əsasnaməsinin 



terminologiyası  üzrə  -  inkremental məhsul 

innovasiyası) daha səmərəli komponent və 

materialların dəyişməsi, bir və ya bir sıra altsistem 

texnologiyasının (çətin məhsul halında)  müəyyən 

q

ədər dəyişməsi  hesabına  artıq  mövcud  olan 



m

əhsulun keyfiyyət və  dəyər  xarakteristikasının 

n

əzərəçarpacaq dərəcədə  yaxşılaşmasına  təsir 



göst

ərir. 


Proses  innovasiyası  –  bu, yeni və  ya 

n

əzərəçarpacaq dərəcədə təkmilləşdirilmiş istehsal 



metodlarının  mənimsənilməsi;  avadanlıqların  və 

ya  istehsalın  təşkilinin  dəyişməsidir. Belə 

innovasiyalar 

əsasən mövcud olan 

avadanlıqlardan  istifadə  etməklə  və  yaxud  

metodları  istehsala  tətbiq etməklə  və  ya mövcud 

olan m

əhsulların  istehsalının  səmərəliliyinin 



n

əzərəçarpacaq dərəcədə  artırılması  mümkün 

olmayan yeni v

ə  təkmilləşdirilmiş  məhsulların 

yaradılmasına yönəldilməsidir. 

İstehsalın, 

informasiya 

texnologiyalarının, 

kommunal v

ə  sosial xidmətlərin təşkili  və  idarə 

edilm

əsi sahəsində 



yenilikl

ərə 


texnoloji 

innovasiyanın tərkibində baxılmır. 



(II)  –  texnoloji yeni m

əhsul və  proseslərin, 

h

əmçinin texniki cəhətdən təkmilləşdirilmiş 



m

əhsul və  proseslərin tətbiqini nəzərdə  tutur. 

Texniki c

əhətdən təkmilləşdirilmiş  məhsul və 

prosesl

ər öz tətbiqini  o  zaman  tapmış  sayılır  ki, 



onlar (t

əkmilləşdirilmiş  məhsullar) bazara 

buraxılmış  olsunlar  və  ya istehsal prosesində 

onlardan (t

əkmilləşdirilmiş  proseslərdən) istifadə 

etm


əyə  başlasınlar.  İnnovasiyalar  bir  sıra  elmi, 

texnoloji, t

əşkilati, maliyyə və kommersiya növlü 

f

əaliyyətlərin həyata keçirilməsini nəzərdə  tutur. 



M

əhsul və  proseslərin texniki cəhətdən 

t

əkmilləşdirilməsini həyata keçirən  şirkətlər o 



şirkətlər  sayılır  ki,  onlar  hesabat  dövründə 

texnoloji yeni v

ə  ya  əhəmiyyətli dərəcədə 

t

əkmilləşdirilmiş məhsul və prosesləri tətbiq etmiş 



olsunlar. 

 

İNNOVASİYA  FƏALİYYƏTİ

  –  bazarda 

t

ətbiq  edilmiş  yeni  və  ya təkmilləşdirilmiş 



m

əhsula; praktiki fəaliyyətdə istifadə olunan yeni 

v

ə  ya təkmilləşdirilmiş  texnoloji  prosesə; sosial 



xidm

ətlərə  yeni  yanaşmaya  ideyaların  (adətən, 



elmi t

ədqiqatların və işlənmiş  digər elmi-texniki 

nailiyy


ətlərin nəticələrinin)  transformasiyası  ilə 

əlaqədar olan fəaliyyət  növüdür.  İnnovasiya 

f

əaliyyəti yekunda innovasiyaya səbəb olan elmi, 



texnoloji, t

əşkilati,  maliyyə  və  kommersiya 

t

ədbirlərinin tam kompleksini nəzərdə  tutur. 



Ad

ətən, innovasiya fəaliyyəti 6 əsas növə bölünür:  

a)  istehsalın  təşkilati  hazırlığı  və  təşkili; b) yeni 

texnologiya v

ə  avadanlıqların  tətbiqi üçün 

m

əhsulun və 



texnoloji prosesl

ərin 


modifikasiyasını, 

işçi 


heyətin yenidən 

hazırlanmasını  özündə  birləşdirən  istehsalın    və 

istehsalqabağı  işləmələrin    işə  salınması;  c)  yeni 

m

əhsulların  marketinqi;  ç)  patent, lisenziya 



formasında 

kənardan yeniləşdirilmiş 

texnologiyanın  alınması,  nou-haunun, ticarət 

markasının,  konstruksiyaların,  modellərin və 

texnoloji t

ərkibli xidmətlərin açılışı; d) məhsul və 

proses  innovasiyalarının  tətbiqi ilə  əlaqədar olan 

maddil


əşdirilmiş  texnologiyaların  -  maşın  və 

avadanlıqların  alınması;  e)  yeni  məhsulların  və 



 

309 


prosesl

ərin 


istehsalı 

və 


marketinqinin 

konsepsiyasının  yaradılması,  işlənməsi  üçün 

z

əruri olan istehsalın layihələşdirilməsi. 



Beyn

əlxalq statistika təcrübəsində  qəbul edilmiş 

innovasiya f

əaliyyətinin statistik öyrənilməsi 

metodologiyasının 

əsas vəziyyəti Oslo 

əsasnaməsində  (“Elm və  innovasiya  statistikası 

üzr

ə  beynəlxalq standartlar”a  bax) ifadə 

edilmişdir.  



 

İNNOVASİYA  FƏALİYYƏTİNİN  NƏTİ-

CƏ  GÖSTƏRİCİLƏRİ

  –  yeni v

ə  ya 


t

əkmilləşdirilmiş  məhsulların  və  texnoloji 

prosesl

ərin tətbiqinin nəticələrini  əks etdirən 



göst

əricilər dəstidir.  Adətən,  statistika  onların 

t

ərkibində iki qrup göstəricilərə baxır.  



Birinci qrup -  yeni (yeni t

ətbiq  olunmuş) 

m

əhsulların;  təkmilləşdirilmiş  məhsulların;  digər 



innovasiya m

əhsullarının  ümumi  həcmində  (o 

cüml

ədən ixrac) innovasiya məhsullarının xüsusi 



ç

əkisi  göstəricilərini  əhatə  edir.  Əlavə  göstərici 

kimi, innovasiya statistikası üzrə Oslo materialları 

(d

ərsliyi), kütləvi  istehsalın  mənimsənilməsi və 



bazara daxil olma m

ərhələsində  olan məhsulların 

satışının  payını  da  nəzərə  almağı  tövsiyə  edir. 

Qeyd olunan göst

əricilərin  hesablanması  zamanı 

keç


ən 3 il ərzində  tətbiq olunan innovasiyalar 

n

əzərə alınır. 



İkinci  qrup  -  innovasiya məhsullarının  satışından 

əldə  olunan mənfəətin məbləği  və  mənfəətin 

ümumi m

əbləğində  onun  payı;  xarici  və  daxili 



bazarlarda innovasiya m

əhsullarının  satışının 

h

əcmi və onların satışın ümumi həcmindəki payı; 



yeni  satış  bazarlarına  çıxış;  satışın  ənənəvi 

bazarlarda 

payı 

ilə 


əyyənləşdirilən, 



innovasiyaların 

müəssisələrin fəaliyyət 

n

əticələrinə təsirini əks etdirən göstəriciləri əhatə 

edir. Buraya, h

əmçinin,  innovasiyaların  tətbiqi 

n

əticəsində  istehsal xərclərinin (əmək  haqqına, 



materiallara, enerjiy

ə  və  s. məsrəflərin) 

azaldılmasını, fondveriminin yüksəldilməsini    və 

s. 


əks etdirən göstəricilər də daxil edilir.  

 

İNNOVASİYA  MƏHSULU

 

– 

müxt


əlif 

s

əviyyədə  texnoloji dəyişikliklərə  məruz  qalmış 



m

əhsuldur. Onun tərkibi  texnoloji  innovasiyanın 

(“

İnnovasiya”ya 

bax) növl

ərinə 

uyğun  


əyyənləşdirilir.  İnnovasiya  məhsulları  yeni 

(yeni t

ətbiq  edilmiş)  və  ya təkmilləşdirilməyə 



m

əruz  qalmış,  həmçinin yeni və  əhəmiyyətli 

d

ərəcədə  təkmilləşdirilmiş  metodlara  əsaslanan 



istehsalı  (digər innovasiya məhsulu)  əhatə  edir. 

Buradan bel

ə  nəticəyə  gəlmək olur ki, yeni (yeni  

t

ətbiq  edilmiş)  məhsulun  müəyyənləşdirməsi 

radikal 

m

əhsul innovasiyası  anlayışı  ilə, 

t

əkmilləşdirilmiş  məhsulun  müəyyənləşdirməsi 

is

ə  inkremental məhsul innovasiya  anlayışına 



uyğun gəlir.  

Qeyri-innovasiya m

əhsulu proses innovasiyasının 

t

ətbiqinin nəticəsi hesab edilir. Bir qayda olaraq, 



bu,  mü

əssisədə  artıq  istehsal  olunan  məhsullara 

aid edilir. Bundan 

əlavə,  verilmiş  kateqoriya 

istehsalın  yeni  və  təkmilləşdirilmiş,  o  cümlədən 

dig


ər ölkələrin və  müəssisələrin istehsal 

t

əcrübəsində əvvəllər tətbiq olunmuş və texnoloji 



mübadil

ə  yolu ilə  (ödənişsiz  lisenziya, nou-hau, 



injinirinq v

ə s.) yayılmış metodun tətbiq edilməsi 

il

ə,  qabaqcıl  təcrübəyə  əsaslanan məhsulları 



özünd

ə 

birl



əşdirir. 

Statistika 

innovasiya 

f

əaliyyətinin həcmini  əlavə  dəyərə  və  aksizlərə 



vergisiz, mü

əssisənin  buraxılış  qiymətləri ilə 

yükl

ənmiş  məhsulun həcminə  oxşar  qaydada 



öyr

ənir. 


Yüklə 17,41 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   75   76   77   78   79   80   81   82   ...   182




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin