A n a r əsərlər I hekayələr, povestlər
Yüklə 3,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- SON POÇT VƏ YAXUD REPLİKA
- BİZ TƏNQİD EDƏNDƏN SONRA
- BİLDİRİŞ
|
YENİ İL PLANLARI
Müxbirimiz Yazı Pozuyev bu günlərdə görkəmli bəstəkar Haray Həşirovla görüşüb söhbət etmişdir. H.Həşirov qeyd etmişdir ki, hazırda o, yazıçı Tez–Tonun "Nə əkərsən, onu biçərsən" faciəsi əsasında "Nə tökərsən aşına, o çıxar qaşığına" musiqili komediyasını yazıb qurtarmaq üzrədir. Yeni ildə bəstəkar tanınmış şair Hərbə Zorbayevin sözlərinə bir neçə balet və istedadlı nasir Mənəm Mənəmovun təmsilləri əsasında bir neçə simfoniya yazmaq fikrindədir. Müxbirimiz Qal Mağalov bu günlərdə bir neçə tanınmış yazıçı və bir neçə tanınmamış pozucuyla görüşmüşdür. Tanınmamış pozuculardan biri yaradıcılıq planları haqqında aşağıdakıları demişdir: Hər il olduğu kimi bu il də mənim geniş yaradıcılıq planlarım vardır. Bu il mən 72 min ərizə, altmış iki min şikayət, əlli iki min qapalı məktub, qırx min açıq məktub, otuz iki min xəbərdarlıq, iyirmi iki min danos, on iki min siqnal, iki min teleqram yazmaq fikrindəyəm. Keçən illərdə yazdıqlarımı da toplayıb seçilmiş əsərlərimin yüz cildliyini oxuculara təqdim etmək istərdim. Mənim böyük təvazökarlığımı bilirsiniz. Mən adlarının məşhurlaşmasına can atan şöhrətpərəstlərdən deyiləm, ömrüm boyu olduğu kimi bu ilki əsərlərim də imzasız, anonim olacaqdır.
503
XƏBƏRLƏR
Məlum olduğu kimi mərhum şairimiz Kalan Kalanov bizə zəngin irs, qiymətli xəzinə qoyub getmişdir. Bunu nəzərə alaraq Yüz min nömrəli Əmanət kassasına şairin adı verilmişdir. Kalanovun əsas sərvətləri bu kassada saxlanılırdı.
"Qonşubağrıçatdadan" atelyesi təzə işə başladığına baxmayaraq artıq böyük şöhrət qazanmışdır. Atelyenin əməkdaşları — təcrübəli dərzilər bir neçə gün bundan qabaq iynələrini yaxalarına sancıb təzə binaya köçmüş, yüz ölç, bir biç devizinə riayət edərək yeni modalar mənimsəməyə başlamışlar. Onlar sifarişçilərin dərisindən papaq, doqquz cür don tigirlər. Qocaman dərzi Hacı Mənəbaxov xüsusilə mahir ustadır. O, bir bezin qırağından həm Fatıya tuman, həm də şeytana papış tikə bilir. Təcrübəli usta öz zəngin təcrübəsini cavanlara da öyrədnr. Atelyeyə gələn sifarişçilər üz verəndə, onlardan astar da istəyirlər.
Şəhərimizin ən mənzərəli guşələrinin birində "Tamarzı" adlı yeni, müasir üslubda tikilmiş bir restoran açılmışdır. Müxbirimiz Ağzıayrıqov restoran müdiri Əli Əyriyevlə görüşmüşdür. Əli Əyriyev demişdir: Restoranımızın müasir üslubda, yüksək zövqlə işlənmiş divarlarında qonaqlarımızın diqqətnin iki şüar cəlb edir. Birinçisi: "iştah diş altındadır". İkincisi: "artıq tamah baş yarar". Restorana gələnlərə müxtəlif ləzzətli xörəklər təklif edirik. Baş aşpaz Ətiacıyev, onun köməkçiləri Şitşılıqov və Şorgözov özləri üçün əriştə kəsə bilməsələr də, özgələrə yaxşı umac
504 ovur, ucuz ətin şorbasını məharətlə bişirirlar. Harada aş, orda baş olan bu mahir aşpazlar, özləri də az aşın duzu deyillər, elə məharətlə işləyirlər ki, nə şiş yanır, nə kabab, əlindən gələni beş qaba çəkir, Əli aşından olanlara Vəli aşı, Vəli aşından olanlara Əli aşı təqdim edirlər, qonaqlara tutanda qatıq, tutmayanda ayran təklif edirik. Axşamlar restoranımızda orkestr çalır və müğənni "Dadanmısan dolmaya, o da bir gün olmaya" mahnısını məlahətlə və məharətlə ifa edir. Restoran müdiri Əli Əyriyev bizi mehribanlıqla yola saldı və dedi: Mənim sizə tövsiyəm budur: elə yeyin ki, həmişə yeyəsiniz. Unutmayın ki, çox yemək, adamı az yeməkdən də qoyar!
*** "Arzu-kam" nəşriyyatının baş hesabdarı Tanış Bilişov müxbirlərimiz Haray Həşirov və Çığır Bağırovla müsahibədə demişdir ki, bu il çap olunan kitabların tiracı cəmisi bir nüsxədən — müəllif nüsxəsindən ibarət olacaqdır. Çünki onsuz da heç kəs heç kəsin kitabını oxumur. Bu il üç cüt, bir tək gənc şairin kitabı çapdan çıxacaqdır. Bu kitablar cib formatında olacaqdır. Beləliklə, yeddi gənc şairi bir cibə qoymaq mümkün olacaqdır. Buna razı olmayanların kitabları bağlanacaqdır.
Bu günlərdə Quba meydanında qatığın rəngi haqqında maraqlı disput keçirilmişdir. İlk çıxış edən əhəngçi Höcət- Höcətov belə bir fikir irəli sürmüşdür ki, guya qatıq ağdır. Ondan sonra çıxış edən kömürçü Tərs Məzhəbov bu fikri tamamilə inkar etmiş, qatığın tamamilə zil qara olduğunu iddia etmişdir. Malakeş Çox Bilmişov mübahisəni malalayaraq cıxış edənlərin ifrata vardığını, çox sol və çox sağ getdiklərini göstərmiş, məsələyə obyektiv cəhətdən yanaşmış, hər iki tərəfin mülahizələrindəki mənfi cəhətləri atmış, müsbət
505 cəhətləri götürmüş və çox doğru bir nəticəyə gəlmişdir ki, qatıq nə ağ, nə də qaradır, qatıq bozdur. Bu mülahizə bütun iştirakçıları təmin etmişdir.
506
SON POÇT VƏ YAXUD REPLİKA
(Bir nöqsanlı yazı haqqında qeydlər)
(Bir qrup oxucu adından)
Hörmətli redaksiya! Mən özüm myaskombinatın işçisiyəm. Kolbasa şöbəsinin təlimatçısıyam. Amma özüm ədəbiyyat həvəskarıyam. Bekar vaxtlarımda özüm də hərdən-birdən yazıram. Mətbuatı daima izləyirəm, çıxan kitabları sevə-sevə oxuyuram. Bu yaxınlarda gənc şair Hərc Mərcovun "Təpə" jurnalında çap olunmuş "Dırnaq" poemasını da maraqla oxumağa başladım. Poemanı oxuyub qurtardım, dönüb bir daha oxudum, amma təəssüf ki, yenə də bir şey başa düşə bilmədim. Bu yazı poemadan çox tapmacaya oxşayır, daha doğrusu krossvordu xatırladırdı. Çünki krossvord dolduranda olan kimi burda da müəyyən şeyləri tapmaq üçün beyin işlətməli, müxtəlif sahələrə aid biliklərə malik olmalısan. Şerin, ədəbiyyatın məqsədi bumudur? Axı istər orta, istərsə də ali məktəbdə bizi öyrətmişlər ki, şerin əsas məqsədi ruhu oxşamaq, insanın qəlbinə yol tapmaqdır. Əsil şer hissin, ilhamın məhsulu deyilmi, onun əsas məziyyəti rəvanlıq, axıcılıq deyilmi, onun yolu axmaq, axmaq, axmaqdır, ya yox? Bütün bu məsələlər məni dərindən düşündürdüyü üçündür ki, iş yoldaşlarım Pirqulu, Əliqulu və Xuduquluya müraciət etdim. Onlar mənim fikrimi bəyəndilər və Sizə müraciət eləməyi məsləhət gördülər. Bundan sonra iki nəfər daha bizimlə həmfikir oldu və mən indi bu məktubu çoxmilyonluq oxucu kütləsi adından yazıram. 507 Gənc şair Hərc Mərcovun "Təpə" jurnalında çap olunmuş "Dırnaq" "poeması" "zahirən" çox "sadədir". Amma müəllifin fikrincə, yəqin ki, həm də çox "mürəkkəbdir". "Poema" "orijinal" bir "formada" yazılmışdır. Məzmunu "yenidir", "maraqlıdır", poemada "formayla" "məzmun" arasında "üzvi" bir "vəhdət" var. Müəllif "novatorluq" etmiş, "təzə" "obrazlar" "işlətmişdir". "Poemanın" "dili" "bədiidir", "gözəldir". "Qafiyələr" "müqəyyəd", "vəzn" "dürüstdür". "Təpə" jurnalı belə bir "poemanı" oxuculara "təqdim" etməklə onları "çox" "sevindirmişdir". Onlara "layiqli", "hədiyyə" vermişdir. Arzu edirik ki, "Təpə" jurnalı "tez-tez" belə "yüksək" "sənət" "nümunələrini" "çap" "eləsin". Mən məktubu bir az da uzada bilərdim. Ancaq yoldaşlarım məsləhət gördü ki, burda saxlayım, Dedilər ki, sonra məktubu çap eləmək üçün mətbəədə bu qədər "dırnaq" tapa bilməzlər.
Redaksiyadan — tələbkar oxucularımızın haqlı tələblərinə təpədən dırnağacan şərik çıxırıq. İstər "Təpə" jurnalına, istərsə də "Dırnaq" "poemasının" "müəllifi" Hərc Mərcova 777-ci ciddi xəbərdarlıq edirik.
508
BİZ TƏNQİD EDƏNDƏN SONRA
Keçən nömrələrin birində idarə başçılarından Uşaq Muşaqovu kəskin tənqid etmişdik. Felyetonda Uşaq Muşaqovun bacarıqlı təşkilatçı, işgüzar rəhbər, namuslu işçi olduğunu deməklə bərabər eyni zamanda onun böyük bir nöqsanını —yaşca cavan olmasını tənqid etmişdik. Redaksiyaya göndərilən cavab məktubundan məlum olur ki, Uşaq Muşaqov tənqiddən doğru nəticə çıxarmış, nöqsanını düzəltməyə çalışmış, on gün ərzində on il qocalmışdır.
Toplayanı: Xeyir Söyləməzov
Kinostudiyada yeni TİR açılmışdır. Müəlliflər qəpiyə güllə atırlar. AZYAZPOZ Birliyində ələkçiyə qıl vermək üçün ixtisaslı kadrlar tələb olunur. Hər gün (bazar ertəsi, xas, çərşənbə, cümə axşamı, cümə və şənbədən başqa) səhər saat 6-dan səhər saat 5- 59-a qədər, 0-00-00 telefonuyla arayışlar almaq olar.
48-ci paralel küçəsində 49 nömrəli evdə yaşayan Nərmə Naziyova həmin evdə yaşayan Yekə Qarınovdan boşanmaq haqqında məsələ qaldırır. Məsələyə şəhər məhkəməsi 509 baxacaqdır. 49-cu meridian küçəsində 48 nömrəli evdə yaşayan Dəymə Düşərov həmin evdə yaşayan Naz Qəmzəyevanı boşamaq haqda məsələ qaldırır. Məsələyə şəhər məhkəməsi baxacaqdır.
Bu gün saat 00.00 dəqiqədə Qır Saqqızov nadanşünaslıq elmləri namizədi adını almaq üçün "hırnan-zırın fərqi" mövzusunda dissertasiya müdafiə edəcəkdir. Bu gün saat 00.00 dəqiqədə örtülü bazarda dostluq gecəsi geçiriləcəkdir. Bu gün saat 00.00 dəqiqədə Filarmoniyada konsert başlanacaqdır. Məşhur ifaçımız Güngörməz Bayramalı toydan qayıtdıqdan sonra nağara çalacaqdır. Bu gün saat 00.00 dəqiqədə Umu Küsiyevin anadan olmasının 50, deyinməyə başlamasının 48 illiyi münasibətilə təntənəli yubiley gecəsi keçiriləcəkdir. Ön söz, məruzə, çıxışlar, təbriklər və son söz yubilyarın özünündür.
Şəhər su idarəsi xəbərdarlıq edir ki, bir neçə ay ərzində suyu üfürə–üfürə içmək lazımdır.
Korrektorun xətası üzrə bir neçə səhv getmişdir: "Hər şey zəhləmgetmişlərindir" əvəzinə "hər şey zəhmətkeşlərindir" oxunmalıdır. "Tartan Partanov ən səfeh alimlərdəndir" əvəzinə "Tartan Partanov ən fəsih alimlərdəndir" oxunmalıdar. "Cavanlarımız gözəl kifirlərlə yaşayır" əvəzinə, "Cavanlarımız gözəl fikirlərlə yaşayır" oxunmalıdır.
510 MARALLARIM
Dünən qoltuğumda iri bir qovluq küçəylə gedirdim ki, təsadüfən bir dostuma rast gəldim. Öpüşüb görüşdük, əl verdik, əhval tutduq. Dostum: –Dostum, — dedi, — hara belə? O qoltuğundakı nədir? Dedim ki, nəşriyyata gedirəm, təzə hekayələrimi aparıram. Dostum dərindən bir ah çəkib: –Sizin çörəyiniz də bir çörək deyil, — dedi. — Sizin sahədə elə marallar var ki, onların içində baş çıxarmaq hünərdir. –Necə? — dedim. –Belə, — dedi. –Axı sən nə bilirsən? –Başına gələn başmaqçı olar. Bilməsəm demərəm. Gördüm dostumun sinəsi doludur. Çəkdim onu gözəl bir bağın xəlvət guşəsinə, iki pors morojna, bir şüşə limonad aldım, dedim, ye, iç, ürəyini boşalt. –Günlərin bir günündə, — deyə dostum sözə başladı-mən bəxtiqara da bir hekayə yazmaq fikrinə düşdüm. Gördüm hamı yazır, upravdom yazır, avtoinspektor yazır, zavmaq yazır, dedim, bala, mən kimdən əskiyəm. Götürdüm bir hekayə yazdım, adını da qoydum "Birovuz". Hekayənin məzmunu bu idi ki, bir oğlan bir qızı sevir. Tərs kimi həmin qızı bir başqa oğlan da sevir. Qız da bilmir ki, könlünü bunlardan hansı birinə versin. Birinci oğlanın adını qoymuşdum Xəyal, ikinci oğlanın adını qoymuşdum Məlal. Qızın da adını qoymuşdum Macəra. Belə poetik adların bazıyam yaman. Hə, nə başını ağrıdım, əhvalat uzundur, çox mətləblərə əl atmışdım, çox mühüm məsələlər qaldırmışdım, çoxlu hadisələri əhatə etmişdim və bir xeyli yerdə təbiət təsvirləri vermişdim. Ancaq bunları daha sənə danışmıram. Hekayə bu cür qurtarırdı ki, bir gün Macəra,
511 nəhayət insafa gəlirdi və Xəyala deyirdi ki, axşam saat düz 8– də mənə zəng vur. Xəyal düz saat 8-də telefon–avtomat budkasına girib Macəraya zəng vurur. Amma bədbəxtçilikdən telefon–avtomat xarabdır, işləmir, çıxır ikinci, üçüncü budkaya girir, tərs kimi telefonların hamısı zay çıxır, beləliklə məqamı ötürür və Macəra da belə etibarsız oğlandan üz döndərib o biri oğlana, yəni Məlala könül verir. Hekayəni çox bədii bir abzasla bitirirdim: "Macərayla Məlal dənizkəkarı parkın xiyabanında, salxım söyüdün altında oturmuşdular. Macəra baxışlarını yerə dikmişdi, dinib danışmırdı. Məlal da söz tapmırdı. Oğrun– oğrun qızın uzun saçlarına, zərif dodaqlarına, lalə kimi qızarmış yanaqlarına baxır və özünü xoşbəxt hiss edirdi. Elə bu vaxt Xəyal sahil qayalarının üstündə heykəl kimi donub durmuş, kükrəyən dalğalara baxır, romantik xəyalların qanadında nakam sevgisinin acı-şirin xatirələri aləminə doğru pərvaz edirdi. Ah! Macəranın qara gözlərini unutmaq olarmı?" Bəli, uzun sözün qısası, yazdım bu hekayəni, basma kağız çıxarıb quruladım, dedim bir arvadağaya oxuyum. Necə olsa ilk qələm təcrübəmdir. Oxudum arvada hekayəni, sakit, dinməz-söyləməz qulaq asdı. Axırıncı cümləyə çatanda, birdən yerindən dik atıldı. –Tanıdım, — deyə ancaq bircə kəlmə sözlə otaqdan sıçrayıb çıxdı. Mənim ürəyim düşdü, dedim görəsən buna nə oldu, durdum cumdum dalıycan. –Əzizim, — dedim, — kimi tanıdın? –Səni tanıdım, — dedi və gördüm ki, şkafı açıb paltarlarını çıxarır. –Məni?
–Elə bilirsən, mənim qohum–əqrabam yoxdur, —dedi və paltarlarını çamadana yığmağa başladı. —Elə bilirsən yerdən çıxmışam, təpə–tənhayam, —təzə lak çəkmələrini çıxarıb qəzetə bükməyə başladı, —elə bilirsən, sənin əlinə baxıram, xarabandan getsəm qalmağa bir yer, yeməyə bir parça zəhrimar
512 tapmaram? Hanı mənim darağım? –Əzizim, —dedim, — axı bir məni başa sal, nə olub? Bu oyun nədir çıxardırsan, hara yığışırsan? –Deyirsən biz lap keyik, qanmazıq, heç nə başa düşmürük? Hanı mənim darağım? –Axı bir məni də başa sal görüm nəyi başa düşmüsən? –Guya özün bilmirsən? Yoxsa göbək kəsməni də danacaqsan? Hanı mənim darağım? –Ay başına dönüm, nə göbək, nə daraq? Tfu, daraq budur, al, amma göbək nədir, vallah, başa düşmürəm. –Bura bax, məni ələ salmısan? Gəl məni də tanıma, adıvı da dan, Macəradır, nə zibildir, kimdir o? –Macəra? Necə kimdir? Surətdir də, — deyə mən kəkələdim, — bədii obraz. Personaj... e... necə deyərlər, bədii təfəkkürün, təxəyyülün məhsulu. –Bura bax, məni xamlama, təfəkkür, təxəyyül, o sözləri get nənəvə de. Geçməz o nömrə. Məni dağa-daşa salma, Teyyubun qızın da tanımayacaqsan? –Teyyubun qızı? –Bəli, əmin Teyyubun qızı, əmin qızı Hürnisə. Guya mən bilmirəm ki, uşaqlıqda sizi göbəkkəsmə eləyiblər, sonra qız başqasına qoşulub qaçıb, sən də məni almısan. –Axı bunun mətləbə nə dəxli var. –Dəxli yoxdur, deyirsən? Yaxşı, de görüm Hürnisənin gözləri nə rəngdədir? –Mən nə bilim? –Bilməzsən də. Ver bura mənim darağımı. Bağla çamadanı. Mən bir dəqiqə də bu xarabada qalmaram. –Əzizim, bir sakit ol. Axı Hürnisənin gözləri... –Bəli, yaşıldır Hürnisənin gözləri... Sənin yazdığın o lotu- beçənin gözləri kimi. Deyirsən, o gözləri unutmaq olmaz, hə? Unutmursan unutma, cəhənnəmə unut, gora unut. Mən daha burda qalan deyiləm. And–aman elədim ki, heç Hürnisə mənim yadıma da
513 düşmürdü, svetaforun işığı kimi dəyişdim Macəranın yaşıl gözlərini elədim sarı, axırıncı cümləni pozdum getdim arvada bir yaxşı şuba aldım və nəhayət üç gündən sonra birtəhər barışdıq. Götürdüm gəldim yazımı makinəçi Səkinəyə. Xahiş elədim yazsın. –Yox, yox, vaxtım hardadır, yaza bilmərəm,–dedi Səkinə,— davadandır? Davadandırsa yazmıram. Qanım qaralır. Həkimlər deyiblər ki, gərək qanını qaraltmayasan, onsuz da qan təzyiqin yüksəkdir. –Yox, Səkinə bacı, mamamın canıyçün davadan deyil. –Gülməlidir? –Yox, gülməli deyil. –Hə, onda yaza bilməyəcəyəm. Yaxşı, nədəndir, bəs? –Eşqdən–məhəbbətdən. –Yaxşı gətir bəri, canın cəhənnəm, yazaram. Makinəçi Səkinə yazmağa başladı, yazdıqca hərdənbir: –Malades, —deyirdi, —bu yerin yaxşı yazmısan, xoşum gəlir.
Mən sevincimdən yerə–göyə sığmırdım. Hekayənin ortasına çatmışdı ki, birdən Səkinə əl saxladı. –Mən ölüm, — dedi, — dözə bilmirəm. Axırda bu qız hansına gedəcək? Sən canın de. Buna, yoxsa o birisinə. –O birisinə, —dedim. –Niyə? – deyə Səkinə tərs–tərs mənə baxıb üstümə çəmkirdi. — Ni za çto! Elə yaz ki, buna getsin. Bundan mənim xoşum gəlir, o biri yönsüzün biridir.
–Axı... yox, — dedim, — bədii məntiqə görə… –Nə oldu, işin düşəndə ilan dili çıxardırdın, indi başlamısan, məntiq–filan. Yəni bizi lap annamaz sayırsan. Yəni bizim kulturamız çatmadı. Kitab-zad oxumuruq. Kino–zad görməmişik. Əgər bilmək istəyirsənsə mən sənin tükün sayınca kitab oxumuşam. Özün bil, buna getməsə yazmıram...
514 –Axı, Səkinə bacı... –O yan-bu yan bilmirəm. Mən o qızın yerinə olsaydım, buna gedərdim. –Axı Səkinə bacı, siz o qızın yerinə deyilsiz, mən sizi təsvir eləməmişəm. –Bilirsən nə var? — deyə Səkinə özündən çıxdı. — Get arvadını təsvir elə, anavu, bacıvı, qızıvı təsvir elə. Mən o sən deyənlərdən deyiləm, get adamıvı tap. Götür bu zibilini də, itil burdan, gözüm səni görməsin. Xülaseyi–kəlam üç həftə sərasər makinəçi axtardım. Biri əsərin məzmununu bəyənmirdi, yazmırdı, biri təhkiyəsini, biri dilini xoşlamırdı, biri xarakterlərin inkişafını, biri deyirdi uzundur, hardadır məndə o vaxt ki, yazım başa çıxım, biri deyirdi gödəkdir, hardadır məndə o baxt ki, yazım pul qazanım. Nəhayət bir halal süd əmmişə rast gəldim, yazdırdım başa çıxdım. Vurdum qoltuğuma apardım redaksiyaya, əvvəlcə kiçik redaktor oxudu, dedi yaxşıdır, amma gərək filan, filan yerlərini pozasan. Sonra ortancıl redaktor oxudu, dedi yaxşıdır, amma gərək pozduğun yerləri təzədən yazasan. Sonra böyük redaktor oxudu, dedi ki, yaxşıdır, amma qurudur, ictimai motivləri azalt, şəxsi motivləri çoxalt, sonra ondan böyük redaktor oxudu və dedi ki, yaxşıdır, amma gərək təzədən yazasan, şəxsi motivləri azalt, ictimai motivləri çoxalt. Sonra yazı gəldi çıxdı lap böyük redaktora. Lap böyük redaktor oxudu, çağırdı hamımızı yanına. –Yazını oxudum, — dedi, — bəyəndim. Yaxşıdır. Çox mühüm ictimai məsələlərə toxunmusan. Doğrudan da, təəssüf ki, hələ bəzi, tək–tük nöqsanlarımız, müvəqqəti kəm- kəsirlərimiz yox deyildir. Bəzi tək-tük telefon-avtomatlar, doğrudan da bəzən, tək–tük hallarda pis işləyir. Ancaq... burada mühüm bir cəhət var... nə cəhət? Redaktorlar bir-birinə baxdılar. Kiçik redaktor əlini qaldırıb: —Yoldaş lap böyük redaktor, olar mən deyim? — dedi. —
515 Həyat həqiqəti. Lap böyük redaktor: –Afərin, —dedi... — Düzdür. Həyat həqiqəti. Əziz müəllif, tutalım ki, biz sənin bu hekayəni olduğu kimi çap elədik. Bəs Yeni Zellandiya? –Kim? — Mənə elə gəldi ki, səhv eşitmişəm. –Yeni Zellandiya, deyirəm. —...? –Axı, bizim jurnalı, bilirsinizmi Yeni Zellandiyada, Finlandiyada, İslandiyada, Qrenlandiyada oxuyurlar. Tutalım Yeni Zellandiyada bir oxucu götürdü, oxudu sənin hekayəni. Gördü ki, qəhrəmanın girdi avtomat budkasına, telefon işləmədi. Nə eybi var? Biz nöqsanlarımızı açıq–aşkar göstərməkdən, cəsarətlə, mətanətlə tənqid etməkdən nə etməməliyik? Ortancıl redaktor əlini qaldırdı, izin istədi: –Qorxmamalıyıq, —dedi. –Ay sağ ol, qorxmamalıyıq, amma sənin qəhrəmanın ikinci telefona gedir, o da işləmir, üçüncü də işləmir. Onda bu olur nə? –Ümumiləşdirmə! –Bəli, bəli, ümumiləşdirmə. Deməli ki, sən qara boyaları qatılaşdırırsan, həyatın işıqlı tərəflərini görmürsən, ayrı–ayrı müvəqqəti, təsadüfi, tək-tük, xırda-mırda nöqsanları nə edirsən? Kiçik redaktor: –Qabardır, —dedi. Ortancıl redaktor: –Yox, şişirdir, —dedi. Böyük redaktor: –Xeyr, artırır, —dedi. Ondan böyük redaktor: –Əsla, çoxaldır, —dedi. Lap böyük redaktor:
516 –Heç biriniz bilmədiniz, — dedi, — bununla müəllif — burada o, kiçik bir pauza verdi. — Yeni Zellandiya oxucularında səhv təsəvvür oyadır. –Siz tamamilə haqlısınız, yoldaş lap böyük redaktor, — dedim. –Doğrusu mən bu hekayəni yazanda Yeni Zellandiya heç ağlıma da gəlməyib. –Gərək gəleydi. Necə ola bilər ki, gəlməsin? Özün cavansan, savadlı oğlansan, yazanda həmişə xəritəni gözünün qabağına gətir, gör sənin yazdığına Trinidad və Toboqo adasında nə deyərlər, Tao-Pao yarımadasında necə baxarlar, Kluntur–Pluntur dağının ətəyində nə nətiçə çıxararlar. –Nəzərə alaram, — dedim. –Ay sağ ol. Mən sənə bilirsənmi nə məsləhət görərdim. Axı niyə sənin qəhrəmanın Xəyal tək qalsın. Sən gəl məsələni ayrı cür qoyaq. Qoy hər üçü xöşbəxt olsunlar, Xəyal, Məyal, bağışla, Məlal və Macəra. Hər üçü əl–ələ verib yaşıl, geniş, təzə xiyabanla getsinlər. Otursunlar söyüd ağacının kölgəsində, o yeri xoşuma gəlir. Söyüd ağacı məsələsini yaxşı qoymusan. Bəli, otursunlar söyüd ağacının kölgəsində. Üçü bir yerdə. –Necə? —dedim —Üçü? Axı, məhəbbət... –Məhəbbəti neyləyirsən, əşi onsuz da məhəbbətdən yazan o qədərdir ki, zibil qutusu çatdıra bilmirik. Sən dostluqdan yaz. Üç dost, üç yoldaş söyüd ağacı kölgəsində. Lap böyük redaktor bu yerdə bir pauza verdi. Ortancıl redaktor fürsətdən istifadə edib: –Ihı, ıhı, — dedi. Lap böyük redaktor: —Nədi, sözlü adama oxşayırsan, — deyə ona müraciət elədi.
–Deyirdim, yoldaş böyük redaktor... ıhı, ıhı... o məsələyə... ıhı, necə baxırsınız? –Hansı məsələyə? –Ihı... yox... bir şey yoxdur, amma yenə də deyirəm, bəlkə... Kölgəsində oturmaq məsələsinə.
517 –Nə var ki, burda? –Ihı... yox... bir şey yoxdur, amma yenə də deyirəm, bəlkə... ıhı, ıhı... belə də... sonra söz-söhbət olmasın... ıhı... deməsinlər bəs kölgə-filan... kölgəli cəhətlər —filan... kölgə... nə isə... ıhı... belə... necə deyim.., belə də kölgə–filan... nə isə burda bir şey var e... belə... necə... kölgə... Lap böyük redaktor fikrə getdi, sonra dedi: –Deyirsən yəni bunu ayrı cür yozarlar? –Nə deyim vallah, bilmək olmaz... ıhı, ıhı... hər halda kölgə- filan... kölgəli cəhətlər... nə isə, söz–söhbət olmasın... bəlkə, necə deyim... hər halda... kölgə filan... kölgəli cəhətlər-filan... kölgəsindən qorxmaq-filan... Lap böyük redaktor: –Yaxşı, —dedi və mənə müraciət etdi, —qoy xatircamlıq olsun, o yerini dəyiş, söyüd kölgəsində yox, söyüd... söyüd... aha, tapdım, söyüd işığında —o sevincək əlini əlinə vurdu — lap yaxşı. Əntiqə. Axırını bax belə yaz: — onun baxışları dalğınlaşdı, səsinin bəm yerinə salıb dərin hiss-həyəcanla dedi: — "Ay işığı. Salxım söyüd hörüklərini bulağın aynasında yuyur. Üç dost söyüd ağacının işığında oturub romantik xəyallara dalırlar. Söyüd ağacı. Nöqtələr. Bir də üçü. Nöqtələr". Hə, neçədir? Kiçik redaktor: –Əla, —dedi, — əladan da əla. Ortancıl redaktor: –Mən hələ 1913-cü ildə demişəm ki, siz dahisiniz, yoldaş lap böyük redaktor, — dedi. Böyük redaktor işi belə görəndə dəsmal çıxarıb gözlərinin yaşını sildi: –Burda söz demək əbəsdir, —dedi, —Burda daha nə demək olar, —hönkürüb ağladı. Ondan böyük redaktor: –Mən bir şeyi başa düşə bilmirəm, —dedi, —Siz belə nadir istedad sahibi ola-ola, ona-buna belə gözəl məsləhətlər verə–
518 verə özünüz niyə yaratmırsınız? Lap böyük redaktor yumruğunu stolun üstünə qoyub: –İynə, —dedi. –Aaa, —deyə redaktorlar guya başa düşdülər, amma bir– birlərinə maddım–maddım baxdıqlarından hiss elədim ki, onlar da mənim kimi bilmirlər nəyi iyləsinlər və niyə iyləsinlər. –Nə iyi gəlir ki? — dedim. Lap böyük redaktor başını bulayıb: –Ay dilbilməzlər, — dedi, — deyirəm: iynə məsələsi. Eşitməmisiz: iynə aləmi bəzər, özü lüt gəzər. Kiçik redaktor: —Lap böyük redaktor yoldaş, —dedi, —zəngin xalq yaradıcılığımızı nə qədər gözəl bilirsiniz! Nə başını ağrıdım, çox başağrısı çəkdim, axırı hekayəmi çap eləmədilər. Verdilər qoltuğuma. O gündən qələmi qoydum qırağa. Dostumun qəmli hekayətinə qulaq asıb: —Dostum, — dedim, — xoşbəxtlikdən belə arvadlar, belə makinəçilər, belə redaktorlar tək-tükdürlər, müvəqqətidirlər, təsadüfidirlər. Arvadlarımızın, makinəçilərimizin, redaktorlarımızın əksəriyyəti namuslu, mədəni, ağıllı, cəsarətli, mərifətli insanlardır. Məsələn, mən özüm yazımı həyat yoldaşıma oxuyanda mənə dəyərli məsləhətlər verir. Makinəçi xanım özgə işinə qarışmadan, öz işini səliqəli, savadlı görür. İndi də nəşriyyata gedirəm. Əminəm ki, ağıllı, kamallı, vicdanlı, cəsarətli redaktora rast gələcəm. Bilirəm ki, lap böyük redaktor sağ əliylə (solaxay olsa, sol əliylə, nə qəm) bu yazıya bir yaxşı qol çəkəcək, göndərin mətbəəyə — deyəcəkdir. Dostum: —Zarafat edirsən, —dedi. —Yox, — dedim. — Ciddi sözümdür ZARAFATI QURTARDIM.
519
SON SÖZ Heç bu boyda da zarafat olar?
|