A niyazova. Ekologiya va tabiatni muhofaza qilish

O`zbekiston Respublikasi Tabiatni muxofaza Kilish davlat qo`mitasining O`zbekiston 
Respublikasi Adliya vazirligida ro`yxatdan o`tgan me`yoriy-xukuqiy hujjatlari 
1. «O`zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qo`mitasi mansabdor shaxslari 
tomonidan tabiatni muhofaza kilish va tabiatdan foydalanish sohasidagi hukuqbuzarliklar uchun 
ma`muriy javobgarlikni qo`llash tartibi to`g’risida»gi Yo`riqnoma. Tabiatni muhofaza qilish 
davlat qo`mitasining 12.12. 1996 yil 302-son buyrug’i. Adliya vazirligida 1997 yil 27 

---

yanvarda 302-son bilan ro`yxatdan o`tkazilgan.
2. O`zbekiston Respublikasi tabiatni muhofaza qilish davlat qo`mitasining 29.02.2000 yil 2/2-sonli 
X,ay`at qarori bilan qabul qilingan, Adliya vazirligida 30.03.2000 yil 915-son bilan ro`yxatdan 
o`tgan «Tabiatni muhofaza qilish jamoatchilik inspektori holati to`g’risida»gi Nizom.
3. «Bioresurslardan foydalanish me`yorlarini inventarizatsiyasini o`tkazish to`g’risida 
yo`riqnoma». Tabiatni muhofaza qilish davlat qo`mitasining 18.02.2004 yil 17-sonli buyrugi, 
O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 05.04.2004 yil 1332-son bilan ro`yxatdan o`tgan.
4. «O`zbekiston Respublikasi hududida ov kilish va balik ovlash qoidalari». Tabiatni muxofaza 
kilish davlat qo`mitasi raisi tomonidan 15.04.1997 yilda tasdikdangan, O`zbekiston Respublikasi 
Adliya vazirligida 01.05.1997 yil 337-son bilan ro`yxatdan o`tgan (o`z kuchini yo`qotgan).
5. «O`zbekiston Respublikasi hududida ov qilish va balik ovlash qoidalari». Tabiatni muxofaza 
qilish davlat qo`mitasi 22.03.2006 yil 27-sonli buyrug’i. O`zbekiston Respublikasi Adliya 
vazirligida 02.05.2006 yil 1569-son bilan ro`yxatdan o`tgan.
6. «O`zbekiston Respublikasi korxonalari uchun ifloslantiruvchi manbalarini inventarizatsiya 
kilish va atmosferaga chiqayotgan ifloslantiruvchi moddalar tashlamalarini me`yorlashtirish 
bo`yicha yo`riqnoma». O`zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza kilish davlat ko`mitasini 
2005 yil 15 dekabrdagi 105-sonli buyrugi. O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 2006 yil 3 
yanvarda 1533-son bilan ro`yxatga o`tgan.
7. «Boshoqli don ekinlari samonini yokib yubo-rilishi natijasida etkazilgan zararni aniklash 
hamda ushbu holatlarni sodir etgan yuridik va jismoniy shaxslarga nisbatan jarimal ar qo`llash 
bo`yicha Nizomni tasdiqlash xaqida». Tabiatni muhofaza qilish davlat ko`mitasining buyrug’i 
O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 25.12.2006 yil 1647-son bilan ro`yxatdan o`tgan.
8. O`zbekiston standartlash, metrologiya va sertifikatlash agentligi, O`zbekiston Respublikasi Ta-
biatni muhofaza qilish davlat ko`mitasining 28 fevral’ 2007 yil №1-p-sonli «O`zbekiston 
Respublikasiga olib kiriladigan benzin va dizel’ motorlari bilan jihozlangan «M-2», «M-3» va 
«N-2» toifalaridagi yangi avtotransport vositalarini «EVRO-2» ekologik darajadan kam 
bo`lmagan talablarga muvofiqligi bo`yicha ekologik sertifikatlashtirish tartibi to`g’risida 
vaqtinchalik yo`riqnomani tasdiqlash to`g’risida»gi karori. Adliya vazirligida 2007 yil 7 aprelda 
1670-son bilan ro`yxatdan o`tgan. 
9. O`zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qo`mitasi raisining 26.07.2007 yil 
71-sonli «O`zbekiston Respublikasini kamyob va yo`qolish arafasida turgan yovvoyi 
o`simliklarini muhofaza qilish Tartibi o`z kuchini yo`qotganligi haqida»gi buyrug’i. 
O`zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida 2007 yil 3 avgustda 9-1-son bilan ro`yxatdan 
o`tgan.
10. O`zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat ko`mitasi raisining 2007 yil 15 
maydagi 01-705-sonli «O`simlik dunyosi ob`yektlaridan maxsus foydalanish to`grisidagi 
ruxsatnoma blankalari namunalarini hamda davlat o`rmon fondiga kirmaydigan daraxt va 
butalarni kesish, shuningdek davlat o`rmon fondi erlariga kirmaydigan zahira erlarida pichan 
o`rish va chorva mollarini o`tlatish uchun beriladigan ruxsatnomalar blankalarini to`ldirish va 
hisobini yuritish tartibi to`g’risida yo`riqnomani tasdiqlash haqida»gi buyrug’i, O`zbekiston 
Respublikasi Adliya vazirligida 04.06.2007 yil 1668-son bilan ro`yxatdan o`tgan, 14.06.2007 yil 
kuchga kirgan. 
Biz quyida Tabiatni muhofaza qilishning huquqiy asoslarini ayrimlariga to`htalib o`tamiz. 
Respublikamiz o`z mustaqilligini qo`lga kiritgandan keyingi eng yirik voqealardan biri 
tabiatni muhofaza qilish faoliyatining huquqiy ta`minlanganligi bo`ldi. 1992 yil 9 dekabrda 
O`zbekiston Respublikasining «Tabiatni muhofaza qilish to`g’risida»gi qonuni qabul qilindi. Bu 
qonun tabiiy muhit sharoitlarini saqlab qolishni, inson va tabiat o`rtasidagi munosabatlarni bir 
tekis rivojlanishini, ekologik tizimlarning tabiiy majmualarini va ayrim ob`yektlarni muhofaza 
qilish maqsadida tabiiy resurslardan oqliona foydalanishning huquqiy, iqtisodiy va tashkiliy 
asoslarini belgilab beradi va insonlarning yashash sharoitlarini yaxshilash huquqini ta`minlaydi. 
Hozirgi vaqtda O`zbekistonning ekologik munosabatlarini tartibga solishda Konstitutsiya va 
Tabiatni muhofaza qilish to`g’risidagi qonundan tashqari, O`zbekiston Respublikasining 

---

«Alohida himoya qilinadigan tabiiy hududlar to`g’risida»gi qonuni mavjud (7 may 1993 yil). Bu 
qonun Respublika hududidagi umummilliy boylik hisoblangan tabiiy majmualar, 
sog’lomlashtirish maskanlari, madaniy, ilmiy, iqtisodiy, ekologik nuqgai nazardan takrorlanmas 
va noyob hududlarni himoya qilishning huquqiy, ekologik, iqtisodiy va tashkiliy asoslarini 
ta`minlaydi. SHuningdek, O`zbekiston Respublikasining «Sanitar nazoratlar to`g’risida»gi 
Qonuni (1992 yil 3 iyul’), 1989 yil 20 iyun’ oyida esa O`zbekiston Respublikasining «Er 
to`g’risida»gi qonuni qabul qilingan.
O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 1991 yil 20 noyabr’ va 1993 yil 7 may hamda 
1994 yil 23 sentyabr’ oylarida bu qonunga o`zgartirishlar va qo`shimchalar kiritilib, 
takomillashtirilgan variantlarida erlardan foydalanishni tartibga solish, erdan oqilona foydalanish 
va ularni himoya qilish, tuproqlar unumdorligini oshirish, tabiiy muhitni saqlash va yaxshilash 
kabi vazifalarni amalga oshirish huquqini ta`minlash ko`zda tutilgan 
1993 yil 6 mayda O`zbekiston Respublikasining «Suv va suvlardai foydalanish 
to`g’risida»gi Qonuni qabul qilingan. Bu qonunning vazifasi suvga bo`lgan munosabatlarni tartibga 
solish, aholi va xalq xo`jalik ob`yektlarida suv resurslaridan oqilona foydalanish, suvlarni 
ifloslanishdan, sifataning buzilishidan va kamayib borishidan himoya qilish, ularga zararli ta`sir 
ko`rsatuvchi omillardan ogoxlantirish va bunga yo`l qo`ymaslik, suv manbalari holatini 
yaxshilash borasida korxonalarning huquq va majburiyatlari belgalab berilgan. 
1994 23 sentyabrda O`zbekiston Respublikasining «Er osti boyliklari to`g’risida»gi 
Qonuni qabul qilingan. Qonun 10 ta bo`lim va 51 ta moddadan iborat. Ushbu qonunning
vazifalari mineral xom ashyolarga, shuningdek, er osti suvlariga bo`lgan ehtiyojlarni qondirish 
uchun er osti boyliklaridan oqilona, kompleks foydalanishni, ulardan foydalanish vaqtida 
atrof tabiiy muhitni muhofaza qilish va bu boradagi ishlarni bexatar olib borishni, davlat va 
fuqarolar manfaatlarini ximoya qilish maqsadida er osti boyliklariga egalik qilishda, ulardan 
foydalanishda va ularni tasarruf etishda yuzaga keladigan munosabatlarni tartibga solishdan, 
shuningdek, er osti boyliklaridan foydalanuvchininghaq huquqlarini himoya qilishdan iborat.
1996 yil 27 dekabrda O`zbekiston Respublikasining «Atmosfera havosini muhofaza 
qilish to`g’risida»gi Qonuni qabul qilingan. Qonun 30 ta moddadan iborat bo`lib, atmosfera 
havosini muhofaza qilish to`g’risidagi qonun hujjatlari, fuqarolarning huquq va majburiyatlari, 
standartlar va me`yoriy hujjatlar, havo muhitiga zarar etkazganlik uchun javobgarlik kabi moddalar 
mavjud.
1997 yil 26 dekabrda O`zbekiston Respublikasining «Hayvonot dunyosini muhofaza 
qilish va undan foydalanish to`g’risida»gi Qonuni hamda «O`simliklar dunyosini muhofaza 
qilish va undan foydalanish to`g’risida»gi Qonunlari qabul qilingan. Unda Respublikada noyob, 
yo`qolib borayotgan o`simlik va hayvonlarni himoya qilishni va ulardan foydalanishni tartibga 
solishning huquqiy asoslari belgilab berilgan.
1999 yil 14 aprelda O`zbekiston Respublikasining «O`rmon to`g’risida» Qonuni qabul 
qilingan. Unda respublika hududidagi o`rmonlarni himoya qilish, ulardan foydalanishni targibga 
solishning huquqiy asoslari ishlab chiqilgan.
2000 yilda O`zbekiston Respublikasining «Ekologik ekspertiza to`g’risida»gi 
Qonuni qabul qilingan. Ushbu qonunda O`zbekiston Respublikasi hududida joylashgan tashkilot va 
muassasalarni qayta qurish va kengaytirish loyixalarini ekologik nuqtai nazardan baholash tartibi, 
muddatlari, uni amalga oshirishda tomonlarning huquq va burchlari belgalab berilgan. 
2001 yil 6 dekabrda O`zbekiston Respublikasining «CHiqindilar to`g’risida»gi Qrnuni qabul 
qilingan. Ushbu qonunda respublika hududida chiqindilardan foydalanish, ularni qayta ishlash, 
eksport qilish tartibi, bu borada korxona va tashkilotlarning huquq va majburiyatlari o`z ifodasini topgan. 
SHuningdek, O`zbekiston Respublikasining 2-chaqiriq 7-sessiyasida O`zbekiston hududida 
«Biologik rang-baranglikni saklash» Konventsiyasi ham qabul qilingan. 
O`zbekiston hududida ov qilish va baliq ovlash tartibi O`zbekiston Respublikasi Oliy 
Kengashining 1993 yil 3 sentyabrdaga 937-XSH sonli va Vazirlar Mahkamasining 1993 yil 15 
dekabrdagi 600-sonli Qarorlariga ko`ra amalga oshiriladi. Shuningdek, «O`zbekisyun Respublikasida 
ov va baliqchilik xo`jaliklari to`g’risida»gi Qaroriga asosan Vazirlar Mahkamasi tomonidan 1991 yil 10 

---

aprelda tasdikdangan 95-sonli ko`rsatmasiga ko`ra hamda O`zbekiston Respublikasi Tabiatni 
muhofaza qilish Davlat qo`mitasining 1992 yil 8 iyun’ va 1993 yil 5 yanvardagi buyrug’iga binoan 
amalga oshiriladi. 
Huquqiy dalolatnomalar bilan birga O`zbekiston Respublikasida tabiatni muhofaza 
qilish va tabiiy resurslardan oqilona foydalanish sohasini tartibga solishga yo`naltirilgan qator 
huquqiy asoslangan me`yoriy dalolatnomalar qabul qilinganki, ularning barchasi bu sohadagi 
ishlarni tartibga solish uchun xizmat qiladi. Bularga quyidagilar misol bo`la oladi: xususiy mulk 
to`g’risidagi, kooperatsiya to`g’risidagi, ijara to`g’risidagi, korxonalar to`g’risidagi, 
olinadigan soliqlar to`g’risidagi, birlashmalar, tashkilotlar, joylarda davlat hokimiyati 
organlari to`g’risidagi, fuqarolarni o`zini o`zi boshqarish organlari to`g’risidagi, 
standartlashtirish to`g’risidagi huquqiy me`yoriy hujjatlar shular jumlasidandir. O`zbekiston 
Respublikasida tabiatni muhofaza qilish va maxsus muhofaza qilinadigan tabiiy hududlar 
to`g’risidagi qonunlarning qabul qilinishi munosabati bilan ishlab turgan huquqiy asosga ega bo`lgan 
dalolatnomalarga o`zgartirish va qo`shimchalar kiritilgan. Bundan maqsad, ularni O`zbekiston 
Respublikasi Konstitutsiyasida ko`rsatib o`tilgan qonunlar talablariga muvofiqdashtirishdan 
iborat. Tabiatni muhofaza qilish to`g’risidagi qonunlarni hayotga tatbiq etish birinchi 
navbatda Davlat hokimiyati va boshqaruv organlari, maxsus mas`ul organlar, yuridik va 
fizik shaxslar tomonidan kompetentsiya va qoidalarga asosan amaaga oshiriladi. Tabiatni 
Muhofaza qilish cho`g’risidagi qonunlarni buzganlik uchun javobgarlikka tortish masalalari 
O`zbekiston Respublikasining ma`muriy javobgarlik to`g’risidagi kodeksida tabiiy muhitni 
muhofaza qilish va tabiatdan foydalanish sohasidash huquqbuzarlik uchun ma`muriy 
javobgarlik me`yorlarida belgilangan. Ma`muriy kodeksda jinoyat turiga qarab turli miqdorda 
jari.malar to`lash va ma`lum huqukdan mahrum qilish jazolari ko`rsatilgan. O`zbekiston 
Respublikasi jinoyat kodeksining IV bo`limi «Ekologiya sohasidagi jinoyatlar» deb yuritiladi. 
Jinoyat kodeksida ekalogiya sohasidagi turli jinoyatlar uchun jarima tulash, muayyan 
huquqtan mahrum qilish, mol-mulkni musodara qilish, ahloq tuzatish ishlari, qamoq va 
ozodlikdan mahrum qilish choralari belgilangan. 1994 yil 22 sentyabrda qabul qilingan yangi 
«Ma`muriy javobgarlik tug’risida»gi jinoiy va jinoiy protsessual kodekslar Respublikada 
tabiatni muhofaza qilish va undan oqilona foydalanish ishlarida muhim rol’ o`ynaydi. 
Respublikada tabiatni muhofaza qilish to`g’risidagi qonunlar xalqaro huquqiy 
me`yorlarni hisobga olib tuzilgan va xalqaro tashkilot ekspertlari tomonidan baxrlangan. Bu 
qonunlar respublikada ekologik barqarorlikni ta`minlash talablariga javob bera oladi. 
Yuqorida keltirilgan qonunlarni buzilmasligini ta`minlash maqsadida 22.09.94 yilda 
yangi «Ma`muriy javobgarlik to`g’risida» yangi kodekslar qabul qilindi. Respublikamizda 
tabiatni muhofaza qilish to`g’risidagi qonunlar mavjud xalqaro huquqiy me`yorlarni hisobga 
olgan holda va xalqaro tashkilotlar ekspertlari bahosiga asosan ekologik muvozanatni ta`minlash 
talablariga javob beradi.