A. Q. Samyayev, Q. S. Yarashev, B. B. Eshquvvatov

Javob: San-Paula shahrida soat 5 
58
bo`lgan ekan.
3-Misol : 45 minutda Yer shari quyosh atrofida aylanganda qancha masofani 
bosib o’tadi.

---

40 
Yechimi : Bir minut 60 sekundga teng bo’lsa, 45 minut 2700 sekundga teng 
bo’ladi.
Quyosh atrofida Yerning o’rtacha harakatlanish tezligi sekundiga- 29,82 km. 
bo’lsa, uni 2700 ga ko’paytiramiz : 29,82*2700=80514 km 
Javob : Yer shari 45 minut dars jarayonida Quyosh atrofida 80514 km
masofani bosib o’tadi. 
Butun dunyo davlatlarining xalqaro kelishuviga ko’ra yer yuzasi shartli 
ravishda 24 soat mintaqasiga bo’lingan (360:24=15
0
). Mintaqa doirasida shu 
mintaqaning o’rta qismidan o’tgan meridianning mahalliy vaqti qabul qilingan. Bu 
soat mintaqasidagi vaqt – mintaqa vaqti deb ataladi. 
Yangi sutkaning boshlanishi 12-soat mintaqasining o’rtasidagi 180
0
uzunlikdan boshlanadi deb qabul qilingan. 
Berilgan daraja (gradus), yani meridian yoki uzunlik qiymati orqali soat 
mintaqasining tartib raqami aniqlanadi.
Buning uchun berilgan uzunlik yoki meridian sharqda joylashgan bo’lsa 
to’g’ridan-to’g’ri 15
0 
ga bo’linaveradi, agar g’arbda joylashgan bo’lsa, qiymat 
avval 360
0 
dan ayirib, so’ng 15
0 
ga bo’linadi. 
4-jadval 
Soat mintaqalari 
Soat 
mintaqalari 
Sharqiy
uzunlikda 
Soat 
mintaqalari 
G‘arbiy 
uzunlikda 
1 soat 
7,5
0
-22,5
0
13 soat 
172,5
0
-157,5
0
2 soat 
22,5
0
-37,5
0
14 soat 
157,5
0
-142,5
0
3 soat 
37,5
0
-52,5
0
15 soat 
142,5
0
-127,5
0
4 soat 
52,5
0
-67,5
0
16 soat 
127,5
0
-112,5
0
5 soat 
67,5
0
-82,5
0
17 soat 
112,5
0
-97,5
0
6 soat 
82,5
0
-97,5
0
18 soat 
97,5
0
-82,5
0
7 soat 
97,5
0
-112,5
0
19 soat 
82,5
0
-67,5
0

---

41 
8 soat 
112,5
0
-127,5
0
20 soat 
67,5
0
-52,5
0
9 soat 
127,5
0
-142,5
0
21 soat 
52,5
0
-37,5
0
10 soat 
142,5
0
-157,5
0
22 soat 
37,5
0
-22,5
0
11 soat 
157,5
0
-172,5
0
23 soat 
22,5
0
-7,5
0
12 soat 
172,5
0
24 soat 
7,5
0
-7,5
0
 
Soat mintaqalarini aniqlashga doir amaliy mashg‘ulotlar 
1 sutkada 24 soat bo‘lib, 24 ta soat mintaqasi mavjud va 15
0
dan ular 
orasidagi chegara o‘tadi. 
360
0
:24=15
0 
4-Misol: 60
0 
g’.u. dagi nuqtani qaysi soat mintaqasida ekanligini aniqlash 
kerak. Buning uchun ushbu sonni 360
0
dan ayiramiz. 360-60
0
=300
0
, hosil bo’lgan 
ayirmani 15
0 
ga bo’lamiz. 300:15=20 demak, berilgan nuqta 20 chi soat 
mintaqasida joylashgan ekan. 
90
0 
sharqiy uzunlikdagi nuqtaning qaysi soat mintaqasida ekanligini aniqlash 
kerak bo’lsin. Berilgan nuqta sharqiy yarim sharda joylashgan, shuning uchun uni 
to’g’ridan to’g’ri 15
0 
ga bo’lamiz:
Yechilishi: 90:15
0
=6, demak mintaqamiz 6-soat mintaqasida joylashgan 
ekan. 
Aniqlangan soat mintaqasining tartib raqami orqali berilgan nuqtadagi vaqt 
aniqlanadi. 
Buning uchun mintaqalar tartib raqamlari bir-biridan ayriladi. Agar vaqtni 
aniqlash kerak bo’lgan mintaqa tartib raqamidan katta bo’lsa, mintaqalar ayirmasi 
tartib raqami kichik bo’lgan mintaqa soatiga qo’shiladi, aksincha bo’lsa, kattasidan 
ayriladi.