A. Q. Samyayev, Q. S. Yarashev, B. B. Eshquvvatov

Keng bargli o`rmonlar—qishda bargini to`kadigan shapaloq bargli daraxtlar 
o`sadigan o`rmonlar: buk, eman, zarang, juka, grab va boshqa daraxtlar o`sadi. K 
.b. o`. shimoliy yarimsharning mo``tadil minataqasi tarkibiga kiruvchi keng bargli 
o`rmonlar zonasini hosil qiladi. O`zbekistan tog`larida balandlik mintaqasi sifatida 
uchraydi. Bu yerda zarang, terak, mevali daraxtlar — yovvoyi olma, yong`oq, 
o`rik, do`lana, pista, qoraqat va boshqalardan iborat. 
Krater (yunoncha krater — katta tovoq)—yer yuzasida yoki dengiz ostida 
uchraydigan tovoqsimon yoki voronkasimon chuqurliklar. K. diametri bir necha 
o`nlab m dan bir qancha km gacha, chuqurligi bir necha m dni yuzlab m gacha 
bo`ladi. K. vulkanlar otilishi, yirik meteoritlar tushishi natijasida hosil bo`ladi, Vul-
kan K. lari tagida lava va boshqa jinslar, gazlar chiqadigan bo`g`iz bo`ladi. Ba`zan K, Lar 
tagi suv bilan to`lib, K. ko`llarini hosil qiladi. K-lar Oy va Mirrihda ham juda ko`p. 
Kriklar — mavsumiy qurib qoladigan daryo yoki vaqtincha oqim. Asosan 
Avstraliyada qo`llaniladigan atama, geografik nomlar tarkibida ham ishlatiladi. 
Mas., Kupers-Krik. 
Kriologiya (latincha kruos— sovuq, muz va logos — bilim) umumiy 
muzshunoslik, muz haqidagi fan. K. qor qoplami, muzlik, muzlar, muzloqlarning 
fizikaviy, kimyoviy, mineralogik xususiyatlarini o`rganadi. 
Kriosfera (latincha kruos— sovuq, muz va speyra — kura) Yer yuzasining 
atmosfera, gidrosfera va litosfera o`zaro tutashib turgan hamda muzlar bo`lgan va 
muz hosil bo`ladigan sovuq qobigi. 
Ko`l— quruqlikdagi chuqurliklarni to`ldirgan suv havzalari Ko`llar hosil 
bo`lishiga ko`ra tektonik (Issiqko`l, Baykal va b.), vulkan ko`llari (vulkan 
kraterlarida — og`zida), muzlik ko`llari (muzlik o`yib hosil qilgan chuqurliklarda, 
morenalar to`sib qo`ygan vodiylarda), karst ko`llari, liman ko`llari, o`zan ko`llari, 
sun`iy ko`llar (suv omborlari) bo`ladi. Suv holatiga ko`ra oqar va oqmas ko`llar 
bo`ladi. Suvida erigan tuzlar miqdoriga qarab, sho`r (mineralli) va chuchuk suvli 

---

61 
ko`llarga bo`linadi. Eng katta ko`llar O`rta Osiyoda Kaspiy, Orol, Issiqko`l va b. 
K.-lar Er yuzida quruqli maydonining 1,4%ini (2,1 mln. km
2
) egallagan. 
Lava (latincha labes — ko`chki)—vulkanlar og`zidan yoki er po`stidagi 
yoriqlardan yer yuzasiga oqib chiqib, gazlarning bir qismini yo`qotgan magma. Yer 
yuzasida lava harorati 1000—1200° bo`ladi. Lavaning qotishidan vulkan tog` 
jinslari, mas., bazalt hosil bo`ladi.