A r X e o L o g ġ y a V ə e t n o q r a f ġ y a ġ n s t ġ t u t u

Çümməçapma. Hörgü daĢının üzü qaraçapma edildikdən sonra daĢ baltası və 

künyə vasitəsilə çümməçapma üsulu ilə yonulub hamar Ģəklə düĢürdü. 

DiĢəmə. Divarın zahiri üzünün yaraĢıqlı olması üçün, adətən, qaraçapma və 

çümməçapma  üsulu  ilə  iĢlənmiĢ  daĢın  bir  üzü  təvər-diĢək  vasitəsilə  diĢənib  daha  da 

hamar  Ģəklə  salınırdı.  Adətən,  məscid,  hamam,  karvansara,  türbə  və  s.  tikintilərin 

divarlarının  bayır  üzü  bu  üsulla  hazırlanmıĢ  "diĢək  daĢı"  ilə  hörülürdü.  DiĢək  üsulu 

xüsusilə abidə daĢlarının hazırlanmasında geniĢ tətbiq olunurdu. 

Cilalama. DaĢ məmulatının zahiri görkəmini Ģumal hala salmaq məqsədilə  

---

 

 

343 

 

---

 

 

344 

 

---

 

 

345 

 

---

 

 

346 

 

---

 

 

347 

diĢəmə əməliyyatından sonra onun səthi törpu və yeyə vasitəsilə cilalanırdı. Bu üsul ilə ən 

çox bəzək və abidə daĢı hazırlanırdı. Bir qayda olaraq, bəzək daĢı əvvəlcə törpüdən 

keçirilir, sonra yeyələnirdi. Bəzək daĢının hazırlanmasında iri və narın diĢli törpülərdən, 

yastı, üçgül, dördgül, "bülül" adlanan yuvarlaq formalı yeyələrdən, ülgü, künyə, pərgar 

və  girehdən  istifadə  olunurdu.  Bəzək  daĢı  ən  çox  pərvaz,  qapı,  pəncərə,  camaxadan, 

buxarı  və  s.  memarlıq  ünsürlərinin  bədii  tərtibatında  iĢlənirdi.  Pərvaz  daĢı  "ikitilli", 

"dördtilli", "ördəkboyunu" və s. olmaqla, müxtəlif formalarda yonulurdu (IV tablo). 

Qapı və pəncərə haĢiyələri üçün "yastığı", "məməli", "buruq", "qurdqulağı" 

və  s.  adı  ilə  məlum  olan  müxtəlif  formalı  bəzək  daĢları  yonulub  düzəldilirdi. 

"Yastığı" formalı bəzək daĢları pəncərənin ətəyinə, "məməli" adlanan daĢ növü isə onun 

baĢına  iĢlənirdi.  Pəncərənin  yanları  "buruq"  və  ya  "qurdqulağı"  formalı  daĢlarla 

hörülürdü. Qapı və camaxadanın baĢı üçütı "zəbərdər", taxça və buxarı baĢına isə "tağ" 

formalı daĢ yonulub hazırlanırdı. 

DaĢ məmulatı təkcə tikinti materialı kimi deyil, həmçinin, təsərrüfat və məi-

Ģətdə də geniĢ tətbiq olunmuĢdur. Su daşı, xırman daşı, dəyirman daşı, kirkirə, hovuz, axur, 

dibək  və  s.  daĢ  məmulatı  keçmiĢ  məiĢətdə  mühüm  yer  tuturdu.  Bunların  hər  birinin 

hazırlanmasında  daĢiĢləmə  texnikasının  müxtəlif  üsullarından  istifadə  olunmuĢdur  (V 

tablo). 

KeçmiĢdə ən yaxĢı dəyirman daĢı Culfa yaxınlığındakı DaĢkəsən dağında yonu-

lub  hazırlanırdı.  [12]  Qazax  qəzasında  dəyirman  daĢı  istehsalının  baĢlıca  mərkəzləri 

arasında Məzəm, QuĢçu və Fərəhli kəndləri mühüm yer tuturdu [13]. 

DaĢiĢləmə sənəti əməli ehtiyaclara xidmət edən bəsit istehsal formasından kamil 

incəsənət  əsərlərinə  malik  monumental-dekorativ  sənət  səviyyəsinədək  mürəkkəb 

inkiĢaf yolu keçmiĢdir.