A r X e o L o g ġ y a V ə e t n o q r a f ġ y a ġ n s t ġ t u t u
Yüklə 7,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
zinətləri, vəznə, düymə, başmaq dabanı, bəzi məişət qabları) nisbətən ucuz baĢa
gəldiyindən daha geniĢ ərazidə yayılmıĢdı. Bununla belə, hər bölgənin gümüĢkarlığı özünəməxsus məhəlli xüsusiyyətləri ilə seçilirdi. Gəncə, Qazax və Qarabağın gü- müĢkarlığı bəzək üslubu etibarilə ġirvan, yaxud Qubanın qarasavad məmulatına bənzəmirdi [100]. Milli zərgərlik sənətində minasazlıq xüsusi yer tutmuĢdur. KeçmiĢ məiĢətdə varlı zümrələr zinət və cavahirata xüsusi əhəmiyyət verdiklərindən onların sifariĢi ilə düzəldilən zinət Ģeyləri, bir qayda olaraq, mina ilə bəzədilirdi. Minalı məmulat istehsalının inkiĢafı zərgərlik sənətində spesifik istehsal texnologiyasına malik xüsusi bir sahənin - minasazlığın yaranmasına səbəb olmuĢdur. Minasazlıq məmulatı, əsasən, qadın zinətlərindən: baĢ (alın, üz, qulaq), sinə, bilək, barmaq və paltar bəzəklərindən ibarət olmuĢdur. Cərgə gül çutqabağı, piyaləzəng, badamı, Ģarlı, aypara sırğalar, minalı üzük, qarmaq, silsilə, belbağı, düymə və s. bu qəbildəndir. KeçmiĢdə hakim zümrələrin sifariĢi ilə qılınc və xəncər qınının üzəri, məiĢət qabları, xüsusilə çay və xörək qaĢıqları, dəmsüzən, habelə pərdə qotazlarının müvafiq hissələri də mina ilə bəzədilirdi [101]. Minalı məmulatın istehsal texnologiyası zərgərliyin baĢqa üsullarının (qələm- karlıq, basmaqəlib, Ģəbəkəçilik) davamı olmaqla, hazır zinətin üzərini mina maddəsi ilə bəzəməkdən ibarət olmuĢdur. Mina həm bütövlükdə zinətin səthinə, həm də onun polad qələmlə açılmıĢ oyma naxıĢlarına yaxıla bilirdi. Zinətin bədii tərtibatından və dekor tələbindən asılı olaraq abı, yaşıl, qızılı, çəhrayı, narıncı, sumağı, ağ rəngli minaların açıq, tünd, Ģəffaf və s. kimi müxtəlif çalarları tətbiq edilmiĢdir. Mina odadavamlı metal duzlarından hazırlanmıĢ qələvidən ibarət olub fırça ilə məmulatın üzərinə yaxılırdı. Məmulat bir neçə dəfə odda qızdırılandan sonra mina
404 bərkiyib sabitləĢir və ĢüĢə keyfiyyəti kəsb edirdi. Azərbaycan minasazlığında pərdəli, divarəli, şəbəkəli və s. olmaqla müxtəlif mina məmulatı hazırlanmıĢdır. Zinət istehsalında tətbiq olunmuĢ bu texniki, üsullarla yanaĢı, bir sıra sənətkar- lıq məmulatlarını (xəncər, qılınc, tüfəng, tapança, əsa, ev avadanlığı) bəzəmək üçün
məmulatın üzərində nəzərdə tutulmuĢ çeĢni əsasında deĢiklər açılır, sonra onlar çaxma yolu ilə qızıl və ya gümüĢ mıx, sədəf, sümük, qiymətli daĢ və s. kimi baĢqa materiallarla doldurularaq bəzənirdi. Çaxma əməliyyatı tamamlanandan sonra əĢyanın üzü sürtülüb hamarlanırdı. Bəsit istehsal alətlərinə malik olan zinət ustalarının fərdi məharətinə əsaslanan və kustar səciyyə daĢıyan Azərbaycan zərgərliyində daxili əmək bölgüsü olduqca zəif inkiĢaf etmiĢdi. XIX əsrin sonlarında Rusiyada zərgərlik fabriklərinin meydana gəlməsi [102], bu sənətin istehsal sirlərinin öyrənilib sənaye üsuluna keçirilməsi, texniki gerilik gir- dabında çırpınan milli ucqarlarda dağ-mədən iĢinin zəif inkiĢafı üzündən xammal kasadlığının daha da güclənməsi Azərbaycan zərgərliyinin sonrakı inkiĢafına mənfi təsir göstərmiĢdir. Bununla belə, Azərbaycanın zərgərlik mərkəzlərinin məhsulları ġərq motivli milli koloritinə, forma kamilliyinə və naxıĢ səlisliyinə görə, nəinki Avropa və Rusiyanın, habelə Qafqazın digər məhəlli zərgərlik mərkəzlərinin hazırladığı zinətlərdən yüksəkdə dururdu. Mütəxəssislərin fikrincə, bu kasıb və savadsız zərgərlər öz sənətlərinin sirlərini kamil bilməklə avropalı həmkarlarından xeyli üstün idilər. Onların hazırladığı məmulatlar naxıĢlarının bədii məziyyəti və dekor ayrıntılarının səlisliyi baxımından insanı heyran edirdi. Avropanın yeknəsəq biçimli zərgərlik məmulatının kütləvi istehsalında tətbiq edilən hər cür cihaz və avadanlıqdan məhrum olan bu ustaların bütün sənət məhsulları hövsələli zəhmətin və mahir əllərin bəhrəsi idi [103].
Yüklə 7,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|