A r X e o L o g ġ y a V ə e t n o q r a f ġ y a ġ n s t ġ t u t u

AĢılayıcı  maddələr.  Azərbaycan  ərazisi  aĢılayıcı  xassəyə  malik  bitki  və 

mineral  maddələrlə  zəngin  olduğundan  dabbağlıq  sənətində  əsasən  yerli  vasitələr: 

vəlgə (sarağan) yarpağı, sumaq yarpağı, cır nar, əhəng, Ģora, qara zağ, ağ zağ, mis 

ovuntusu, naĢatır, dəniz duzu, kəpək, quyruq yağı, sağrı tumu iĢlənmiĢdir. 

Sarağan  (vəlvə)  yarpağı  Böyük  Qafqaz  sıra  dağlarının  cənub-Ģərq 

yamaclarındakı meĢələrdən toplanırdı. Nuxa qəzası keçmiĢdə bütün Cənubi Qafqaz 

dabbağxanalarını sarağanla təmin edirdi [117]. Güclü aĢılama xassəsinə malik olan 

sarağan  yarpağı,  adətən,  yaz-yay,  aylarında  toplanıb  qurudulurdu.  May  ayından 

əvvəl  sarağan  yarpağı  hələ  lazımi dərəcədə  turĢuluq xassəsinə  malik olmur, sent-

yabrdan sonra isə həmin xassəni tədricən itirib qüvvədən düĢür. Ona görə də dab-

bağlar illik sarağan ehtiyatını yaz-yay mövsümündə toplayırdılar. Sarağan yarpağı 

quruyandan sonra dingdə döyülürdü. Sarağan unu ilə gön, sağrı və ətvi aĢılanırdı. 

Qoyun  və  keçi  dərisi,  adətən,  sumaq  yarpağı  ilə  aĢılanırdı.  Bunun  üçün 

onun yarpağını yığıb qurudur və ding vasitəsilə döyürdülər. Dabbağların fikrincə, 

sumaq  yarpağı  nə  qədər  tez  yığılsa,  o  qədər  qüvvətli  olur.  YağıĢ,  Ģaxta  dəydikdə 

yarpaq turĢuluq xassəsini itirib gücdən düĢür. 

Ġstehsahn həcmindən asılı olaraq, hər bir dabbağxana satınalma yolla ildə 2-3 

tağardan 5-6 tağaradək sumaq yarpağı tədarük edirdi. 

CamıĢ gönü ən çox cır nar vasitəsilə aĢılanırdı. Cır narı, adətən, kal vəziyyətdə 

yığıb  qurudurdular.  Cır  nar  yetiĢən  zaman  partlayıb  ağzı  açılır  və  tədricən  turĢuluq 

xassəsi  azalırdı.  Ona  görə  də  onu  vaxtında  tədarük  edib  dabbağlara  satırdılar.  AĢı, 

həmçinin,  yetiĢmiĢ  nardan  da  hazırlanırdı.  Lakin  onu  bir  həftədən  artıq  saxlamaq 

olmurdu. Quru nar il ərzində iĢlənə bildiyindən yaĢ nardan baha qiymətləndirilirdi. 

Bunlarla yanaĢı, aĢılama iĢində quşarmudu, ayıqulağı, qaraqovaq, palıd, vələs, 

söyüd,  qızılağac,  qoz  qərzəyi  və  s.  aĢılayıcı  və  boyaq  xassəli  bitkilərdən  də  istifadə 

olunurdu. ġuĢa dabbağları dərini ən çox gərmək yarpağı ilə aĢılayırdılar [118]. 

AĢılama sənətində bəzi mineral maddələr də iĢlənirdi. Sağrıcərdlikdə şora, mis 

ovuntusu,  naşatır,  dabbağlıqda  isə  sönmüĢ  əhəng  məhlulu  baĢlıca  aĢılayıcı  vasitələr 

sayılırdı. 

---

 

 

408 

 

---

 

 

409 

ġirvan dabbağları Ģoranı Hacıqabul, Navahı, Sündü və Udulu kəndlərindən satın 

alırdılar. Yayda bu kəndlərin yaxınlığındakı Ģoran nohurlar quruyarkən cadar bağlamıĢ 

kəltənləri  külünglə  sındırıb  çuvallara  doldurur  və  dabbağxanalara  gətirirdilər.  Hər 

mövsüm  üçün  1-2  tağara  qədər  Ģora  tədarük  edilirdi.  ġora  quru  yerdə  saxlandıqda 

illərlə öz xassəsini itirmirdi. 

Gön boyağında "zağ" adlanan dəmir kuporosundan istifadə edilirdi. Zağ iki cür: 

ağ və qara rənglərdə olurdu. Ağ zağ gön, qara zağ isə sağrının boyanmasında iĢlənirdi. 

Bundan baĢqa, dabbağlıq sənətində bitki mənĢəli boyaqlar da iĢlənirdi. ġirvan dabbağları 

tumac  və  müĢkünü  qırmızı  rəngə  boyamaq  üçün  Ġrandan  gətirilmə  xüsusi  "talaĢa"  ilə, 

ġəki  dabbağları  isə  vağam  ağacının  qabığı  ilə  rəngab  düzəldirdilər.  Dəri,  həmçinin 

palıd ağacının qabığı və qozası ilə də boyanırdı. Sarağan aĢından çıxmıĢ dabbağ malı sarı 

rəngdə olduğundan onu təkrar boyağa salmaq lazım gəlmirdi. 

AĢılama texnologiyasının baĢlıca mərhələlərindən biri "məsalah" adlanan [119] 

aĢqarın  hazırlanmasından ibarət idi.  Ənənəvi dabbağlıq  sənətində  müxtəlif  növ aĢ  və 

maya hazırlanırdı. 

Azərbaycan dabbağları çoxəsrlik əməli iĢ prosesindo məsəlahın hazırlanma 

texnologiyası sahəsində zəngin təcrübə əldə etmiĢlər. 

Məmulatın növündən (gön, sağrı, ətvi, tumac, kosala, müĢkü) asılı olaraq məsə-

lahın hazırlanmasında və aĢılama texnologiyasında fərq nəzərə çarpırdı.