A r X e o L o g ġ y a V ə e t n o q r a f ġ y a ġ n s t ġ t u t u

Kürkçülük. Kürkçülər qoyun dərisini, əsasən, qəssablardan alırdılar. Dəri təda-

rükü mart ayının ortalarından baĢlanıb avqust ayınadək davam edirdi. Mövsüm ərzində 

hər bir kürkçü 100-150 ədəd qoyun dərisi tədarük edirdi [129]. 

Kürk üçün xəz dərinin aĢılanmasında çən, hərəmi, doğanaq (pazana), şüfrə, töyrə, 

cəfa,  asma  ağacı,  süzgəc,  taxta,  bardaq  və  s.  dən  istifadə  olunurdu.  Kürkün  biçilib 

---

 

 

416 

tikilməsində qayçı və iynə iĢlənirdi [130]. 

Yuyulub  təmizlənmiĢ  dərilərin  astar  üzü  əvvəlcə  korĢ  bıçaq  və  ya  dəryaz 

parçası  ilə  qaĢınırdı.  Dəri  lətdən  təmizləndikcə  hərəmi  vasitəsilə  daranıb  tükü  səliqəyə 

salınırdı. 

Kürklük dərinin aĢılama texnologiyası spesifik xüsusiyyət kəsb edirdi. Bunun 

üçün  əvvəlcə  tüklü  dərilər  iri  çənə  tökülmüĢ  şorabaya  salınıb  bir  müddət  əllənirdi, 

ertəsi gün Ģorabadan çıxarılıb bir-bir lət üzünə kəpək səpilirdi. Bu məqsədlə dərinin lət 

üzünə  qalın  kəpək  səpib  kənarlarını  içəri  qatlayandan  sonra  onları  burub  yenidən 

Ģoraba  çəninə  salırdılar.  Bu  əməliyyat  günaĢırı  təkrar  olunmaqla,  xəz  dəri  yarım  ay 

Ģorabada qalırdı. AĢın təsiri malın məğzinə tamam keçəndən sonra çəndən çıxarılır və 

suyu süzülmək üçün süzgəc taxtası üzərinə yığılırdı. Ertəsi gün dərilərin avand üzü su 

ilə  yuyulub  təmizlənirdi.  Əvvəlcə  dərinin  astarı,  sonra  isə  avand  üzü  GünəĢ  altında 

sərilib qurudulurdu [131]. 

Bu qayda ilə hər dəfə 15 ədəd qoyun dərisi aĢılanırdı. 

Bilavasitə kürk tikməyə baĢlamazdan əvvəl dərinin astar üzü qabaqca doğanaq, 

sonra isə şüfrə vasitəsilə sürtülüb yumĢaldılırdı. 

Dərini doğanaqdan keçirmək üçün öncə onun üzərinə su çiləyib nəmləyirdilər. 

Sonra nəm dərinin bir kənarına ip bağlayıb qarmaqdan asır və doğanaq vasitəsilə astar 

üzünü qaĢıyırdılar. Bunun üçün usta ayağını doğanağın daban qayıĢına keçirib sağ əli ilə 

doğanağın  baĢından,  sol  əli  ilə  dərinin  sərbəst  ətəyindən  yapıĢaraq,  onu  aĢağı-yuxarı 

hərəkət etdirirdi. Doğanaq yuxarıdan aĢağı endikcə, onun iti tiyəsi dərinin astar üzünü 

sürtüb  yumĢaldırdı.  Dərinin  hər  tərəfini  doğanağın  tiyəsinə  vermək  üçün  sol  əlin 

köməyi  ilə  o,  mütəmadi  surətdə  o  tərəf  bu  tərəfə  çevrilirdi.  Dərinin  doğanağa 

gəlməyən xam hissələri Ģüfrə vasitəsilə sürtülüb yumĢaldılırdı. 

Şüfrələmə əməliyyatından sonra malın astar üzünə tabaşir çəkir, və sürtüb ağar-

dırdılar.  Bunun  üçün  bir-birindən  1,5 m  məsafədə  yerə  basdırılmıĢ  bir  cüt  dirəyin 

yuxarısına  köndələn  vəziyyətdə  yoğun  bir  ağac  zolası  bənd  edilir,  ondan  bir  qədər 

aĢağıda isə dirəklər kəndirlə tarım çəkilib bir-birinə bağlanırdı. Bütöv soyulmuĢ qoyun 

dərisi çərçivəyə salınandan sonra onun astar üzü tamam ağarıncayadək töyrə ilə sürtülürdü. 

Ağartma əməliyyatının keyfiyyətli olması üçün sol əlin künəsi ilə dərinin əks tərəfindən 

dayaq verilirdi. AĢılı dərinin kənarları cəfa vasitəsilə qaĢınırdı. 

Adətən, kürkçülər həm sifariĢlə iĢ görür, həm də satlıq, "bazarı" məhsul isteh-

sal  edirdilər.  Bununla  belə,  Azərbaycanda  kürk  istehsalı  kustar  sənət  və  xırda  əmtəə 

istehsalı səviyyəsindən yüksəyə qalxmamıĢdı. 

KeçmiĢdə Azərbaycanda kaval və geymə olmaqla kürkün iki növü geniĢ yayıl-

mıĢdı. Kürk ustaları sifariĢdən asılı olaraq bunların hər ikisini biçib tikirdilər. Topuğadək 

uzun  olub,  çiyinə  alınan  kaval  kürkün  əsas  müĢtərisi  varlı  zümrələr  idi.  Kaval  kürkün 

topuğadək uzun olan qolları əməli əhəmiyyət kəsb etməyib, dekorativ məqsəd daĢıyırdı. 

Ölçüsündən asılı olaraq, geymə kürkün tikilməsinə 4-5, kaval kürkə isə 9-10 

dəri  sərf  olunurdu.  Kürkü  bilavasitə  usta  özü  biçir,  kargər  və  Ģagird  isə  onun  tikil-

məsində iĢtirak edirdi. 

---

 

 

417