A sh. Sheraliyev, U. X. Rahim ov

V. dahliae
97

---

zam burug‘iga ta ’sir ettirilganda, uning rivojlanishi b ir necha 
kunga to ‘xtab qolgan.
0
‘sishni tezlashtiruvchi m o d d alar ham g ‘o ‘zaning im m u ­
nitet xususiyatlarini hosil b o ‘lishida m uhim rol o ‘ynaydi. Ju m - 
ladan, gibberilin, kofe kislotasi, kahrabo kislotasi o ‘sim likning 
ferm entativ faolligiga, oqsil uglevodlar alm ashinuviga, hosil 
m iqdorining ortishiga olib kelishi aniqlangan. Kofe kislotasi 
b ilan ishlov berilgan g ‘o ‘zan in g viltga ch id am lilig i o rtib , 
T oshkent navlarida kasallik 3 m arta kam aygan. H ar b ir tup 
k o ‘ch atd a 2-3 ta k o ‘sak ortiq hosil b o ‘lgan.
M ikroelem entlam ing o ‘simlik im m unitet xususiyatlarini orti- 
sh id ag i o ‘rn i fa n d a g ‘o y a t d o lz a rb m asala h iso b la n a d i.
0
‘sim liklam ing oziqlanishida m ikroelem entlam ing yetishm asli- 
gi, undagi tabiiy barqarorlikni y o ‘qolishiga va turli kasalliklar- 
ning rivojlanishiga sabab b o ‘ladi. T u p ro q d a hayot kechiruvchi 
saprofit va parazit zam b u ru g ‘larning zaiflashgan o ‘sim liklarga 
ta ’siri kuchayib, ularga qarshilik k o ‘rsatish hususiyatlari chega- 
ralangan holga keladi. M ik ro e lem en tla r vilt q o ‘zg ‘atuvchi 
zam b u ru g ‘lam ing toksin hosil qilish hususiyatini pasaytiradi.
M ikroelem entlardan m arganes, bor, mis, rux va kaboltni 
o ‘sim likning birinchi oziqlanishida yerga 1,5 kg dan tu p ro q q a 
solganda vilt kasalligi belgilari birinchi ko ‘sak hosil b o ‘lguncha 
n am o y o n boMmagan. Kasallik nazoratga nisbatan 2-3 m arta 
kam aygan, k o ‘saklar soni ortib, tola sifati yaxshilangan. Paxta 
hosildorligi mis va m arganes ishlatilgan variantlarda 3-4 ga s 
m iqdorida ortgan.
G ‘o ‘za navlarining vilt kasalligiga chidam liligining ortishida 
g ‘o ‘zaga q o ‘llanilgan agrotexnik tad b irlar va oziqlantirish n a ­
tijasida, ularda ro ‘y beradigan biokim yoviy va fiziologik jara- 
yonlar o ‘rin tutadi. G .Y a G ubanovning m a ’lum otlariga asosan, 
kasallikka chidam li navlar kraxm al zaxirasining k o ‘pligi, am i- 
laza ferm enti faolligining pastligi, oshlovchi m o d d alar zaxi­
rasining kam ligi bilan ajralib turadi. C hidam li navlarda perok- 
sidaza va katalaza ferm enti faolligi h am d a hujayra shirasining 
q ay ta tik lan ish x u su siy atin in g yuqoriligi an iq la n g an . Eng 
chidam li navlarda nuklein kislotalar sintezining kuchayishi, 
chidam siz navlarda buning teskarisi am alga oshishi va fosfor 
alm ashinishi buzilishi kuzatiladi.
G ‘o ‘zaning viltga chidam liligida fitoalaksinlarning roliga
98

---

bag‘ishlangan ishlar k o ‘pchilikni tashkil qiladi. M a’lum otlarga 
asosan, vilt kasalligiga chidam li navlarda fitoalaksinlar m iqdori 
k o ‘pligi, ch id am siz n av lard a kam ligi an iq lan g an . G ‘o ‘za 
t o ‘qim asida gossipol m oddasining hosil b o ‘lishi o ‘sim likda 
mavjud zam burug‘ o ‘sishi va spora hosil qilishiga ta ’sir ko'rsatib 
qolm asdan, pektolitik ferm entlarning hosil b o ‘lishini ham te- 
zlashtirgan.
T a d q iq o tla r a so s id a
v ilt 
k a s a llig in i 
q o ‘z g ‘a tu v c h i 
zam burug‘ning ikkita rassasi mavjud b o iib , uning birinchi rassasi 
108-F navlarini kuchli kasallantirishi aniqlangan. Ikkinchi rassasi 
areali cheklangan b o is a - d a kasallikka beriluvchan va chidam li 
T o s h k e n t-1 navlarini kasallantirishi m a ’lus b o ‘lgan.
G ‘o ‘zaning vilt kasalligi bilan kasallanishini oldini olishda 
a lm a sh la b e k ish ta d b irla ri aso siy rol o ‘y n ay d i. B u n d a 
m akkajo‘xori, oq j o ‘xori, beda va g ‘alla ekinlaridan foydalanish 
yaxshi sam ara beradi. T o ‘rt yil g ‘o ‘za ekilgan dalalarda g o ‘ng, 
m ineral, kom post solish bilan birga trixoderm adan foydalanish 
tu p ro q d a infeksiyaning kam ayishiga sabab bo'ladi.
Paxtazorlardagi t o ‘kilgan barg va g ‘o ‘zapoyalarni daladan 
chiqarib olib tashlash infeksiya m iqdorining kam ayishidagi 
aham iyati kattadir. T u p ro q d an
u ru g ‘ni tezda undirib olish, 
vegetatsiya davrida suv va ozuqa m oddalam i o ‘z vaqtida berish, 
sentyabrdan keyin g ‘o ‘zani sug‘orm aslik — viltning tarqalishini 
oldini oladi.
G ‘o ‘zani oziqlantirishda unga N 200, P 160, К 100 kg 
m iqdorda berilsa, chigit ekilguncha 50% azot, 40 % fosfor, 50 
% kaliy solinganda, qolganlari chin barg chiqargan va shonalay 
boshlaganda berilsa o ‘simlikning kasallikka chidamliligi ortadi.
G ‘o ‘zaning vilt kasalligi bilan kasallanish darajasi kuchayib 
ketgan dalalarda ikki yil davom ida sholi yetishtirishni y o ig a
q o ‘yish kerak.