A sh. Sheraliyev, U. X. Rahim ov

XV BOB
0 ‘SIMLIKLAR IMMUNITET
HUSUSIYATLARINING SELEKSIYADAGI
YUTUQLARI VA M (J AM M O LARI
0
‘sim liklar seleksiyasi fanining yutuqlari tufayli qishloq 
xo‘jaligidagi ekin m aydonlarining 10—15 % kasalliklarga chidam li 
navlar ekiladi. Q ishloq x o ‘jaligidagi o ‘sim liklarning seleksiya- 
sida kasalliklarga chidam li navlar yaratilishi ekinzorlarda zararli 
xim ikatlar ishlatm aslikka olib keladi. N atijada, tab iatn i m u h o - 
faza qilish asosida ekologik so f qishloq xo'jalik m ahsulotlarini 
yetishtirish im koniyatlari vujudga keldi.
Bug‘doy seleksiyasidagi zang kasalligiga chidam li navlar y a­
ratish borasidagi asosiy seleksiya ishlari tu r ichida geografik 
uzoq shakllarni duragaylash asosida turlararo va avlodlararo 
chatishtirish usulidan foydalanib ch id am li navlar yaratishga 
erishilm oqda.
0
‘sim liklar seleksiyasi yutuqlari tufayli ekinlar hosildorligi 
ortib, m ahsulot sifati yaxshilandi. Bug‘doyning O dessa—3 navi 
yaratilishi natijasida u n in g zang kasalligiga chidam liligi ortib, 
hosil m iqdori 3—4 s, B ezostaya navi tufayli hosildorlik 18-20 
s ga ortgan. Q andlavlagining ildiz chirish kasalligiga chidam li 
navlar yaratilishi natijasida hosildorlik 2—3 m arta ortgan.
G ‘o ‘zaning T o sh k en t—1,2,3,4 navlarini yaratilishi hosildor- 
likni 
2
m arta k o ‘payishiga va vilt bilan kasallanishni keskin 
kam ayishiga im kon bergan.
G ib rid lash u su lid a n fo y d a la n ib , b u g 'd o y kavil gibridi 
(N . V. Sitsin) to m o n id a n ch an g qorakuya, qattiq qorakuya va 
un-shudringga chidam li navlari yaratilgan, tritikale (A. F. Shulin- 
d in ), tam akining tu rlararo gibridi (M . F. Ternovskiy), k u n g a­
bo q ar (G . V. Pustovoy), g ‘o ‘za (S. M. M iraxm edov) ning uzoq 
shakllarni chatishtirilishi natijasidagi ishlari bu ekinlarning 
kasalliklarga ch id am li navlarini yaratib, qishloq xo ‘jaligining 
intensiv rivojlanishi t a ’m inlandi.
Bug‘doyning ch an g qorakuya kasalligiga chidam li Lyutes-
92

---

tsen s—758, Saratovskaya—29, 33, 36, 39 navlari, q o ‘ng ‘ir 
zang kasalligiga K anada, Argentina, Sovet bug‘doylarini chatish- 
tirilib, Bezostaya—1, Skorospelka—3 navlari yaratilgan.
M adaniy chidam li navlarni yaratish va ularni yetishtirish 
qishloq xo‘jaligiga katta iqtisodiy foyda keltiradi. 
0
‘simliklaming 
kasalliklarga chidam liligi turli yo ‘llar bilan keltirib chiqariladi. 
B unda ayrim geografik shakl va turli yoshdagi chidam lilik x u ­
susiyatlarini tu rlararo chatishtirishda jinsiy va vegetativ gibrid- 
lash d an foydalaniladi.
Ikk in ch i y o ‘nalish chidam siz navlar va tu rlar orasidan 
chidam li o ‘sim liklarni tanlash usuli va nihoyat, y o w o y i holda 
o ‘suvchi qardosh o ‘sim liklar tu rlarin i m ahalliy navlar bilan 
chatishtirishdir. Keyingi yillarda turli agrofonda o ‘sayotgan 
o ‘sim liklam ing kimyoviy va fizik m utan tlar ta ’siridan foydalanib 
ch id am li navlarini yaratishga harakat qilinm oqda.
I. V. M ichurin tadqiqotlari asosida m evali va rezavor ekin- 
larning kasallikka chidam li navlari yaratilgan. M asalan, m ali- 
nan in g am erika un-shudringiga chidam li navi, Q ora N egusni 
uzoq geografik tu rlar — yevropaning yirik m evali navi, A nib- 
utn i shim oliy am erika m alinasi Krasilniy bilan chatishtirib hosil 
qilgan. B unday xususiyatli navlarga: M isovskiy—17, Russkiy, 
Ryasniy kabilar kiradi.
Kasallikka chidam li navlar yaratish borasida g ‘allachilikda 
h am yuksak yutuqlarga erishilgan. N. I. Sitsin to m o n id an uzoq 
shakllarni chatishtirish usulidan foydalanib pireyni bug'doy 
bilan chatishtirib, q o ‘ng ‘ir zang va qorakuya kasalliklariga 
chidam li N 1 va 599 navlari yaratilgan.
P. M . Ju k o v sk iy T im o feev b u g ‘d o y in i fors b u g ‘doyi b i­
lan c h a tish tirib , g rib o b o y n iy b u g ‘d o y navi —