A. T. G 'o fu ro V, S. S. F a y z u lla y e V, A. K. R a X im o V, B. Z o X id o V a, F. I. M a tk a r im o V
Bosh miyasining og‘irligi qancha bo‘Igan bolalar gapira
Yüklə 5,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Odamzodning paydo bo‘lishida rol o‘ynagan omillar Tayanch tushunchalar va billmlar
|
4. Bosh miyasining og‘irligi qancha bo‘Igan bolalar gapira
olishi mumkin? A ) 680 gr B ) 750 gr C ) 1100 gr D) 1250 gr 5. A. Derevyanko fikricha qadimgi odamning Yevropaga kirib kelishining taxminan uch yo‘nalishi bo‘lgan, ularni anlqlang. A) Gibraltar orqali, Turkiya orqali hamda G ‘arbiy Kaspiy dengizi orqali B) Bering b o ‘g ‘ozi orqali, Turkiya orqali hamda G 'arbiy Kaspiy dengizi C) Ispaniya orqali,Turkiya orqali hamda Sharqiy Kaspiy dengizi D) Gretsiya va Turkiya orqali hamda G ‘arbiy Kaspiy dengizi Odamzodning paydo bo‘lishida rol o‘ynagan omillar Tayanch tushunchalar va billmlar: Maymunlarda aqliy qobiliyat, avstralopitiklami ikki oyoqlab yurishi, qurol yasashga o ‘tishi odamzodning kelib chiqishi, jam oa boTib yashashi, nutqini rivojlanishi. ZoopsixoJoglarning ta ’kidlashicha, suvda hayot kechiradigan hayvonlar orasida eng “aqlli”si delfinlar, qumqlikda esa odamsimon maymunlar hisoblanadi. Odamlar bir xil layoqatli emasliklari singari odamsimon maymunlarning b a’zi individlari kuchli layo- qatli, boshqaJari o ‘rtacha layoqatli miyaga ega boTadilar. 0 4 a layoqatli maymunlar odamlarga taqlid qilish yoki ularning xatti- harakatlarini, qiliq-odatlarini xotirada saqlaydilar va shunga o ‘xshash axborotlami kelgusi nasllarga beradilar. Chunonchi, shimpanze shiftda osilib turgan ozuqani olish uchun yashiklami birini ustiga ikkinchi sini quyish yoki yonayotgan olovni o ‘chirish, samovardan stakanga choy quyish, shaxmat donalarini surish kabi vazifalarni qiyinchiliksiz o ‘z miyalarini ishlatib bajara oladilar. I l l Primatolog va zoopsixolog olimlar tadqiqotlarining natijala- riga ko ‘ra, shimpanze orangutanlarning zehni ba’zibir murakkab xatti-harakatlar uchun yetarli hisoblanadi. Qadimgi odamsimon maymunlar oldin sodda keyin esa murakkabroq tosh, yog‘och qurollar tayyorlashni o ‘rganganlar va bolalariga ham o ‘rgatganlar. Ular o'zaro imo-ishora orqali muloqatda bo‘lganlar. Taniqli zoolog E.Mayr qayd qilishicha, maymunlardagi layoqat, fahm-farosat va boshqa aqliy sifatlar tabiiy tanlanishga ta ’sir eluvchi yangi bosim sanaladi [13]. Nirna sababdan odam ajdodlarida bunday layoqat, fahrn- farosat paydo bo‘lgan? Bunga asosiy sabab gominidlar yoki ularning bir populyatsiyasi tarixiy rivojlanish jaravonda shunday vaziyatga tushub qolganki, undan chiqib ketish y a’ni omon qolish uchun, shu paytgacha o ‘zlarida ishlatilmagan, yashirin holdagi, fahm-farosatdan, aql-idrokdan foydalanish zarurati tug‘ilgan. Taxmin qilinishicha 6-3 million yillar oralig‘ida yashagan ertan gi gominidlaming fahm-farosati, xatti-harakati, layoqati hozir gi vaqtdagi shimpanze va boshqa yirik gavdali odamsimon may- munlardan kam farq qilgan. Lekin bosh miya hajmining tuzilishi hozirgi odamsimon maymunlamikidan deyarli farq qilmagan. Buni ajablanarli tomoni yo ‘q. Axir bir necha million yillar davomida avstralopiteklar, ularning ajdodlari ham qisman o‘rmonlarda yashaganlar va gavda tuzilishini saqlaganlar. Lekin taxminan 3-2,5 million yillar muqaddam, pliotsenning oxirida, iqlim o ‘zgargan va gominidlar uchun o g 'ir kunlar boshlangan. Afrikaning sharqiy tomonlarida ham tabiiy sharoit keskin o‘zgargan. Sovuq avj olgan, yom g‘irlar kam yoqqan. Oqibatda tropik o ‘rmonlar kamaygan, savannalar maydoni esa ortgan. Iqlim va landshaftni o ‘zgarishi hayvonot dunyosiga o‘z ta ’sirini ko‘rsatgan. Quruq va sovuq iqlim sharoitiga moslashish oqibatida sutemizuvchilaming har-xil guruhlarida tur hosil bo ‘lish jarayoni kuchaygan. Natijada 3-2,5 million yillar oralig‘ida yirik 112 tuyoqli hayvonlar va kemiruvchilarning 10 dan ortiq turlari paydo bo‘lgan. Boshqa k o ‘pgina hayvonlar shu qatori afar avstralopitek (Australopithecus aforensis) qirilib, uning o ‘rniga uchta bahaybat afrika avstralopiteki (Australopithecus africanus), Avstralopitek gerxi (Australopithecus garhi) Habashiston avstralopiteki (Australopithecus acthiopicus) paydo bo‘lgan. Keyinchalik 2,4-2.3 million yillar muqaddam ham iqlim quruq bo ‘lishi landshaftlarni o ‘zgarishi davom etgan. Bunday sharoit odam ajdodlari uchun o ‘ta noqulay bo‘lib, ular yoppasiga qirilish ostonasida turgan, chunki himoyalanish, hujum qilish organlari unchalik yaxshi rivojlanmagan, oyoqlari esa nomukammal tuzilishga ega bo‘lgan. 0 ‘sha davrda yashagan gominidlaming umri qisqa b o ‘lib, baiog'at yoshiga yetmaganlar ko‘pchiIikni tashkil etgan. Ulardagi tishlar ustini kam yemirilganligi, kalla suyak bo‘laklari orasidagi choklami unchalik mustahkam emasligi, bundan guvohlik beradi. Xususan F.Tobayasa hisobiga ko‘ra, afrika avstralopiteklarining 63 tadan 35%, A. Mann aniqlashicha, bahaybat avstralopiteklaming 119 tadan 60,5% ularning suyak qoldiqlariga ko‘ra balog‘atga yetmay o ‘lganIigini tasdiqlaydi. Yuqorida tasvirlangan demografik parametrlar bu vaqda tabiiy tanlanishi jadal sur’atlar bilan ketganligi, chunki gominidlar yangi keskin o‘zgargan muhitga moslasha olmay, ko‘plab xalok bokIganligidan darak beradi. Shu bilan birgalikda hayot kechirishdagi bu tanglik ikkinchi tomondan gominidlardagi yashirin holat bo‘lgan idrokning avj olib rivojlanishiga olib kelgan. 2,6-2,5 million yillar muqaddam qazilma holdagi sodda tosh qurollarning ko'plab topilishi gominidlar hayotida inqilobiy o ‘zgarish yuz berganligidan, Yer yuzida dastlabki odamlar paydo bolganligidan dalolat beradi. A trof muhitning keskin o' zgarishi tufayli yoppasiga qirilish arafasida turgan avstralopiteklaming bir guruhi o ‘zlarida qurol yasashga bo ‘lgan layoqatdan foydalanib, omon qolganlar. Aqliy layoqatning rivojlanishi tezlik bilan emas, yuz ming yillarga cho‘- zilishi bilan tavsiflanadi. 113 Gominidlar hayotida ro ‘y bergan inqilobiy o ‘zgarish ularning kelgusida tubdan o ‘zgarishiga olib kelgan. Shunday qilib, iqlimning tobora quruq ekanligi, Sharqiy Afrikada tog‘ hosil boTishi tufayli radiaktiv element! aming yuzaga chiqib qolishi, radiatsiyaning kuchayishi, ikki oyoqlab yurishga unchalik moslashmagan avstralopiteklar populyatsiyalarida bir vaqtning o ‘zida bir-biridan mustasno ibtidoiy aqliy qobiliyatning “ishga” tushishiga va odamzodning paydo boTishida asosiy omil boTgan. Yüklə 5,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|