A. X. Mamirov − JizPI, "qm va K" kafedrasi katta o’qituvchisi

Suyuq muxitda qurilish gipsini olish 
Suyuq muxitda xarorat teng tarqaladi, issiqlik uzatish tez boradi, kimyoviy reaksiyalar 
va moddalarning tuzilishini o‘zgarishi tez va to‘liq boradi. Suyuq muxit sifatida ba'zi tuz va 
kislotalarning eritmalaridan foydalaniladi (masalan 30-35% li magniy sulfat eritmasidan 45 
minut davomida) 130
0
C da soda va osh tuzi eritmasida P.V. Bajenov gipsni pishirishni tavsiya 
etgan. Yuqori mustaxkam gips maydalangan gips toshni suvda 129-132
0
C atrofida 1,4-3% SAM 
(sirti aktiv modda) ishtirokida 70-90 daqiqa pishirib olish mumkin. 
Suyuq muxitda α-modifikatsiyani pishirib bog‘lovchi gips olish bosim ostida 
ishlaydigan asboblardan voz kechish imkonini beradi. Suvsizlantirish jarayoni odatdagi sharoitda 
boradi boradi. Kimyoviy reaksiya esa 100-110
0
C da boriladi. Bu sharoitda issiq tuzli eritmadan 
gipstoshini mayda zarrachalariga intensiv ravishda issiqlik o‘tadi va CaSO
4
∙0,5H
2
O ga 
kristallanadi, suv esa suyuq xolatda ajraladi. suyuq muxitda CaSO
4
∙0,5H
2
O ni yirik va zich 
kristallari o‘sib boradi. Bu esa qisqa muddatda yuqori sifatli maxsulot olishni ta'minlaydi. 
Bu usulni kamchiligi shundaki, bog‘lovchi moddani yaxshilab yuvish kerak va uzoq 
muddat quritish zarur. 
Gips bog‘lovchilarni tishlashish va qotishi, qotish nazariyalari. Qurilish gipsining 
xossalari ishlatilish soxasi 
Bu jarayon Quyidagi reaksiya bo‘yicha o‘tadi: 
CaSO
4
∙0,5H
2
O 1,5H
2
O CaSO
4
∙2H
2
O 

---

184 
Bog‘lovchi moddalarning tishlashib qolishi va qotishi u suv bilan aralashtirilganda 
xamir xosil qilishga asoslangan. Bu xamir ma'lum mustaxkamlikka ega bo‘lgan qattiq toshsimon 
gipsga aylanadi. Tishlashib qolish jarayoni shunday sodir bo‘ladi: yuqori xarakatchanlikka ega 
bo‘lgan plastik xamir zichlashadi va qotadi, so‘ngra qattiq jismga aylanadi. Va bu tishlashib 
qolish tugagan xolatga to‘g‘ri keladi. Tishlashib qolishning fizik va kimyoviy xosil bo‘lishida 
mustaxkamlikning ortishi kuzatiladi va o‘zidagi moddalarning bo‘lmaydi, chunki xali modda 
zarrachalari orasida bog‘lanish bo‘lmaydi. 
Uchinchi davr - kristallanish va qotish cho‘kmaning kristall o‘simtaga aylanishi bilan 
xarakterlanadi. Bunda juda oz miqdorda issiqlik ajralib chiqadi, massaning mexanik 
mustaxkamligi ortadi. Yarim molekula suvli gipsning suv bilan bevosita zarracha yuzasida 
ta'sirlashuvini (qayta kristallanish yoki kristall o‘simtaga chek berib) xozirgi vaqtda ko‘pgina 
tadqiqotchilar tan olishmaydi. 
Xozirgi davrda ko‘pchilik olimlarning fikricha yarim suvli gipsni tishlashish boshlanishi 
va qotishi ikkita nazariya, ya'ni Le-Shetele va Baykov A.A. nazariyalariga binoan o‘tadi.