MODAL SÓZLER
Sóylewshiniń gáptegi aytılǵan pikirge boljaw, isenim, gúman etiw, maqullaw, biykarlaw, tastıtıqlaw t.b. sıyaqlı qatnasların bildiretuǵın sózler modal sózler dep ataladı. Modal sózlerdiń toparına álbette, bálkim, qullası, demek, mısalı, máselen, múmkin, itimal, shınında, ras, sózsiz, shaması, tilekke qarsı, aytpaqshı, awa, yaq (jaq) t.b. sózler kiredi. Olar sóylewshiniń haqıyqatlıqqa bolǵan hártúrli modallıq, sezimlik, isenim, maqullaw, biykarlaw t.b. mánilik qatnasların bildirip keledi. Mısalı: Tilekke qarsı, ol kisi búgin joq, erteń keledi. Álbette, siz meni tanıysız. Múmkin, oǵan Aydananıń gápi tásir etken shıǵar.
Modal sózler morfologiyalıq jaqtan ózgermeytuǵın sózlerdiń toparına kiredi. Olar hárqıylı sóz shaqaplarınan belgili bir formada modallıq mánide qáliplesedi hám usı mánisinde ayırım mánilik bóleklerge (túbir hám qosımtalarǵa) ajıratılmaydı. Sóz ózgertiwshi qosımtalardı qabıl etpeydi.
Modal sózler qatarına tek ǵana jeke sózler emes, sonday-aq modallıq mánidegi sóz dizbekleri, hátte gápler de kiredi. Sebebi olardıń xızmetleri de jeke mánili modal sózlerdiń xızmetleri menen birdey bolıp keledi. Mısalı: Tillek qarsı, biziń zamanlaslarımızdıń kópshiligi de sizge usamaydı. Kim bilsin, jastan miynet kórmey sada ósken bala shıǵar.
Sintaksislik jaqtan modal sózler gáp aǵzaları menen sintaksislik baylanısqa túspeydi. Sonlıqtan olar baǵınıńqı sóz dizbeginiń bir sıńarı bola almaydı. Tek ulıwma gápke yamasa onıń bir aǵzasına mánilik jaqtan ǵana qatnaslı bolıp, solar menen mánilik baylanısqa túsedi. Mısalı: 1.Shınında, bul paxatanı suwǵarıwǵa eki adam kóplik etpeydi. 2.Shaması, bul jerlerge tayıp ketip qulaǵan bolsa kerek. 3.Oqıwdan kóp qalıw, álbette, ózine zıyan. Bul mısallardaǵı 1-2-gáptegi shınında, shaması modal sózleri ulıwma gáp penen mánilik baylanısqa túsken. Al, 3-gáptegi álbette modal sózi ózinen sońǵı tolıqlawıshqa (ózine) qatnaslı, yaǵnıy pútin gáp penen emes tek ózine degen sóz benen mánilik baylanısqan.
Dostları ilə paylaş: |
