Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti

Biriktiriwshi dánekerler:
1.Usı toǵayda qara narlı biraz waqıttan bermaǵan qoyan, qırǵawıl atıp júrdi de, ol keshke qaray keyin qayttı. Usı toǵayda qara narlı biraz waqıttan bermaǵan qoyan, qırǵawıl atıp júrdi hám ol keshke qaray keyin qayttı.
2.Mine eki qoy óleyin dep atır jáne janlıqtıń jaralanǵanın bilmeymen. Mine eki qoy óleyin dep atır taǵı janlıqtıń jaralanǵanın bilmeymen.
Qarsılas dánekerler:
1.Shıjǵırǵan ıssı, lekin awıl arası tınımsız. Shıjǵırǵan ıssı, biraq awıl arası tınımsız.
2.Atalarınıń súyeneri joq, sonda da tas júreklik etkisi keledi. Atalarınıń súyeneri joq, solay da tas júreklik etkisi keledi.
Dánekerlik xızmettegi tek janapayı dizbekli qospa gáptiń quramındaǵı biraq, sonda da dánekerlerine sinonim bolıp keledi. Stillik jaqtan olarǵa qaraǵanda gáptiń mazmunı kúsheyip, tásirlilik payda etedi: Apa, men házir qus bolıp ushqım keledi, tek qanatım joq ta. Sonday-aq bul kómekshi sózlerdiń qalay da túri sonda da dánekerine, átteń sózi biraq dánekerine sinonim boladı. Mısalı: Onıń sózleri jolsaına jaqpadı, qalay da shıdap otırdı. Onıń sózleri joldasına jaqpadı, sonda da shıdap otırdı. Qonıp ketsek-aq bolar edi, átteń bul kara suwıqlıq etedi. Qonıp ketsek-aq bolar edi, biraq bul kara suwıqlıq etedi. Usı taqılette dizbekli qospa gáptiń basqa dánekerleri de sinonim bolıp keliwi múmkin.
Baǵınıńqılı qospa gáptiń bul túrine kiretuǵın túrleri, kóbinese sinonim bolıp keledi. Geyde baǵınıńqılı gápler qospa gáptiń bas túrleri menen de sinonim boladı. Baǵınıńqılı qospa gáptiń tómendegi túrleri óz ara sinonimlik qatarlardı dúzedi:
1.Waqıt baǵınıńqılı qospa gápler: Tún jarpı awa kele, Sejan azǵantay esin jıynaǵanday boldı. Tún jarpı awǵanda, Sejan esin jıyǵanday boldı.
2.Sebep baǵınıńqılı qospa gápler: Jer ızǵar bolǵanlıqtan, tamnıń tırnaǵı da tozıptı. Jer ızǵar bolǵan soń, tamnıń tırnaǵı da tozıptı. Jer ızǵar bolǵanlıǵı sebepli, tamnıń tırnaǵı da tozıptı.
Sonday-aq maqset, shárt, qarsılas baǵınıńqılı qospa gápler de usı taqılette óz ara sinonim bolıp keledi.
Qospa gáptiń túrleri bir-biri menen óz ara sinonim bolıp kelgende, dizbekli qospa gáp penen dánekersiz qospa gáptiń mezgilles, qarsılas túrleri, baǵınıńqılı qospa gáptiń sebep mánili túri menen dánekersiz qospa gáptiń sebep túri sinonim boladı. Mısalı:
1.Mezgilles dizbekli qospa gáp hám dánekersiz mezgilles qospa gáp: Jumıs pitti de, xızmetkerler úylerine qayttı. Jumıs pitti, xızmetkerler úylerine qayttı.
2.Qarsılas dizbekli qospa gáp hám dánekersiz qarsılas qospa gáp: Shayıqtıń bul gápi maǵan unamadı, biraq úndemedim. Shayıqtıń bul gápi maǵan unamadı, úndemedim.
3.Sebep baǵınıńqılı qospa gáp penen dánekersiz sebep mánili qospa gáp sinonim bolıp qollanıladı. Bul jaǵdayda sebep baǵınıńqılı qospa gáp dánekersiz de bolıp keliwi múmkin. Kún jılıdı, sonlıqtan tońlar jibise basladı. Kún jılıp, tońlar jibise basladı. Kún jılıǵanlıqtan, tońlar jibise basladı. Kún jılıdı, tońlar jibise basladı.
Bul mısallardaǵı dáslepki úsh gáp sebep baǵınıńqılı qospa gáp. Olar sebep dánekeri hám bayanlawısh formaları arqalı baylanısıp óz ara sinonim, al eń sońǵı qospa gáp dánekersiz qospa gáp. Bular baylanıstırıwshı grammatikalıq quralları hár túrli bolıp, óz ara sinonimlik qatarlardı dúzedi. (Bulardıń barlıǵı sintaksislik sinonimlerge jatadı. Qosımsha Leksikologiyadaǵı “Sintaksislik sinonimler” degen temanı oqıń.)