Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti

Bayanlawıshtıń dúzilisine qaray túrleri
Bayanlawısh jay (dara) sózler arqalı da, eki yamasa birneshe sózlerdiń dizbegi menen de bildirile beredi. Usı sıyaqlı ózgesheligine qaray jay bayanlawısh hám qospa bayanlawısh bolıp ekige bólinedi.
Jay feyil bayanlawıshlar.
Dara feyil sózden bolǵan bayanlawıshqa jay feyil bayanlawısh delinedi. Dara feyil bayanlawıshlar tómendegi mánili feyiller arqalı bildiriledi:
1.Anıqlıq meyil formasındaǵı feyillerden boladı. Mısalı: Shańqay túste hámme túslikke shıqtı. Olardıń birazı tómende otır. Onıń júreginde bir sırlı waqıya jatır.
2.-ıp/-ip, -p qosımtalı hal feyilerge betlik qosımtalarınıń jalǵanıwınan boladı. Mısalı: Jaylawda jılqılar menen qoylar júripti. Túsimde jeti aspanǵa ushıppan, sen jerde qalıpsań.
3.Buyrıq, tilek hám maqset meyiller arqalı bildiriledi. Mısalı: Endigi gápti Amanqul biy aytsın. Endigiden bılay sizlerdi túsimde de kórmegeymen. Birewler olardıń maqseti jóninde sóylespekshi.
4.Kelbetlik feyildiń -ǵan/-gen, -qan/-ken, -ar/-er, -r qosımtalı túrlerinen boladı: Kún búgin qattı suwıtqan. Burın bul dógerekte el bolǵan.
5.Atawısh feyildiń -ıw/-iw, -w hám seplik qosımtalı -ıwda/-iwde túrlerinen boladı: Meniń tiykarǵı maqsetim – oqıw. Bizlerdiń maqsetimiz gúzgi jıyın-terimlerdi tez tamamlaw. Házir respublikamızda sportshılar sanı kún sayın ósiwde.
Jay atawısh bayanlawıshlar
Dara atawısh sózden bolǵan bayanlawıshqa jay atawısh bayanlawısh delinedi.
1.Jay atawısh bayanlawıshlar atlıq, almasıq, kelbetlik, sanlıq hám ráwish sózlerden boladı. Mısalı: Erler – atızda, bala-shaǵalar – úyde. Mınaw turǵanlar – almalar. Ladan dostan aqıllı dushpan jaqsı. Nurlıbaydıń ulı da, qızı da – usı. Biziń jay – mınaw. Ernazar aǵa jáne – birinshi. Ol ǵarrınıń balası – úshew. Qızketkenniń kelshegi aldında. Olar tómende, bizler joqarıda. Bul sawǵa úkeme. Barlǵı quwanıshtan.
2.Jay atawısh bayanlawısh bar, joq, kerek, dárkár, zárúr, lazım t.b. bayanlawıshlıq mánidegi sózler arqalı da bildiriledi. Mısalı: Onıń bes balası bar. Dógerekte heshkim joq. Tirishilik ushın birinshi suw kerek. Márt jigitler bizge dárkár.
3.Eliklewish sózlerden boladı. Mısalı: Toǵaydıń ishi jım-jırt. Kún birden suwıttı, ayaq astılarımız ǵırt-ǵırt-ǵırt. (ǵırt-ǵırt-ǵırt etedi).