Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti

Qaraqalpaq tiliniń rawajlanıwı
Kópshilik túrkiy tillerge salıstırǵanda qaraqalpaq tili keyingi dáwirde izertlene baslaǵan tillerdiń qatarına jatadı. Ótken ásirdiń aqırında baspadan shıqqan ayırım miynetlerde qaraqalpaq tili haqqında jáne onıń túrkiy tilleriniń belgili bir toparına kiretuǵınlıǵı haqqında ulıwma maǵlıwmat beriledi.
Qaraqalpaq tilin haqıyqat ilimiy jaqtan izertlewdiń baslanıwı XX ásirdiń 30 jıllarına tuwra keledi desek qátelespeymiz. Durıs, oǵan shekem S.Májitov tárepinen arab álipbesinde jazılǵan mektep sabaqlıqları baspadan shıǵarıldı. Biraq olardı haqıyqıy ilimiy miynetler dep ataw qıyın edi.
Eń dáslepki ilimiy miynetlerdiń qatarına 30-jıllardıń basında jarıq kórgen ayırım miynetlerdi atap ótsek boladı. N.A.Baskakov avtorlıǵında 1931-jılı Tórtkúl qalasında rus tilinde baspadan shıǵarılǵan “Qaraqalpaq tiliniń qısqasha grammatikası” kitabı eń dáslepki qaraqalpaq tilin izertlewge arnalǵan ilimiy miynet retinde kórsetiw orınlı. Bunnan soń S.E.Malov tárepinen jazılǵan “Qaraqalpaq tili haqqında maǵlıwmat”, E.D.Polivanovtıń “Qaraqalpaq tiliniń ayırım fonetikalıq ózgeshelikleri” degen kólemli maqalaların kórsetiwge boladı. Atı atalǵan kórnekli tyurkolog ilimpazlardıń jazǵan bul miyneleri házirge shekem óz qunın joytpaǵan, óz dáwirinde qaraqalpaq til biliminiń rawajlanıwına tiykar bolǵan miynetler boldı.
50-jıllar qaraqalpaq til biliminiń rawajlanıwında ayırıqsha bir basqısh boldı. N.A.Baskakov dóretken úlken eki tomlıq “Qaraqalpaq tili miyneti” usı dáwirge tuwra keledi. Bul miynettiń birinshi kitabı dialektologiyalıq materiallardan tursa, ekinshi kitabı qarqalpaq tiliniń fonetikası menen morfologiyası máselelerine arnaldı. Sonday-aq, jergilikli milliy qánigeler N.Dawqaraev, K.Ubaydullaev, D.Nasirov, A.Qıdırbaev, J.Aralbaev tárepinen dóretilgen mektep sabaqlıqları menen járiyalanǵan ilimiy miynetleri 50-jıllardaǵı qaraqalpaq til bilimi tariyxında ayırıqsha orındı iyeleydi. Al, 70-jıllardan keyin qaraqalpaq til biliminiń rawajlanıwında jergilikli xalıq wákillerinen shıqqan tilshi ilimpazlardıń tayarlanıwında úlken adım boldı. Bul jıllarda qaraqalpaq til biliminiń fonetika, leksikologiya, grammatika, sonday-aq dialektologiya tarawlarınıń eń áhimiyetli máselelerin izertlewge baǵıshlanǵan iri-iri ilimiy miynetler, monografiyalar, ilimiy maqalalar túrinde jarıq kórdi. Sonday-aq ilimiy metodikalıq qollanbalar hám sabaqlıqlar baspadan shıǵarıldı. Bulardıń bári qaraqalpaq til biliminiń rawajlanıwında sheshiwshi áhimiyetke iye boldı.
Qaraqalpaq til biliminiń rawajlanıwında jergilikli ilimpazlar úlken xızmet atqardı. Fonetika tarawı boyınsha A.Dáwletov, leksika hám stilistika boyınsha E.Berdimuratov, dialektologiya boyınsha D.S.Nasirov hám O.Dospanov, sintaksis boyınsha M.Dáwletov hám E.Dáwenov, morfologiya boyınsha A.Najimov hám A.Bekbergenov, qarqalpaq tili tariyxı boyınsha H.Hamidov hám Sh.Ábdinazimovlar úlken ilimiy miynetler, sabaqlıqlar, oqıw qollanbaların dóretti.