Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti

Álipbe
Háriplerdiń belgili bir tártipte ornalasqan jıynaǵı álipbe dep ataladı. Álipbe sózi álip hám be degen arab háripleriniń atınan kelip shıqqan bolsa, alfavit sózi alfa hám vitta degen grek háripleriniń atlarınan kelip shıqqan. Finikiy álipbesiniń a sesin bildiretuǵın 1-háribi “alef” dep atalıp, ol sóz “ógiz” degen mánini bildiredi, b sesin bildiretuǵın 9-háribi “bet” dep atalıp, ol “jay” degen mánisti ańlatadı, d sesin bildiretuǵın háribi “dimel” dep atalıp, “túye” degendi ańlatadı.
Qaraqalpaq tiliniń milliy jazıwı 1928-jılǵa shekem arab álipbesi tiykarında júrgizildi. 1924-jıldan baslap “Birinshi adım”, “Íqtiyarlı qaraqalpaq”, “Erkin qaraqalpaq” gazetaları, 1925-jıldan mektep sabaqlıqları, 1930-jıldan baslap “Jas Leninshi” (házirgi “Qaraqalpaqstan jasları”), “Jetkenshek”gazetaları, “Miynet ádebiyatı”, “Awdarspaq jalını” t.b ádebiy jurnallarınıń basılıp shıǵıwı ádebiy tilimizdiń rawajlanıwında dáslepki adım boldı.
Arab jazıwı xalıqtıń ósip baratırǵan talabın qanaatlandıra almadı. Sonlıqtan bul jazıw 1928-jılı latın jazıwı menen almastırıldı. Bul latın jazıwında 9 dawıslı, 23 dawıssız hárip bolǵan. 1940-jılı orıs alfavitine tiykarlanǵan jazıw (krill) qabıl etildi. Bunda 35 hárip bolǵan. 1957-jılı 35 háripke qosımsha qaraqalpaq tiliniń ózinshelik ózgesheliklerin bildiretuǵın ә, ө, ү, ӊ, ў (á, ó, ú, ń, w) hám orıs tilindegi ё háribi qosılıp 41 háripke jetkerildi hám 1960-jıldan baslap ol turmısta qollanıla basladı.
Qaraqalpaqstan respublikası 1994-jıldıń 26-fevralında latın jazıwına tiykarlanǵan jańa álipbeni qabıl etti. Onda 32 hárip bolıp, qaraqalpaq tiliniń ózine tán seslik ózgesheligin bildiretuǵın 5 háribi (á, ǵ, ń, ó, ú) ústin belgisi menen, 1 háribi (sh) háripler birikpesi túrinde alındı. Bul álipbege tiykarlanǵan imla qaǵıydaları Qaraqalpaqstan Respublikası Ministrler Keńesiniń1995-jıldıń 30-dekabrndegi qararı menen tastıyıqlandı hám 1996-jılı “Bilim” baspasında kitapsha bolıp basılıp shıqtı. Álipbe hám imlanı jáne de jetilistiriw maqsetindeQaraqalpaqstan Respublikasınıń Joqarǵı Keńesi 2009-jıldıń 8-oktyabrinde qosımshalar hám ózgerisler kirgizilgen nızamqabılladı. Ámelde qollanılıp kiyatırǵan álipbeniń quramına c (ö) hám ch (÷) háripleri qosılıp, álipbeniń sanı 34 hárip bolıp qabıl yetildi. Álipbedegi háripler bas hárip, kishi hárip, qol jazba túrinde jumsaladı. Latın jazıwındaǵı álipbede háripler tómendegishe tártipte jaylasqan.

№