Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti

Dúnya tilleri
Búgingi kúni planetamızda 7 milliardtan aslam xalıq jasaydı. BMSH maǵlıwmatları boyınsha 2025-jılda jer sharında 8,1 milliard adam jasaytuǵın bolsa, ásirimizdiń ortalarında bul kórsetkish 9,6 milliardqa jetedi. 1987-jılı 5 milliardtan zıyatraq bolǵan. Olar 5000 nan asla tilde sóylesedi. Jer sharındaǵı xalıqlardıń úshten eki bólegi 13 túrli tilden paydalanadı. Dúnya júzi tillerinen ingilis, rus, francuz, qıtay, arab, ispan tilleri rásmiy xalıq aralıq tiller dep tabıladı.
Ózbekstan mekteplerine balalar 7 túrli tilde: ózbek, qaraqalpaq, rus, tájik, qazaq, túrkmen, qırǵız tillerinde, Qaraqalpaqstan meketplerinde balalar 5 tilde: qaraqalpaq, ózbek, rus, qazaq, túrkmen tillerinde bilim hám tárbiya almaqta.
Ózbekstan Respublikası 1989-jılı 21-oktyabrde til haqqında Nızam qabıl etti. Qaraqalpaqstan Respublikası da 1989-jılı 1-dekabrde til haqqında Nızam qabılladı. Bul Nızam boyınsha qaraqalpaq hám ózbek tilleri Qaraqalpaqstan Respublikasınıń mámleketlik tili bolıp tabıladı.
TIL HÁM ONÍŃ TARAWLARÍ
Adamlar ortasında qarım-qatnas jasaw xizmetin atqaratuǵın til eki túrli jol menen júzege shıǵadı hám eki túrli kóriniske iye boladı. 1-awızeki, 2-jazbá Ádette, tábiyiy jaǵdayda adamlardıń pikir alısıwı awızeki túrde iske asırıladı. Hárbir til sol tilde sóylesiwshi xalıq yamasa millettiń sanasında tayar túrinde jasaydı. Hárbir jeke adam sol tayar túrde jasaytuǵın tilden óziniń bilim dárejesi, tilden paydalanıw tájireybesi, belgili jaǵdaylarǵa baylanıslı paydalanıladı. Tildiń barlıq nızamlıqları usı janlı sóylew tilinde kórinedi. Sonıń menen birge, tildiń jazba túrdegi kórinisi de oǵada úlken áhmiyetke iye boladı. Jazıw, adamnıń oy-pikirin qálegen alıslıqqa jetkeriw ushın yamasa onı uzaq waqıtlar saqlaw maqsetinde payda boldı hám jazıwdıń tiykarǵı xzimeti de waqıt jáne keńislikke baylanıslı boladı.
Jazıw arqalı awızeki sóylewde múmkin bolmaǵan nárseler iske asadı. Awızeki sóylew dawıs jetetuǵın jerlerde ǵana ámelge asadı. Al, jazıwda waqıt hám keńislik jaǵınan shekleniwshilik bolmaydı. Durıs, sońǵı dáwirlerde texnikanıń ósiwi menen awızsha sóylewdiń de keńislik hám waqıt jaǵınan órisi keńeydi. Radio
yamasa telefon baylanısı arqalı ogada úlken qashıqlıqqa awızsha sóylewdi oǵada uzaq waqıtlarǵa shekem saqlaw múmkin.
Tildi izertleytuǵın ilim - til bilimi yamasa lingvistika (francuzsha – til, sóylew) dep ataladı. Dunyadaǵı tillerdiń barlıǵı yamasa kópshiligi ushın ortaq ulıwmalıq tillik qubılıslar boladı. Sonıń menen birge til ózine tán ózgesheliklerine de iye. Usıǵan baylanıslı til bilimi ulıwma til bilimi hám jeke til bilimi bolıp ekige bólinedi.