Abituriyentler ushın Qaraqalpaq tili páninen qollanba quwat Jarekeev Tildiń jámiyetlik xızmeti

Dawıslı seslerdiń túrleri
Qaraqalpaq tilindegi dawıslı sesler úsh túrli belgisi boyınsha ajıralıp turadı: juwan (til artı), jińishke ( til ortası, til aldı), ashıq-qısıq, erinlik-eziwlik. Olar usı tiykarǵı belgileri boyınsha qarama-qarsı qoyıladı.
1.Dawıs sesler sóylew aǵzalarınıń xizmeti hám aytılıwına qaray juwan hám jińishke dawıslılar bolıp ekige bólinedi: juwan dawıslı sesler a, o, u, ı (4), jińishke dawıslı sesler á, ó, ú, i, e (5). Juwan dawıslı seslerdi aytqanda til joqarı kóterilmey, bir qálipte tóselip jatadı, al jińishke dawıslılardı aytqanda til ortası tańlayǵa qaray sál joqarıǵa kóteriledi. (aytıp kóriń) Dawıslı seslerdiń segizi a-á, o-ó, u-ú, ı-i bir-biri menen juwan-jińishke bolıp jubaylasıp keledi de, tek bir jińishke dawıslı e sesiniń juwan jubayı joq.
2.Dawıslı sesler aytılıwında erinniń qatnasıwına qaray erinlik hám eziwlik bolıp bólinedi.
Erinlik dawıslı sesler: o, ó, u, ú (4). Olardı aytqanda eki erin alǵa úyirilip (sozılıp), bir-birine jaqınlasadı. Sonlıqtan olardı erinlik dawıslı sesler dep ataymız. Erinlik dawıslı sesler kópshilik sózlerde birinshi buwında ǵana jazıladı. Mısalı: qolı, usı, orın, ómir, órim, túrli, túnde, kúnde, ósimlik h.t.b Qospa sózlerde o, ó, u ú sózdiń keyingi buwınlarında jazıladı. Mısalı: Aytmurat, Jumagúl, búlúl h.t.b. Al internacionllıq sózlerde o, u sózdiń ortasında hám keyininde jazıla beredi. Mısalı, zveno, telefon, motor, operaciya, konstituciya, konkurs h.t.b
Eziwlik dawıslı sesler: a, á, ı, i, e (5). Olardı aytqanda erinler bir-birine quwıspay, sál-pál keńeyip ashıladı. (olardı aytqanda awız bir jón ashılıp, erinler bir-birine jaqınlasadı). Sózdiń barlıq esitilgen jerinde jazıla beredi. Mısalı: qalalar, báhár, keledi, ıssılıq, erkinlik, awılda h.t.b
3.Awızdıń ashılıwına qaray (tildiń tik jaǵdayı boyınsha) dawıslı sesler ashıq a, á, o, ó (4) hám qısıq u, ú, ı, i, e (5) bolıp ekige bólinedi. Aytqanda ashıq dawıslı sesler ashıq, qısıq dawıslı sesler qısıq bolıp aytıladı.
Biraq i, uqısıq dawıslı sesleri orıs tilinen hám orıs tili arqalı basqa tillerden kirgen sózlerde sozımlı aytıladı. Misalı: kino (kiyno bolıp aytıladı), radio (radiyo bolıp aytıladı), fizika (fiziyka bolıp aytıladı), ximiya (xiymiya bolıp aytıladı)
4.Tildiń jazıq jaǵdayı boyınsha til artı (a, o, u, ı – 4), til ortası (á, ó, ú, i – 4), til aldı ( e - 1) bolıp úshke bólinedi.