Kóplik san
balalarmız, oqıymız
balalarsız, oqıysız
balalar, oqıydı
Eger betlik jalǵawları atlıq, kelbetlik, sanlıq
səhifə 47/248 tarix 02.12.2022 ölçüsü 0,6 Mb. #71983
Abituriyentler ush n Qaraqalpaq tili p ninen qollanba quwat Jare Bu səhifədəki naviqasiya: Ónimli hám ónimsiz qosımtalar -shı/-shi, -la/-le, -las/-les, -lıq/-lik, -ǵı/-gi, -ma/-me, -shılıq/-shilik –xor, -kesh, -paz, -ment, -das
Kóplik san
balalarmız, oqıymız
balalarsız, oqıysız
balalar, oqıydı
Eger betlik jalǵawları atlıq, kelbetlik, sanlıq sózlerge qosılsa onda ol bayanlawısh xızmetinde qollanıladı.Men oqıwshıman. Sen jaqsısań. Men besinshimen.
Seplik jalǵawı
Seplik jalǵawı gáptegi sózlerdi bir-biri menen baylanıstıradı, túrli grammatikalıq mánilerdi ańlatıp keledi. Mısalı: Men qaladan keldim. Olar mektepke ketti. Azattıń kitabı bar.
Qaraqalpaq tilinde altı seplik bar:
Seplikler
Jalǵawları
Birlik san
Kóplik san
1.Ataw
2.Iyelik
3.Barıs
4.Tabıs
5.Shıǵıs
6.Orın
jalǵawı joq
-nıń, -niń, -dıń, -diń, -tıń, -tiń
-ǵa, -ge, -qa, -ke, -na, ne, -a, -e
-nı, -ni, -dı, -di, -tı, -ti, -n
-nan, -nen, -dan, -den, -tan, -ten
-da, -de, -ta, -te, -nda, -nde
bala
balanıń
balaǵa
balanı
baladan
balada
Balalar
balalardıń
balalarǵa
balalardı
balalardan
balalarda
Seplikler grammatikalıq seplikler hám keńislik seplikler bolıp ekige bólinedi. Grammatikalıq sepliklerge ataw, iyelik hám tabıs sepligi kiredi. Al keńislik sepliklerge barıs, shıǵıs hám orın seplikleri kiredi. Ataw sepligi tuwra seplik al, qalǵanları qıya seplik dep ataladı.
Ónimli hám ónimsiz qosımtalar
Sóz jasawshı qosımtalar sóz jasaw uqıplılıǵına qaray ónimli hám ónimsiz qosımtalar bolıp ekige bólinedi. 1. Jańa sózler hám formalar jasawǵa uqıplı qosımtalar ónimli qosımtalar dep ataladı. Máselen, atlıq jasawshı –shı, /-shi qosımtası, atlıq hám feyillerden kóplep dórendi atlıq sózlerdi jasay aladı. Mısalı: moynaqshı, súwretshi, kitapxanashı, esapshı t.b. -shı/-shi, -la/-le, -las/-les, -lıq/-lik, -ǵı/-gi, -ma/-me, -shılıq/-shilik qosımtaları sóz jasawshı ónimli qosımtalar bolıp esaplanadı.
2. Jańa mánidegi sózlerdi az jasaytuǵın qosımtalar ónimsiz qosımtalar dep ataladı. Máselen, atlıq jasawshı –stan qosımtası tek atlıqtan san sanlı atlıq jasaydı: Qaraqalpaqstan, Túrkmenstan t.b. –xor, -kesh, -paz, -ment, -das t.b. qosımtalar sóz jasawda ónimli qollanılmaydı, bular tek ayırım sózlerge ǵana qosılıp, dórendi sózler jasaydı. Mısalı: ónerpaz, paxtakesh, jemxor, ónerment, qurdas t.b.
Dostları ilə paylaş: