Academic research in modern science

ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
 
International scientific-online conference 
12 
aynan shu davrdan boshlab, vodiyda yirik sug‘orish inshootlari, ariqlar, kanallar, 
to‘g‘onlar qurila boshlagan. Masalan, Sirdaryoning asosiy irmoqlaridan bo‘lgan 
Norin va Qoradaryolardan suv oladigan Shahrixonsoy kanali, Namangan yangi 
arig‘i, Chinobod arig‘i, Andijonsoy va boshqa sug‘orish tarmoqlarining qazilishi 
Farg‘ona vodiysida sug‘orish tarmoqlarini ko‘payishi, sug‘oriladigan 
maydonlarining sezilarli darajada kengayishi hamda dehqonchilik va 
bog‘dorchilikning rivojlanishiga olib kelgan. Qo‘qon xoni Olimxon hukmronligi 
yillarida Farg‘ona vodiysining janubiy hududlaridagi suv ta’minotini yaxshilash 
uchun So‘x daryosidan oltita ariq qazilgan va hozirgi Oltiariqqa asos solingan[5]. 
Bu davrda Namangan vohasida suv ta’minotini yaxshilash, yangi yerlarni 
o'zlashtirish uchun Namangan viloyati hokimi Sayidqulbek Norin daryosidan 
suv oluvchi Yangiariq kanalini qurish uchun ruxsat oldi[6]. Yangiariq kanalining 
qazilgan yili haqida ilmiy tarixiy manbalarda turlicha ma'lumotlar bor. 
Chunonchi, arxiv hujjatlarida kanal 1800-1803 yillari qazilgan deb yozilgan. A.F. 
Middendorf, S. Soatovlar uni 1803 yilda, V.P. Nalivkin esa 1819 yilda qazilgan, 
deb ko'rsatadi. XIX asr matbuoti sahifalarida ham Yangiariq kanali 1803-1811 
yillarda bunyod etilgan, deb yozilgan. Lekin topograf N.Jilin va arxiv 
ma'lumotlariga tayangan holda kanalni 1800-1803 yillarda Olimxon davrida 
bunyod etilgan, deb ta’kidlash mumkin. Umarxon davrida, ya’ni 1811 yilda 
Yangiariqdan Zarkent va G‘irvon qishloqlariga qarab ariq chiqarilgan. Bu ariq 
Farg‘ona vodiysining sug‘orma dehqonchiligi tarixiga Mutagan arig‘i nomi bilan 
kirgan. Mazkur ariq Zarkent qishlog‘ining quyi qismlaridagi yerlarni suv bilan 
ta’minlagan. 1813 yilida Namangan hokimi Qipchoq Mirza Sirdaryoning o‘ng 
sohilida bo‘sh yotgan yerlarni o‘zlashtirish uchun Yangiariq kanalini uzaytirib 
Qirg‘izqo‘rg‘ongacha yetkazgan. Uning uzaytirilishi Namangan shahrining 
janubiy qismida suv ta’minotini yaxshiladi. Yangidan sug‘orilgan yerlarda 
makkajo‘xori, bug‘doy, arpa, poliz ekinlari ekilgan. 1819 yilda Qo‘qon xoni 
Umarxon farmoni bilan Yangiariq kanali yana uzaytirilib, uning uzunligi 120 
chaqirimga yetkazildi. 
Yangiariq kanali qazilgandan keyin Namangan vohasida 5 ta soy, 195 ta ariq 
mavjud bo‘lib, ular orqali 131 ta qishloq va 45 ta chorvadorlarning qishloq 
yerlari sug‘orilgan, suv ta’minoti va nazorati bilan 4 ta mirobboshi va 66 ta 
mirob shug‘ullangan. Yangiariq kanali qurilishi bilan Namangan vohasining 
suvga bo‘lgan ehtiyoji to‘la hal etilmagan. Chunki, Namangan shahri va uning 
atroflaridagi qishloqlarini suvga bo‘lgan ehtiyojini to‘la ta’minlash uchun 337- 
340 tegirmon suv kerak bo‘lgani holda 1821 yilgacha mavjud 129 ta qishloq va 
40 taqishlovxonalar hamda 276 ta tegirmon suv bilan ta'minlangan.1819-1821 

---