Academic research in modern science

ACADEMIC RESEARCH IN MODERN SCIENCE
 
International scientific-online conference 
92 
tadqiqotlar asosida isbotlangan. Agar katta yoshdagi odamlar bola bilan 
munosabatda bo‘lmasalar, bola bilan “gaplashmasalar” va o‘ynamasalar, u aqliy 
va hissiy taraqqiyot jihatdan keskin suratda orqada qolib ketadi.
Shaxs ong egasi bo‘lgan odamdir, ong esa faqat tabiiy hodisalar olaminigina aks 
ettirib qolmay, balki shaxs insoniyat tajribasi asosida to‘plangan narsalar bilan 
munosabatda bo‘ladigan ijtimoiy ong mahsulotlarini ham aks ettiradi. Bola 
o‘yinga adabiy qahramonga taqlid qilishiga intilishi, munozaralarda qatnashishi - 
bularning hammasi maktab bolasi shaxsini faolligining namoyon bo‘lishidir.
Bola shaxsini tarkib topishi jamoada amalga oshadi. Bundan bola avvalo o‘zi 
haqida uchinchi shaxs tilidan gapiradi. Masalan: “Aqidani o‘ynagisi kelyapti”. 
Undan keyin bolani o‘z-o‘zini anglashining sodda shakli sifatida o‘z xarakter 
hislatlarini anglash yuzaga keladi. Lekin faqat yoshlar jamoasining boshqa a’zolari 
bilan bo‘ladigan munosabatdagina bolaning o‘z-o‘zini anglashi jamoada o‘z rolini 
anglash darajasigacha ko‘tariladi. Boshqalar uni “yaxshi” yoki “yomon” deb baho 
berishlarini tushungandan keyingina bola o‘z-o‘ziga baho berishni o‘rganadi. 
Mana shunday yo‘l bilan taqlid qilish yuzaga keladi. Avval qisqa muddatli, ba’zan 
tasodifiy jarayon sifatida, undan so‘ng esa jamoaning yetarli darajada faol ta’sir 
ko‘rsatishi tufayli shaxsning hislati sifatida o‘z-o‘zini tanqid qilish xislati yuzaga 
keladi. Shuning uchun tarbiyaning muvaffaqiyatli shartlaridan biri - shaxsni 
“jamoada va jamoa orqali tarkib toptirishdir”.
O‘smir o‘z tengqurlari, jamoa hayoti va faoliyatida faol ishtirok etib, jamoa 
manfaatlarini ko‘zlab yashashiga hamda o‘z xatti-harakatlarini ana shu jamoaga 
bo‘ysundirishga o‘rganadi. Bola faqat jamoada va jamoa ta’siri ostida jamoa o‘zaro 
birdamlik munosabatlar tajribasini, ijtimoiy yo‘nalishni taraqqiy ettirish, shaxs va 
jamiyat o‘rtasidagi to‘g‘ri munosabatlar tajribasini egallaydi. Jamoadan 
tashqarida bunday sifatlarni umuman tarbiyalab bo‘lmaydi. Shuningdek, 
tengqurlar jamoasi shaxsning barcha ijobiy sifatlarini (kamtarlik, vijdoniylik, 
qat’iylik, o‘z-o‘zini tuta bilish va h.k.) tarkib toptirish va taraqqiy ettirishga ta’sir 
ko‘rsatadi. Jamoa yalqovlik, xudbinlik, ichi qoralik, qo‘rqoqlik, o‘z-o‘zini tuta 
bilmaslik, ikki yuzlamachilikni fosh qilib tashlaydi.
Muvaffaqiyatsizlikdan gangib qolmaslikka ko‘maklashadi, o‘zini yo‘qotib qo‘yish, 
tushkunlik va o‘ziga bo‘lgan ishonchni yo‘qotishga yo‘l qo‘ymaydi, ya’ni yoshlar 
o‘z tengqurlari jamoasini o‘zini ko‘zguda ko‘rgandek bo‘ladi. O‘zining yaxshi va 
yomon hislatlarini va jamoadoshlarning yaxshi va yomon sifatlarini bilib olish 
bilan birga ularga va har qanday hislatlarga ijobiy yoki salbiy munosabatni aks 
ettiradilar.

---