Adabiy tur, termin, tahrir va muharrirlik
Yüklə 6,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
kategoriya, sujdenie, analiz, soznanie
(yunoncha, ruscha va b.). 47 B a’zan ayni bir m a’noda q o ‘llanadigan har ikki falsafaga oid terminlar sinonim tarzidakeladi. Albatta, bu o ‘quvchini chalg‘itadi. Adabiy tahrir qoidasiga ko'ra, qaysi termin birinchi boMib qoilanilgan bo‘lsa, asar oxirigacha bir xillik saqlanishi kerak. M abodo, o ’quvchi uchun ikkisidan biri notanish b o ‘lsa, unda tanish terminni notanish termindan so‘ng qavs ichida, birinchi o ‘rinda qayd ctib o ‘tish kerak b o ‘ladi: kategoriya (hukm), analiz (tahlil). Qolgan barcha o ‘rinlarda kategoriya, analiz beriladi yoki aksincha. Ayrim terminlar borki, garchi ularning o ‘z tilda muqobili b o isa-d a, lekin uni almashtirib b o ‘lmaydi. Masalan, predikat, sub 'ekt bular tilshunoslikda kesim, ega. Agar predikat o ‘mida kesim, subyekt o ‘rnida ega qo‘llanilsa, unda falsafiy m a’no anglashilmaydi. Shunga ko‘ra, falsafaga oid matnda soha terminlari qoldirishi kerak. Bu holat muharrirdan matnni maqsadga muvofiq tahlil qilishni, terminlami tushuntirish usulini, shuningdek, ulami matnga mantiqan to‘g ‘ri kiritishni talab qiladi. Vaholanki, m uallif ham, muharrir ham o ‘quvchiga terminni shunchaki tushuntiribgina qolmaydi, balki uni o ‘zi uchun notanish tushunarsiz b o ig a n termin bilan tanishtiradi, tadrijiy suratda uni ijtimoiy-siyosiy hayot bilan tanishtira boradi. Masalan, e/cstremizm so‘zi bugungi kunda o ‘quvchini o ‘ta xavfli, shafqatsiz qora kuchlar bilan xayolan to ‘qnashtiradi. 0 ‘quvchi garchi shunday kuchlami amalda ko‘rmagan bo‘lsa-da, lekin termin orqali uni idrok etadi. Ammo uning tushunchasi termin ifoda etgan obyekt haqida umumiy, qaysidir darajada yuzaki b o ‘lishi mumkin. Shunga ko‘ra, ommaviy-siyosiy adabiyotda terminning o ‘zini taqdim etish bilan kifoyalanib qolmay, misollar, dalillar yordamida termin ifoda etgan obyekt bilan to iiq tanishtirish lozim. Agar m uallif matnda faqat terminni keltirish bilan kifoyalangan b o is a , y a’ni o ‘quvchi ilg‘ab olishi kerak b o ig a n narsani dilda qoldirgan b o is a , uni oshkor etish muharrirning zimmasiga tushadi. Bir asar miqyosida terminni turli m a’noda q o ilash g a zinhor y o i qo‘yib bo im avd i. Mabodo, m uallif tomonidan matnga fanning 48 o‘zida turli m a’noda qo‘llanayotgan term in kiritilgan b o ‘lsa, unda muharrir qanday y o ‘1 tutishi kerak? Bunday hollarda muharrir terminning izohini berishi yoki qaysi manbalarda, qaysi m a’noda qoilanishini ko‘rsatishi lozim. Ommaviy-siyosiy asarlarda, odatda, mantiqan ta ’kidlash ko'proq uchraydi. Bunda termin yordamida yetkazilaj'otgan tushunchani yanada b o ‘rttirish, kuchaytirish maqsadida turli nutqiy usullar va til vositalaridan foydalaniladi ( vaholanki . zero, faqat, shunga ко ‘ra, shunday qilib, aytish mumkinki, xususan). So‘z va birikmalardan tashqari iboralardan ham foydalaniladi, hikmatlar keltiriladi. Masalan, biror-bir mamlakat yoki davlat rahbarimng xalqaro huquq va m e’yorlarga zid xatti-harakatiga baho berilganda ayni shunday usuldan foydalaniladi. Masalan, Rossiya prezidenti Putin Turkiya harbiy samolyoti Suriya hududida Su-24 bombardimonchi samolyotini urib tushirganligiga munosabat bildirib, o ‘z chiqishlaridan birida Islom olamida mashhur iborani keltiradi: “ Yüklə 6,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|