122
123
sker «Tarjima nazariyasi va tarjima amaliyoti» («Теория
перевода и переводческая практика») darsligida «qisman
va to‘liq» yoki «nisbiy va mutlaq» («частичный и полный»,
«относительный и абсолютный») ekvivalent turlari to‘g‘ri-
sida ma’lumot berarkan, mutlaq va to‘liq ekvivalentlikni qu-
yidagicha izohlaydi: «To‘liq ekvivalentlik – so‘zning ma’nosiga
tarjimada to‘liq mos tushuvchi so‘zni qo‘llashdir.» («Полными
эквивалентами являются так, как охватывают полностью
значение
всего слова, а не одного из его значений».)
1
Ya.Retsker nazariyasida L.Nelyubin ta’riflagan asliyat maz
muniga maksimal darajadagi muvofiqlik aynan mutlaq ekviva
lentlik shartlari bilan mos keladi. Xuddi shuning dek, adekvat
likda «asliyat til birliklarining to‘g‘ri yetkazilishi»ni talab
etadigan shartlari qisman yoki nisbiy ekvivalentlik me’yor
lari bilan tenglasha oladi. Chunki ekvivalentlikning
qisman
yoki
nisbiy kategoriyalari asliyatning qaysidir atributlarini
(belgilarini), unsurlarini muqobillik darajasida tarjimaga ya
qinlashtira olsa,
mutlaq va
to‘liq ekvivalentlik, aksincha, asli
yatning jami – janriy, vazniy, mazmuniy, ma’noviy va shakliy
unsurlariga teng qiymatda muqobillasha olishi kerak.
Ushbu taxminlardan kelib chiqib aytish mumkinki, she’riy
tarjimada ijodiy erkinlik faqat nisbiy va qisman ekvivalent
likda qo‘l keladi. Ikki til sistemasi
va ikki ijtimoiy-madaniy
hayotning turli ekanligi bois, she’r vazni, shakli, ohangdorli
gi, milliyligi, davr koloriti kabi nazmiy belgilarning barcha-
sini birdek saqlab qolish ma’lum tafovutlar tufayli adekvat
– «aynan» va mutlaq ekvivalentlik tarjimani aks ettirmasligi
tabiiy. Bunday vaziyatda har qanday she’riy tarjima tartib-qoi
dalarining qat’iy
belgilanmaganini nazarda tutib, tarjimon
1
Рецкер Я. Теория перевода и переводческая практика. Очерки лингвистической
теории перевода (Наше наследие). – М.: Валент, 2007. – С.15.
asliyatning qaysidir jihatlarini o‘zgartirishga majbur. Aksari
yat holatlarda she’r shakli saqlanadi, biroq ma’lum miqdorda
mazmun o‘zgartiriladi yoki aksincha, asliyat mazmuniy xusu-
siyatlari to‘liq ekvivalentlikka ega bo‘lib, shakliy unsurlarni
qayta yaratishda ijodiy erkinlikka yondashiladi. Chunonchi,
XX asr o‘zbek she’riyatining taniqli tarjimoni, shoir Alek-
sandr Naumov ijodida vazniy transformatsiyaning asliyatdan
farqlanishini, shoira-tarjimon Yuliya Neymanning tarjimonlik
talqinlarida esa shaklga sodiq qolish maqsadida mazmunni
o‘zgartirish holatlari kuzatiladi.
Buning sababi, bizningcha,
poetiklik tabiatiga xos bo‘lgan xususiyatlar – vazn, qofiya,
hijo, turoq, ohanglarning dominantlik (ustuvorlik) mavqei
da turgani uchun mutarjim asosiy e’tiborni asliyat shaklini
saqlab qolishga intilishidandir. Masalan, Oybekning «Lolalar»
va «Do‘stim, o‘y o‘yla» she’rlarining ruscha tarjimalarini misol
keltirish mumkin:
Qirlarda lolalar go‘yoki mash’al,
Kutamen har bahor sizni, lolalar!
Ko‘zlar izingizda har bahor, har gal,
Yodingiz ko‘ngilda, tinmas nolalar...
1
Dostları ilə paylaş: