Adiak imtahan suallarinin cavablari

40. 
Nitqin təmizliyi. 
İşgüzar ünsiyyətdə təmizlik mahiyyətcə düzlüyün təzahürüdür, bir 
qayda olaraq, müəyyən nitq səviyyəsində, xüsusilə leksik normada 
özünü göstərir. O nitq təmizdir ki, Azərbaycan ədəbi dilinin 
hüdudlarından kənara çıxmır, vulqar, arqo, jarqon, tüfeyli, dialekt, 
parazit, loru sözlərə meyillənmir.
Qaba, kobud və qeyri-ədəbi, söyüş səciyyəli sözlər vulqar sözlər 
adlanır. Tərifdən göründüyü kimi, vulqar sözlər iki qrupa ayrılır: kobud 
və söyüş xarakterli sözlər.
Kobud sözlər istənilən əşya, hal, hərəkət və ya hadisəyə qaba 
şəkildə münasibət ifadə edir, təkcə şifahi nitqdə yox, bədii 
nümunələrdə də eyni məzmun kobud şəkildə, təsir dərəcəsini 
artırmaq məqsədilə işlədilir. 
Arqo müəyyən təbəqənin və ya məhdud bir qrupun işlətdiyi, öz 
aralarında danışığın məğzini digərlərindən gizli saxladıqları, 
başqalarının başa düşmədiyi şərti söz və ya ifadədir. Arqo bir sosial, 
peşə qrupunun və ya cəmiyyət üzvlərinin istifadə etdiyi, dilin öz 
sözlərinə yeni məna verərək, deyimlər qataraq yaradılan xüsusi bir 
dildir.
Jarqonlar hər hansı ictimai qrupun, zümrənin istifadə etdiyi şərti 
danışıq, ədəbi dilin normalarına uyğun gəlməyən
Söz və ifadələr, ümumişlək sözlərdən spesifik leksikası və 
frazeologiyası, ekspressivliyi ilə fərqlənən, xüsusi fonetik və 
qrammatik sistemi olmayan sosial leksikadır. Jarqonlar dilə ağırlıq 
gətirir, fikri dolaşıq edir. 

---

41. 
Nitqin dəqiqliyi. 
Dəqiqlik nitq ustalığının göstəricisidir, adekvat və tam başa 
düşmənin vacib şərti, bütövlükdə ünsiyyətin effektivliyidir. İşgüzar 
ünsiyyətdə mövzu təxmini olmur, əgər söz və söz birləşmələrinin 
mənası nitqin mövzusuna uyğundursa, dəqiqlik təmin olunur, səhv 
anlaşılmır. Dəqiqlik nitqin məzmununda həqiqətin nə qədər aydın, 
dolğun, tam əks olunmasından asılıdır. 
İşgüzar ünsiyyətdə dəqiqlik iki nisbətə görə fərqləndirilir: nitq – 
düşüncə və nitq – həqiqət. Belə ki, dəqiqlik danışıqda həqiqət və 
onun haqqında düşüncələrin qəbul edilməsi və qiymətləndirilməsidir. 
Nitqin dəqiqliyi məntiqlə sıx bağlıdır, məntiq düşüncə və nitqin 
əlaqəsini əks etdirir. Dəqiqlik cümlədə ayrı-ayrı sözlər və mənalar 
(termin və anlayışlar) arasında, məntiq isə məna və məzmunun həm 
cümlə, həm də mətnlə əlaqə səviyyəsində özünü göstərir. 
Dəqiqliyin vacibliyi elmi üslubda daha çox hiss olunur, sözlərdə 
sərbəstliyə nisbətən “qadağa qoyulur” və termin-sözlər yalnız 
terminoloji mənada işlədilir. Mətndə yeni terminlərin və ya 
anlayışların işlədilməsi həm də onlara elmi şərh, izah verilməsini tələb 
edir. Dəqiqlik nitqin kommunikativ keyfiyyəti kimi, sadəcə, adresanta 
məzmunu izah etmək deyil, həm də ifadə olunanları mümkün qədər 
daha çox adekvat anlatmağa kömək etməkdir.
Dəqiqlik dil və nitqin bütün zənginliyinə bələd olmaq və ondan 
istifadə etmək bacarığıdır; informasiya xarakteri daşıyır – Məqsəd 
kommunikativ vəziyyəti dəqiqləşdirmək, həmsöhbətlə (adresantla) 
uğurlu dil və nitq vasitələrinin seçilməsidir.
İctimai həyatda dəqiqlik konseptuallığına və mövzuya görə 
fərqləndirilir. Konseptuallıq terminoloji anlayışdır, nitq – düşüncə 
nisbətində təyin olunur, mövzu dəqiqliyi bərabərliyin eyni olmasa da, 
faktiki yaxınlığıdır, bu nitq – həqiqət modelinə uyğundur. Birinci, 
əsasən elmi üslub, ikinci isə canlı danışıq üçün xarakterikdir. 

---