Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi Published by Kış 2021/ 8-4
Yüklə 482,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
1750 Sonuç Bünyesinde zengin motifler, mitik unsurlar taşıyan Oğuznamenin Uygur harfli varyantı eski Türklerin dili, fütuhatı, ideal kahraman tipi, inançları, töresi ve gelenekleri hakkında ipuçları vererek Türk sözlü geleneğinin en eski ve önemli eserlerinden biri olmuştur. Bunlarla birlikte İslam öncesi Türklerin sosyal hayatını yansıtan kıymetli bir eserdir. Eski Türklerin sahip olduğu atlı göçebe hayat tarzıyla beraber Orta Asya’nın bozkır coğrafyasında doğayla iç içe olmuşlar ve pek çok hayvan türünü tanımışlardır. Hayvanları tanıyarak, hayvanların edebiyata, sanata, mimariye, inanca ve kültüre taşınmalarını sağlamışlardır. Uygur harfli Oğuz Kağan Destanı da içerdiği hayvan motifleriyle eski Türk hayatında hayvanların ne kadar önemli ve yaygın olduğunu gösteren eserlerden biridir. Hayvanlar, dünyanın her bir yerinde farklı farklı coğrafyalarda, iklimlerde yaşamaktadırlar. Uygurca Oğuznamede de Oğuz Kağan’ın bulunduğu yerlerde karşılaştığı hayvanlarla, oradaki coğrafya ve iklim hakkında bilgi verilir ve atmosfere canlılık katılmış olur. Genel bağlamda destanda yer alan söz konusu hayvanlar dönemi ve Oğuz Kağan’ın özelliklerini açıkça yansıtmaktadır. Destanın kahramanı Oğuz Kağan’ın karşılaştığı hayvanların bazılarıyla bir ilişkisi olmuş ve bunlardan bazıları onun karakterinin gelişmesinde ve destandaki olay akışının değişmesinde önemli rol oynamışlardır. Uygurca destanda hayvanlar daha çok fiziksel özellikleriyle, kuvvetiyle öne çıkarlar. Oğuz büyüdüğü zaman da bedeninin normal insandan da güçlü olduğunu göstermek için her bir uzvu, ayrı bir hayvanın güçlü yanıyla tasvir edilmiştir. Oğuz doğduğundan itibaren hayvanlarla özdeşleşmiştir. Büyüdüğü zaman da ata binip avlanarak, ilk defa hayvanlarla zaman geçirmiştir. Ata binmek ve avlanmak eski Türk yaşayışlarının önemli faaliyetleri olup Türk destanlarına da yansımıştır. İdeal kahraman tipi olan Oğuz Kağan’ın ata binip avlanmasıyla eski Türk insan tipini yansıtmıştır. Özellikle at, çok yönlü oluşuyla onlar için vazgeçilmez bir unsur olup attan yaygın bir şekilde yararlandıkları ve ata verdikleri değer Uygurca Oğuznamede de Oğuz Kağan üzerinden verilmiştir. Destana göre Oğuz Kağan hep at üzerindedir ve alaca bir atı vardır. At sürüleri güder, atlarla avlanır, akınlar yapar, savaşır. Oğuz’un sahip olduğu atı, Türklerin atlarına verdikleri önem gibi Oğuz Kağan için de büyük bir değere sahiptir. Atı kaybolduğunda büyük üzüntü duyar ve onu bulup getirene mücevherler, ad ve beylik gibi ödüllerle onu ödüllendirir. Terek, Uygur Harfli Oğuznamedeki Hayvanlarla Oğuz Kağan’ın İlişkisi Kış 2021/ 8-4 ss.1730-1752 1751 Destanda Oğuz’un hayvanlarla ilişkisinin olmasının sebeplerinden biri avlanma motifiyle gerçekleşir. Özellikle canavar dedikleri büyük gergedan ile mücadelesinde hayvanlarla zaman geçirme fırsatı bulmuştur. Gergedan, Oğuz’un mücadele verip kahraman olduğu ve kağanlığını ilan etmesinde büyük katkısı olmuş bir hayvandır. Destanı, Oğuz’un kağanlığından öncesi ve sonrası olarak ikiye ayırdığımızda gergedan ön plana çıkmaktadır. Oğuz’a göre bir hayvandan çok bir düşmandır. Oğuz onu yakalayıp öldürmek için geyik ve ayı hayvanlarıyla bir tuzak kurar. Onu yakalayıp öldürdükten sonra cansız bedenini yemekte olan bir ala doğanı okuyla vurup kılıcıyla başını keser. Bunların hepsi av ortamında olur. Oğuz tek bir yerde geyik, ayı, doğan ve gergedanı öldürmüştür. Oğuz artık kahramandır ve kağanlığını ilan ederek ülkelere seferler düzenlemeye başlar. Destanın olay akışını hareketlendiren bir başka hayvan da bozkurttur. Türk destanlarında da kutsallığıyla, ecdat- kurtarıcı vasıflarıyla ön plana çıkan bozkurt bu destanda da kutsallığı ve yol göstericiliğiyle yer bulmaktadır. Oğuz’un seferi sırasında çadırına Tanrı tarafından indirilen bir ışıkla bozkurt iner. Bu kurt, gök tüylü ve gök yeleli büyük erkek kurttur. Tüylerinin gök renginde olması, gökten indirilen bir ışıkla gelmesi onun kutsallığını, tanrısallığını göstermektedir. Oğuz Kağan ile konuşur, ona ve ordusuna kılavuzluk eder. Ordu bozkurt durana kadar onu peşinden yürür ve ancak o durunca dururlar. Durdukları yerlerde savaşarak zafer kazanırlar. Bu yolculukta kazandıkları zaferlerin etkisinde bozkurdun kutsallığının etkisi vardır. Koyun ve tavuk ise destanda daha çok sembolik anlamlarıyla yer bulmaktadır. Destan’ın sonunda Oğuz’un devlet töresini oluşturup, yurdunu oğullarına miras bırakmadan önce büyük ve küçük oğullarından oluşturduğu boyları iki yana ayırarak onları temsil eden tavuk ve koyunları kullanır. Burada kullanılan hayvanlar eski Türk geleneğinde ve sanatında hayvanların önemli bir yer tuttuğunun birer kanıtıdır. Terek, Uygur Harfli Oğuznamedeki Hayvanlarla Oğuz Kağan’ın İlişkisi Kış 2021/ 8-4 ss.1730-1752 Yüklə 482,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|