Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi Published by Kış 2021/ 8-4

Terek, Uygur Harfli Oğuznamedeki Hayvanlarla Oğuz Kağan’ın İlişkisi Kış 2021/ 8-4
ss.1730-1752
 
1742 
Çok yönlü oluşlarıylaTürklerin sosyal hayatına yansımış, atlı göçebe ismiyle hayat 
tarzlarının bir dayanağı haline gelmişlerdir.Mehmet Kaplan’a göre atı ilk ehlileştiren, sosyal 
hayata kazandıran Türklerdir ve Türklerin göçebe hayat sürmesinde atların etkisi 
olmuştur.
27
Eski Türk yaşayışları, inançları hakkında bilgiler veren önemli eserlerden Dede 
Korkut Kitabı’nın boylarında da atın yaygın bir şekilde yer alması, “At işler er övünür” gibi 
atasözlerinde yer bulması ve “Boz aygırlı Beyrek” gibi sahiplerinin isimlerine yansımaları, 
atların Türk sosyal hayatında ne kadar önemli olduğunu göstermektedir.Uygurca Oğuz Kağan 
Destanı’nda da Oğuz Kağan at üzerindedir ve Türk yaşamında yaygın olduğu gibi atı onun 
için çok önemlidir.
Atlar sosyal hayatın içinde önemli bir konumda bulunmakla beraber inanç sisteminde 
de sevenlerin kavuşması, kötü ruhlardan arınma, başarıya ulaşma gibi özellikleriyle de yer 
bulmuştur.
28
Şamanist törenlerde şamanların göğe yükselmesini sağlayan binekleri olduğu 
bilinir ve bu yüzden kanatlı olarak tasvir edilmişlerdir. Eski Türk mezarlarında da ölmüş 
sahiplerine öteki dünyada yardım etmesi için atların sahiplerin mezarlarına gömüldüğüne dair 
kalıntılar bulunmuştur.
29
Eski Türk sosyal yaşamı hakkında ipuçları barındıran Oğuz Kağan 
Destanı’nda da at, destanın başından itibarenyer alan,sıkça rastlanılan bir hayvandır. Oğuz’un 
dünyaya geldiğinde doğrudan bir ilişkide bulunduğu ilk hayvanlardır. Destanda adı geçen 
atların çoğuyla bir ilişkisi olmuştur. Büyümeye başlar başlamaz atlarla ilişkisi de başlar ve bu 
destanda da açık bir şekilde verilir: 
“Yılkılar küdeye durur irdi; adlarka mine durur irdi; kik av avlaya durur irdi”
30
(
At 
sürelerini güder, ata biner ve av avlardı)
Ata binmek ve avcılık, Türk destanlarında da görüldüğü üzere eski Türklerin 
hayatında yer alan önemli faaliyetlerdir. Oğuz burada at sürülerini güdüp, ata binip avlanarak 
eski Türk sosyal hayatında atın ve avcılığın aktif bir rol oynadığını göstermektedir.
Oğuz’un bindiği ve sevdiği bir alaca atı vardır. Destanda geçen diğer hayvanlara göre 
atı farklı kılan, Oğuz’un ona duyduğu sevgi, duygusal bağdır. Bu yüzden bu at, onun için 
tektir. Destanda yer alan diğer atlara göre renginin belirtilmesi bu atın bir özelliği olduğunu 
27
Mehmet Kaplan, 
Oğuz Kağan Destanı,
Dergâh Yayınları, İstanbul 1979, s. 26-27. 
28
R. Alizade, 
a.g.e
., s. 87. 
29
Y. Çoruhlu, 
a.g.e
., s. 140-141. 
30
W. Bang-R. R. Arat, 
a.g.e
., s. 10. 

---

Terek, Uygur Harfli Oğuznamedeki Hayvanlarla Oğuz Kağan’ın İlişkisi Kış 2021/ 8-4
ss.1730-1752
 
1743 
göstermektedir. Oğuz Kağan’ın fetihleri sırasında, atı birden gözden kaybolup Muz Tağ 
adında oldukça büyük, karla kaplı, soğuk bir dağın içine kaçar.
31
Destan boyunca bu at 
kaybolana kadar Oğuz’un bir atı olduğu yazmamaktadır. Atının kaybolması Oğuz Kağan’ı 
çok üzer ve kahramanın bir hayvan için üzülmesi ilk kez burada geçer. Ordudan cesur bir 
asker ortaya çıkar ve Oğuz’un atını kurtarmak üzere dağın içine girer. Asker Oğuz’un atını 
kurtarır ve dokuz gün atla birlikte geri döner. Buna çok sevinen Oğuz, bu askeri ödüllendirir. 
Askere mücevher bağışlayıp, buradaki beylere baş olmasını ister ve adını Karluk koyar.
32
Ad 
vermek, Türk destancılık geleneğinde de bilindiği üzere, oldukça önemli bir husustur. Adı 
herkesin veremeyeceği gibi, ad alabilmek için de büyük bir kahramanlık, bir başarı göstermek 
gerekir. Oğuz’un ordusundaki askerin dağın içine girip atını kurtarması Oğuz’a göre bir 
kahramanlık, bir başarıdır. Böylece kahramana bir isim vererek atının onun için ne kadar 
önemli olduğunu gösterir. 
Sefer sırasında, Barkan denilen kuşlarının ve avlarının çok olduğu, sıcak iklimli, 
zengin bir ülkeye ulaşırlar. Oğuz, bu ülkeye girince ülkenin kağanları Masar Kağan’ın üzerine 
yürür ve onu yener.
33
Dostlarını sevindiren, düşmanlarını üzen bir zafer kazanır. Bu zaferde 
sayısız eşya ve attan oluşan büyük bir ganimet elde eder. Oğuz Kağan’ın atını bulan askere 
ad, beylik ve mücevherler vererek ödüllendirmesi ve Barkan ülkesini fethedince elde ettiği 
ganimetler arasında atların da bulunup, eşyalardan ayrı ele alınması Türkler için atların 
kıymetli varlıklar olduğunugöstermektedir.
34
Destanın sonunda son sözü Oğuz Kağan söyler. Yurdunu oğullarına vermeden önce 
çok yaşlandığını anlatırken çok savaştığını, zaferler kazandığını ve at üzerinde yürüdüğünü 
söyler. Bu son sözünde bahsettiği atlar da Oğuz’un seferler boyunca at üzerinde olduğunu, 
seferlerini atlarla gerçekleştirdiğini gösterir: 
“Ey oğullarım, ben çok aştım; çok vuruşmalar gördüm; çok kargı ve çok ok attım; atla 
çok yürüdüm: düşmanları ağlattım; dostlarımı güldürdüm. Ben Gök Tanrıya (borcumu) 
ödedim. Şimdi yurdumu size veriyorum"
35
31
W. Bang-R. R. Arat, 
a.g.e.,
s. 25. 
32
W. Bang-R. R. Arat, 
a.g.e
., s. 25. 
33
W. Bang-R. R. Arat, 
a.g.e
., s. 29. 
34
M. Güven, a.g.m., s. 84. 
35
W. Bang-R. R. Arat, 
a.g.e
., s. 33. 

---

Terek, Uygur Harfli Oğuznamedeki Hayvanlarla Oğuz Kağan’ın İlişkisi Kış 2021/ 8-4
ss.1730-1752
 
1744 
Destanda, Oğuz Kağan’ın ilişkisinin bulunduğu atlarla birlikte yalnızca adının geçtiği, 
ancak ilişkisinin bulunmadığı atlar da vardır. Bu da, atın sadece Oğuz Kağan için değil, 
bulunduğu çağa ve ait oldukları bozkır iklimine bağlı olarak tüm Oğuzlar için önemli bir 
hayvan olduğunu göstermektedir. Oğuz’un gergedanı öldürdüğü kısımda, gergedanın ne 
derece korkulan bir yaratık olduğunu göstermek için at sürülerini ve halkı yediği 
söylenmektedir.
36
Bu ormanda aynı zamanda çok sayıda kuşlar ve avlar vardır. Bu bölgede 
kuşlar ve avlar yer alsa da, gergedanıninsanları ve atları yediği anlatılmaktadır. Hayvanların 
arasından özellikle atın seçilmesi, büyük yapısıyla kolay yem olabilecek bir hayvan olmaması 
ve insanlardan sonra değerli bir varlık olmasıdır. Kuşları ve av hayvanlarını her yırtıcı canlı 
yiyebilir; gergedanın at sürülerini ve halkı yemesi onu normal yırtıcı hayvanlardan üstün 
kılarak, daha tehlikeli olduğunu göstermektedir. 
Oğuz Kağan, ordusuyla birlikte ülkeleri fethederken Çürçet denilen bir yurda gelirler. 
Bu yerin tarifi yapılırken, çorak ve tarlasız büyük bir yer olduğundan bahsedilir. Buranın 
atlarının, öküzlerinin, buzağılarının ve cevahirlerinin çok olduğu yazılmaktadır.
37
Çürçet 
yurdunun sahip olduğu tüm bu unsurlar, yurdun coğrafyası hakkında bilgi vermektedir: 
Toprak tipinin nasıl olduğu, hangi hayvanların, madenlerin yer aldığı belirtilmektedir. Burada 
sayılan hayvanlar arasındaki at da destanda yer aldığı halde Oğuz Kağan’ın ilişkisinin 
bulunmadığı atlardandır. Tıpkı kuşlar gibi atlar da burada ülkelerin coğrafi özelliklerini 
anlatılırken bilgi vermek amacıyla kullanılmışlardır. Çürçet Kağan ve halkı Oğuz Kağan’a 
karşı gelince aralarında bir savaş başlar. Savaş sonunda Oğuz Kağan galip olur ve buradan 
büyük bir ganimet elde eder. 
“Vuruşmadan sonra Oğuz Kağan’ın askerlerine, maiyetine ve halkına öyle büyük bir 
ganimet düştü ki, yüklemek ve götürmek için at, katır ve öküz az geldi.”
38
Burada sayılan bu hayvanların ortak özelliği, yük taşıyan hayvanlar olmasıdır. Bu 
hayvanların az geldiği, taşıyacakları ganimetin çok olduğunu belirtmek için söylenmiştir. 
Burada bir abartma söz konusu olabilir ve gerçekten bu hayvanların gerçekten burada olup 
olmadığı hakkında kesin bir bilgi yoktur. Atlarının çok olduğu bir ülke olarak belirtilen 
Çürçet’e göre, burada gerçekten atların yer aldığını ve taşıyacakları ganimetin atlardan da 
36
W. Bang-R. R. Arat,
 a.g.e
., s. 10. 
37
W. Bang-R. R. Arat, 
a.g.e., 
s. 26. 
38
W. Bang-R. R. Arat, 
a.g.e
., s. 27. 

---

Terek, Uygur Harfli Oğuznamedeki Hayvanlarla Oğuz Kağan’ın İlişkisi Kış 2021/ 8-4
ss.1730-1752
 
1745 
fazla olduğunu söyleyebiliriz. Destana göre Oğuz Kağan’ın buradaki atlarla doğrudan bir 
ilişkide bulunup bulunmadığı bilinmemektedir.