Ali təhsil pilləsinin dövlət standartı və proqramı

8. Ali təhsil proqramları
8.1. Ali təhsil proqramları (kurikulumlar) təlim nəticələrini və məzmun standartlarını, tədris fənlərini, həftəlik dərs və dərsdənkənar məşğələ saatlarının miqdarını, pedaqoji prosesin təşkili, təlim nəticələrinin qiymətləndirilməsi və monitorinqinin aparılması sistemini özündə əks etdirən dövlət sənədidir.

8.2. Ali təhsil proqramları ali təhsilin səviyyələri üzrə təhsilin məzmununu və mənimsəmə qaydalarını müəyyən edir.

8.3. Azərbaycan Respublikasında ali təhsil onun bütün səviyyələrini əhatə edən təhsil proqramları üzrə həyata keçirilir.

Ali təhsil proqramına aşağıdakılar daxildir:

- ali təhsilin ayrı-ayrı səviyyələri (bakalavriat, magistratura, doktorantura) üzrə ixtisasların (ixtisaslaşmaların) təsnifatları.

Təsnifatlar respublikanın elm, texnika, mədəniyyətin mövcud və perspektiv inkişaf istiqamətləri, YUNESKO-nun və digər beynəlxalq qurumların qəbul etdiyi sənədlər nəzərə alınmaqla hazırlanır və Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti tərəfindən təsdiq edilir;

- ali təhsil səviyyələrinin ayrı-ayrı ixtisasları (ixtisaslaşmaları) üzrə təlim nəticələrini və məzmun standartlarını, tədris olunan fənləri, dərs yükünü və dərsdənkənar məşğələ saatlarının miqdarını və s. özündə əks etdirən müvafiq təhsil proqramları.

Bu proqramlar Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilir;

- pedaqoji prosesin təşkili, tədris planları, fənn proqramları, metodik təminatla bağlı tövsiyələri, təlimin nəticələrinin qiymətləndirilməsi və monitorinqin aparılması qaydaları.

Bu sənədlər səlahiyyətləri çərçivəsində Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti, Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi və ali təhsil müəssisələri tərəfindən müəyyənləşdirilir.

8.4. İxtisaslar (ixtisaslaşmalar) üzrə təhsil proqramlarının strukturu aşağıdakı kimi müəyyən edilir:

- ümumi müddəalar;

- məzunların ixtisas xarakteristikaları və səriştəliliyi;

- təhsilin məzmununa və səviyyəsinə qoyulan minimum tələblər;

- maddi-texniki, tədris bazası və kadr potensialı;

- tədris prosesinin forma və metodları;

- yekun dövlət attestasiyasına qoyulan tələblər və qiymətləndirmə.

Ali təhsilin səviyyələri üzrə təhsil proqramlarında aşağıdakı fənn bölümləri nəzərdə tutulur:

Bakalavriat səviyyəsində:

- humanitar fənlər;

- ixtisasın peşə hazırlığı fənləri.

Humanitar fənn bölümü, sosial fəaliyyətin müxtəlif sahələrində mövcud problemləri və prosesləri araşdırmağı təmin etməlidir.

İxtisasın peşə hazırlığı fənləri ixtisasa dair standart və qeyri-standart məsələləri həll etmək üçün lazımi bilik, bacarıq və vərdişlərin öyrənilməsini təmin etməlidir.

Ümumi auditoriya saatlarının 15-20 faizi humanitar fənlərin, 80-85 faizi isə peşə hazırlığını təmin edən fənlərin tədrisinə ayrılır.

Humanitar fənn bölümünə məcburi fənlər kimi “Azərbaycan tarixi”, “Azərbaycan dili” (xarici dildə təhsil alanlar üçün), “Xarici dil” fənləri daxildir.

Bakalavr səviyyəsində təkrar ali təhsil alanlar üçün ixtisaslar üzrə təhsil proqramlarına uyğun qısaldılmış proqramlar da tətbiq edilə bilər. Qısaldılmış təhsil proqramlarına yalnız ixtisasın peşə hazırlığı fənləri daxil edilir. Bu proqramlar üzrə təhsil qısaldılmış müddətdə başa çatdırılır.

Magistratura səviyyəsində:

- humanitar fənlər;

- ixtisaslaşma fənləri.

Bu bölümlərə daxil olan fənlərin tədrisi zamanı magistrantlara müvafiq elm sahəsində elmi tədqiqat işlərini aparmaq və təşkil etmək, müasir informasiya texnologiyalarından istifadə etmək, ali təhsil müəssisələrində pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olmaq, idarəetmə sahəsində fəaliyyət göstərmək vərdişləri aşılanır.

Təhsil proqramları təhsil və elmi tədqiqat hissələrindən ibarətdir. Bu zaman təhsil hissəsinə ayrılan saatların həcmi 40-50 faiz təşkil edir.

Bu təhsil proqramları üzrə humanitar fənlər bölümünə ümumi auditoriya saatlarının 20-25 faizi, ixtisaslaşma fənlərinə 75-80 faizi ayrılır.

Humanitar fənn bölümünə məcburi fənlər kimi “Xarici dil”, “Ali məktəb pedaqogikası” və “Psixologiya” fənləri daxildir.

Bakalavr və magistr təhsil proqramlarının bütün fənn bölümlərinə seçmə fənlər daxildir. Hər iki proqramda seçmə fənlərə ayrılan saatın həcmi ümumi saat miqdarının 25-30 faizini təşkil edir. Həmin fənlər təhsil müəssisəsi tərəfindən müəyyənləşdirilir.

8.5. Ali təhsil səviyyəsinin ayrı-ayrı ixtisasları (ixtisaslaşmaları) üzrə təhsil proqramları aşağıdakı tədris-metodiki sənədlər əsasında həyata keçirilir:

- nümunəvi tədris planı;

- işçi tədris planı;

- istehsalat təcrübələrinin keçirilməsinə, buraxılış işlərinin və ma-gistrlik dissertasiyalarının yerinə yetirilməsinə, tələbələrin yekun dövlət attestasiyasına dair metodiki göstərişlər;

- fənn proqramları;

- fənlər üzrə işçi-tədris proqramları (sillabus);

- fənlər üzrə tapşırıqların yerinə yetirilməsi cədvəli;

- dərsliklər, mühazirə mətnləri, əyani vasitələr, təklif olunan ədəbiyyatların siyahısı;

- seminar (praktiki) məşğələlərinin planı;

- fənnin öyrənilməsi ilə bağlı tövsiyələr;

- kurs işlərinin (layihələrinin), laboratoriya və qrafik işlərinin yerinə yetirilməsinə, istehsalat təcrübələrinin yekunları barədə hesabatların hazırlanmasına dair metodiki tövsiyələr;

- tələbələrin biliyinin qiymətləndirilməsi üçün tədris-metodiki materiallar (yoxlama və test tapşırıqları, imtahan biletləri, tələbələrin müstəqil hazırlığı üçün suallar və s.);

- fənnə aid proqram və multimedia vasitələri;

- ixtisaslaşdırılmış auditoriya, kabinet və laboratoriyaların siyahısı.

Bu sənədlərin formaları səlahiyyətləri çərçivəsində Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyi və ali təhsil müəssisələri tərəfindən müəyyənləşdirilir və təsdiq edilir.

8.6. Ali təhsil müəssisələrində tədris prosesi Avropa Kredit Transfer Sisteminə uyğun olan kredit sistemi əsasında təşkil olunur. Kredit sistemi üzrə tədrisin təşkili qaydaları Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti tərəfindən təsdiq edilir.

8.7. Ali təhsil müəssisələri tələbələrinin tədris yükünün ümumi həcmi və normaları aşağıdakı kimi müəyyənləşdirilir:

8.7.1. Ali təhsil müəssisəsi tələbələrinin həftəlik maksimal tədris yükünün həcmi 45 saatdır (auditoriya və auditoriyadankənar məşğələlər nəzərə alınmaqla).

Həftəlik auditoriya dərsləri bakalavriat səviyyəsində 30, magistratura səviyyəsində isə 16 saatdan çox olmamalıdır.

Tədris planında tədris işinin həcmi kredit vahidləri ilə müəyyənləşdirilir və bir kredit 30 saata bərabərdir.ⁱ

8.7.2. Əyani forma üzrə məcburi auditoriya dərslərinin maksimal həcmi ayrı-ayrı ixtisaslar üzrə təhsil proqramları ilə müəyyənləşdirilir.

Qiyabi forma üzrə isə tələbələrin auditoriya dərslərinin həcmi bakalavriat səviyyəsində ildə 180-240, magistraturada isə 120-160 saat nəzərdə tutulur.

8.7.3. Hər tədris ilində təlim müddəti sentyabrın 15-dən başlanır və ixtisas üzrə tədris planına müvafiq olaraq yekunlaşır.

8.7.4. Tədris ili iki semestrdən (payız və yaz) ibarətdir. Bundan əlavə yay tətili müddətində 6 (altı) həftədən çox olmayaraq, yay semestri də təşkil oluna bilər.

8.7.5. Əyani təhsil forması üzrə tədris ilinin müddəti 40 həftədir. Hər semestr 20 həftədən (o cümlədən 5 həftə imtahan sessiyası) ibarətdir. Qiyabi təhsil forması üzrə isə tədris ili 32 həftədir. Hər semestr 16 həftədən (o cümlədən 1 həftə imtahan sessiyası) ibarətdir və hər semestrə 24 kredit müəyyənləşdirilir.ⁱⁱ

8.7.6. Təlim müddətində istehsalat təcrübəsi üçün nəzərdə tutulan müddət bakalavriat səviyyəsində 8-18, magistratura səviyyəsində isə 8-10 həftədir.

8.7.7. Hər tədris ilində tətil müddəti 8-12 həftədir (o cümlədən qış tətili müddəti 2 həftədən az olmayaraq).

8.7.8. Ali təhsil müəssisələrində dərs növlərinə mühazirə, seminar, nəzəri, praktiki və laboratoriya məşğələləri, yoxlama işləri, elmi tədqiqat işləri, kurs işi (layihəsi) və digərləri daxildir.

8.7.9. Akademik saat - 45 dəqiqədir. Bütün növ dərslər üçün 2 akademik saat müəyyənləşdirilir. Akademik saatlararası fasilə 5 dəqiqədən az olmamalıdır.

8.7.10. Ali təhsil müəssisələrində tədris işinin aşağıdakı növləri müəyyənləşdirilir:

- mühazirələr;

- seminarlar;

- praktik məşğələlər;

- laboratoriya işləri;

- məsləhətlər;

- tələbənin sərbəst işi;

- tələbənin müəllimin rəhbərliyi altında sərbəst işi;

- təcrübə (tədris, pedaqoji, arxeoloji, çöl, istehsalat, diplomqabağı və s.);

- stajkeçmə;

- referatların yazılması;

- kurs layihəsi (işi);

- diplom layihəsi (işi);

- magistr dissertasiyası;

- doktorantura dissertasiyası.

Bununla yanaşı, yoxlama tədbirləri də həyata keçirilir. Yoxlama tədbirlərinə cari, aralıq və yoxlama işlərinə nəzarət daxildir.

8.7.11. Professor-müəllim heyətinin tədris işlərinin növləri üzrə normalar Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti tərəfindən təsdiq edilmiş vaxt normalarına uyğun ali məktəb tərəfindən müəyyənləşdirilir.

8.7.12. Mühazirələr, bir qayda olaraq, professor və dosentlər tərəfindən aparılır. Mühazirələrin aparılmasına kifayət qədər iş təcrübəsi və biliyi olan digər müəssisə və təşkilatların mütəxəssisləri də cəlb oluna bilər.

Seminarlar, praktik məşğələlər, laboratoriya işləri və s., bir qayda olaraq, baş müəllim, müəllim, assistent və s. tərəfindən aparılır.

8.7.13. Dövlət attestasiyasının hazırlanmasına və təşkilinə ayrılan müddət 6 həftədir.

8.8. Tədris qruplarında sıxlıq maddi-texniki bazadan asılı olaraq, 15-30 nəfər müəyyənləşdirilir. Eyni ixtisas üzrə olan tədris qrupunda tələbələrin sayı 30 nəfərdən az olduqda, qrupun bölünməsi aparılmır. Bəzi spesifik məşğələ (xarici dil, yaradıcılıq, mədəniyyət, musiqi, incəsənət, idman və s.) və laboratoriya dərsləri üzrə tədris qrupları müvafiq normativlərə uyğun olaraq yarımqruplara bölünə bilərlər.

Humanitar və peşə hazırlığı fənləri bölümlərinə daxil olan fənlər üzrə kreditlərin (saatların) miqdarı və tədris edilən fənnin məzmunu proqram üzrə eyni olduqda, mühazirə dərslərində tədris qrupları birləşdirilir.

8.9. Əlavə ali təhsil, distant təhsil və digər xüsusi təhsilalma formaları üçün müvafiq təhsil proqramları tətbiq edilir.