Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti

 
Tayanch so’z va iboralar: Ta‘lim  qonuni,  milliy  dastur, istiqbol, ehtiyoj,  fan, texnika, 
madaniyat, texnologiya, ta‘lim mazmuni, ijtimoiy taraqqiyot va h.k.  O‘quv dastur, ilmiy bilim, 
ko‘nikmalar  hajmi,  izchillik,  bog‘liqlik,  ketma-ket,  konsentrik,  (markazlashgan),  o‘qtirish  xati, 
internet va h.k. 
 
O‘zbekiston Republikasida milliy dasturning maqsadi va vazifalarida: 
-  kadrlar  tayyorlash  tizimi  va  mazmuni  mamlakatning  ijtimoiy  va  iqtisodiy  taraqqiyoti 
istiqbollaridan,  jamiyat  ehtiyojlaridan,  fan,  madaniyat,  texnika  va  texnologiyaning  zamonaviy 
yutuqlaridan kelib chiqqan holda qayta qurish zarurligi  alohida ta‘kidlangan. Shunga asoslanib 
maktab  ta‘limining  mazmuni  jamiyatning  ijtimoiy  va  iqtisodiy  taraqqiyoti  ehtiyojlaridan,  fan, 
madaniyat,  texnika  va  texnologiyaning  talabalardan  kelib  chiqqan  holda  tashkil  etiladi. 
Yuqoridagi  ijtimoiy  taraqqiyot  yo‘nalishlari  shu  jamiyat  uchun  qanday  tarbiyalangan 
mutaxassislarga bo‘lgan talablarga asoslanadi. Buni quyidagicha ifodalash mumkin: jamiyatning 
ijtimoiy rivojlanishi, shu jamiyat a‘zolarini tarbiyalashning maqsadini, tarbiyaning maqsadi esa 
o‘z  navbatida  maktab  ta‘limning  mazmunini  belgilashga  asos  bo‘ladi.  Buni  sodda  etib 
tubandagicha izohlash mumkin: 
jamiyatni ijtimoiy rivojlantirish 

 tarbiyaning maqsad va vazifasini va u o‘z navbatida 

 
maktab ta‘lim mazmunini belgilashga asos bo‘ladi. 
Yoki bu tuzilishning aks holda ko‘z oldimizga keltirib tasavvur etsak  yanada ravshanroq 
anglaymiz. 
maktab  va  ta‘limi  (ma‘lumot)  mazmuni

tarbiyaning  maqsadi  va  vazifasini  u  o‘z 
navbatida

jamiyatning ijtimliy rivojlanishini jadallashtiradi, takomillashtiradi. 
Maktab  ta‘limining  mazmuni  deganda,  o‘quvchilarning  o‘qish  jarayonida  barcha 
o‘rganiladigan  fanlardan  egallab  olishi  lozim  bo‘lgan  hamda  tizimga  solingan  bilimlar, 
ko‘nikmalar  va  dunyoqarashlarning  aniq  belgilangan  doirasi  tushuniladi.  Bu  jarayon  maktab 
o‘quv  rejasida  ko‘rsatilgan  har  bir  o‘quv  dasturida  asoslangan  barcha  o‘rganiladigan  fanlari 
asoslari asosida tarkib topadi. 
Ta‘limning mazmun bir qator ehtiyojlarni hisobga olish bilan belgilanadi: 
a)  ijtimoiy  ishlab  chiqarishning  eng  zarur  ehtiyojlari  ijtimoiy  tuzumning  xususiyatlari, 
yo‘nalishlari; 
b)  davlatning  xalq  ta‘limi  va  muayyan  turdagi  o‘quv  yurti  oldiga  qo‘yadigan  maqsad  va 
vazifalari; 
c)  o‘qitish  qoidalaridan  kelib  chiqadigan  va  o‘quvchilarining  imkoniyatlarini  (yosh 
imkoniyatlari,  rivojlinish  darajasi,  tarbiyalanganligi  va  boshqalar)  e‘tiborga  oluvchi  didaktik 
talablar.  Maktablarda  beriladigan  ta‘limning  mazmuni  tarixiy  va  ijtimoiy  xususiyatga  egadir. 
Jamiyat  tarixiy  taraqqiyotining  hamma  bosqichlarida  maktablarda  yoshlarga  beriladigan 
ta‘limning  mazmuni,  hajmi  ijtimoiy  tuzumning  iqtisodiy  talab  va  ehtiyojlari  fan  va  texnika 
taraqqiyoti darajasi bilan belgilab kelingan. Inqilob to‘ntarishgacha bo‘lgan davrida O‘zbekiston 
xududida  VII  -VIII  asrlardan  beri  kelgan  eski  -  ―usuli  qadmiya‖,  XIX  asr  oxiri  va  XX  asr 
boshlarida paydo bo‘lgan - ―usuli savtiya‖ maktablari, xad - savod o‘rgatadigan diniy maktablar 
bo‘lgan.  1905  yildan  so‘ng,  o‘lkaning  ba‘zi  yirik  shaharlarida  ―jadid‖  maktablari  paydo  bo‘lib 
unda  savdo  -  sotiq  ishlari  uchun  zarur  bo‘lgan  ayrim  fanlar  (hisob,  tibbiyot,  geografiya  va 
boshqa) o‘qitilar edi. 
Hozirgi  bizning  maktablarimizda  yoshlarga  quriq  ilmiy  bilimlar  berilmasdan  ularga 
turmushda  zarur  bo‘lgan  xalq  hunarmandchiligi  tabobat  asoslari,  iqtisod  asoslari,  odabnoma 
―Konstitusion  huquq asoslari, kabi fanlari o‘qitilishi ma‘qul‖.  
Hozirgi  bizning  maktablarimizda  ta‘lim  mazmuni  O‘zbekiston  respublikasining  Ta‘lim 
to‘g‘risidaga  Qonun  va  Kadrlar  tayyorlash  Milliy  dasturi  singari  xujjatlarida  ko‘zda  tutilgan 
maqsad va vazifalar bilan belgilanadi. Bular quyidagilardir: 

---

7-  modda.  Davlat  ta‘lim  standartlari  umumiy  o‘rta,  o‘rta  maxsus,  kasb  -  hunar  va  oliy 
ta‘lim  mazmuniga  hamda  sifatiga  qo‘yiladigan  talablarni  belgilaydi.  Uni  bajarish  O‘zbekiston 
Respublikasining barcha ta‘lim muassasalari uchun majburiydir deb qayd etilgan. 
Yuqorida  asoslangan  talablardan  kelib  chiqib  umumiy  o‘rta    maktablarda  o‘quvchilarga 
umumiy  ma‘lumot  amalga  oshiriladi.  Albatta  u  mehnat  ta‘limi,  kasb  ta‘limi  bilan  uzviy 
aloqadorlikda  olib  boriladi.  Bu  qoida  o‘quvchilarni  ijtimoiy  hayotda  o‘z  o‘rnini  topishga 
bevosita yordam beradi. 
Umumiy  o‘rta  ta‘lim  to‘g‘risidagi  Nizomda  Davlat  ta‘lim  standartlariga  muvofiq 
o‘quvchilarni o‘qitish va tarbiyalash hamda shaxsning ta‘lim olish huquqini ro‘yobga chiqarish 
umumiy o‘rta ta‘limning maqsadi xisoblanadi. Umumiy o‘rta ta‘lim bilimlar zarur hajmiga asos 
soladi, o‘quvchilarda tashkilotchilik qobiliyatlari va amaliy tajriba ko‘nikmalarini rivojlantiradi, 
kasb yo‘nalishini va ta‘limning keyingi bosqichini tanlashga ko‘maklashadi. 
O‘zbekiston  Respublikasi  Kadrlar  tayyorlashning  Milliy  Dasturi  4  Kadrlar  tayyorlash 
tizimi  rivojlantirishining  asosiy  yo‘nalishlari  4,3.  Ta‘lim  jarayonini  mazmunan  isloh  qilishda 
kadrlarni o‘qitish va tarbiyalash milliy tiklanish prinsplari va mutaqillik yutuqlari, xalqning boy 
milliy,  ma‘naviy  intelektual  salohiyati  hamda  umumbashariy  qadriyatlariga  tayangan, 
insonparvarlikka  yo‘naltirilgan  ta‘limning  mazmuni  davlat  ta‘lim  standartlari  asosida  isloh 
qilinadi deb takidlanadi.  
 Yuqoridagi  pedagogik  g‘oyalar  turli  shakldagi  ta‘lim  muassasalari  ta‘lim  mazmunini 
belgilashning asosiy yo‘nalishlarni belgilab beradi.