Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti (1)
Tag ma’no. ifodalangan gapning ko‘chma - tag ma`nosi ham bo‘ladi.
Xotin: Sizga tekkuncha alvastiga tegsam bo ‘
lmasmidi?! Er: Afsuski, yaqin qarindoshlar orasida nikoh man qilingan. So‘zning har bir ko‘chma ma’nosi qo‘shimcha
uslubiy (modal) ma’no ifodalaydi.
So ‘
zlarning shakl va ma’no munosabatiga ko ‘
ra turlari So’zlar shakl va ma’no munosabatiga ko‘ra to‘rt xil: omonim, sinonim,
antonim, paronim.
Omonimlar (shakldosh so ‘
zlar) . Aytilishi va yozilishi bir xil bo‘lib, turli atash
ma’nolarini bildirgan so‘zlarga
shakldosh so ‘
zlar deyiladi: (
yoz, o ‘
t, ol, yon, bor, til, soch, tut, tik, yosh, qo ‘
y, ko ‘
k va b. ).
Omonim. Ikki yoki undan ortiq so‘zning bir xil yozilishi va bir xil talaffuz
etilishi natijasida omonimlar yuzaga keladi. Omonimlar quyidagicha hosil bo‘ladi:
1.Boshqa tillardan o‘tgan so‘zlarning o‘zbek tilidagi so‘zlar bilan bir xil shakl
hosil qilishi natijasida:
atlas-atlas, etik-etik, tok-tok. 2.Ko‘p ma’noli so‘z ma’nolari o‘rtasidagi bog‘lanishning yo‘qolishi natijasida:
dam (hordiq), dam (bosqon), dam (nafas); gap (til birligi), gap (yig‘in). Omonimlik hodisasi bir turkum doirasida yoki bir necha turkum doirasida sodir
bo‘ladi. Bir turkum doirasidagi omonimlarga grammatik shakllar qo‘shilganda ham
omonimligini saqlab qoladi:
Biz yoqqan o‘tlarimizni o‘chirdik. Biz ekkan o‘tlarimizni o‘rdik.
116
Shakli bir xil, ma’nosi har xil bo‘lgan bu so‘zlar ko‘proq badiiy uslubda modal,
uslubiy ma`nolarni anglatishda vosita bo‘ladi.
La’lidin jonimg‘a o‘tlar
