Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti o‘zbek tili va adabiyotini o‘qitish fakulteti

venger tilida txia tarzida kelmasligini oldindan ayta olamiz. Til qoliplangan va 
undan foydalanish prinsiplari mavjud garchi bu “qoidalar” ni ta’riflab
berolmasa ham. Ingliz tilida ham, venger tilida ham so‘zlarning boshlanishi tx 
bilan nima sababdan boshlanmasligini ko‘rsatib beruvchi qoidani belgilab 
berishga qodirmizmi?
3
.
Umuman, tilning qanday sharoitlarda paydo bo‘lishi masalasini ilmiy 
farazlarga asoslanib o‘rganish mumkin bo‘ladi. Tilshunoslik ilmi bir-biriga 
yaqin bo‘lgan psixologiya, fiziologiya, etnografiya, arxeologiya , tarix va shunga 
3
Borbala Richter. First steps in theoretical and applied linguistics.-Budapest, 2006.-P.17

---

42 
o‘xshah fanlarning dalillariga suyanib, tilning kelib chiqishi masalasiga
yondashishi mumkin.
 
Turli nutq tovushlarini biriktirib, so‘zlar hosil qilish va so‘zlar vositasida 
gap tuzib, istak va maqsadni ifodalash kishilik jamiyatining boshlang‘ich 
davrlarida yashagan odamlarni o‘ylantirib kelgan. Shuning uchun tilning paydo 
bo‘lishi to‘g‘risida qadimgi kishilar turli rivoyatlarni to‘qiganlar. Bu 
rivoyatlarning ba’zilarida til ma’budlar, ba’zilarida Alloh tomonidan yaratilib, 
kishilarga taqdim qilinganligi, ayrimlarida esa tilni ajoyib bir donishmand 
yaratganligi talqin qilingan.
 
Yuqorida ta’kidlanganidek, antik zamonlardan beri tilning kelib chiqishi 
to‘g‘risida bir qancha nazariyalar yaratilgan. Antik faylasuflar tilning kelib 
chiqishini bir-biriga qarama – qarshi bo‘lgan ikki xil nazariya bilan 
tushuntirishga harakat qilganlar. Ba'zi faylasuflar til tabiiy yo‘l bilan paydo 
bo‘lgan, ya'ni so‘z va predmetlar o‘rtasida to‘g‘ridan to‘g‘ri tabiiy bog‘lanish 
bo‘lganligi uchun kishilar predmet va narsalarni tabiiy holda bilib olishgan, 
deb isbotlamoqchi bo‘lganlar. Ba'zi faylasuflar esa til kishilarning bir-biri bilan 
o‘zaro kelishishi natijasida vujudga kelgan, deb hisoblaganlar. Ana shu bir-
biriga qarama-qarshi ikki nazariyaning o‘zaro kurashi natijasida yana bir qancha
nazariyalar vujudga kelgan.