Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti o‘zbek tili va adabiyotini o‘qitish fakulteti
Demak, bu nazariya ham tilning kelib chiqishi masalasini to‘g‘ri yoritishga ojizlik qiladi
Yüklə 3,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Demak, bu nazariya ham tilning kelib chiqishi masalasini to‘g‘ri yoritishga ojizlik qiladi. Mehnat hayqiriqlari nazariyasi tarafdorlari tildagi barcha so‘zlar ibtidoiy kishilarning birgalashib mehnat qilish jarayonida mehnat qilishga undaydigan ixtiyorsiz qiyqirishlari natijasida paydo bo‘lgan, deb da’vo qiladilar. Bu nazariyani XIX asrning 70- yillarida fransuz faylasufi L. Nuare yaratdi. Uning qayd qilishicha, til instinktiv hayqiriqlardan paydo bo‘lgan. Nemis olimi Karl Byuxer ham ushbu nazariyani quvvatlaydi. Bu nazariya bir qarashda haqiqatga birmuncha yaqin nazariyadek ko‘rinsa ham, mantiq jihatdan asossizdir. Chunki mehnat qilishdagi qiyqiriqlar, hayqiriqlar mehnat jarayonidagi bir maromga, bir qolipga solish uchun bir vosita bo‘lgan, xolos. Uh , oh , voh , viq , oho, ehe kabi hayqiriqlar kishilar o‘rtasida aloqa vositasi bo‘lganligi ehtimol. Mehnat hayqiriqlari undov nazariyasiga o‘xshab ketadi. Lekin bu nazariya ham tilning kelib chiqish sabablarini, tilning paydo bo‘lishini jamiyatning paydo bolishi, so‘zlash va fikr yuritish qobiliyatiga ega bo‘lgan insoniyatning paydo bo‘lishi bilan uzviy bog‘lay olmaydi. Ijtimoiy kelishuv nazariyasi. Bu nazariya XIX asrning ikkinchi yarmida paydo bo‘lib, uni ilgari suruvchi olimlar ba'zida bir-biriga zid xulosalarga kelishgan, ularning tilning kelib chigishi to‘g‘risidagi asosiy fikrlari bir xil. Bu nazariyaga asosan, narsalarni qanday atashni odamlarning o‘zlari kelishib olishgan. Biror narsani nomlashda kelishib olish uchun, tabiiyki, kelishuv vositasi, ya’ni til kerak bo‘ladi. Usbbu nazariya tilning paydo bo‘lishini emas, balki til rivojlanishining bir yo‘nalishini yoritishi mumkin. Hozirgi vaqtga kelib u yoki bu fanga taalluqli atamalar yoki so‘zlar o‘zaro kelishib olinadi, lekin buning til shakllanishiga aloqasi yo‘q. Yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan nazariyalarning hammasi ham tilning kelib chiqishi masalasini to‘g‘ri yoritishga ojizlik qiladi. Chunki bu nazariyalar tilning kelib chiqishi masalasini insoniyatning paydo bo‘lishi, dastlabki kishilar jamoasining vujudga kelishi masalasidan ajratib olgan holda qaraydi. Jamiyatdan tashqarida yashagan inson bolasi qancha umr ko‘rmasin, u gapirmaydi. Chunki til nasldan naslga, avloddan avlodga o‘tmaydi, ya’ni uni irsiyatga bog‘lab qo‘yish to‘g‘ri bo‘lmaydi. Irsiyat qonuniga binoan, bolaning biologik , antropologik xususiyatlari avloddan avlodga o‘tadi, lekin o‘zbek oilasida tug‘ilgan bola faqat o‘zbek tilida gapiradi deyish noto‘g‘ridir. U qaysi tilda gapira boshlashi qaysi oila, qaysi ijtimoiy muhitda tarbiyalanishiga bog‘liq. Qayd etilgan nazariyalarda, birinchidan, til go‘yo jamiyat tarixi taraqqiyotidan chetda, o‘z holicha taraqqiy etadigan hodisa, deb qaralgan. Shuning uchun ham tilning kelib chiqishi masalasi ibtidoiy davrdagi kishilarning mehnat faoliyatidan ajratilgan holda qaralgan. Ikkinchidan, bu nazariyalarda tilning kelib chiqishi masalasi tafakkurning paydo bo‘lish 44 masalasi bilan birgalikda, o‘zaro bog‘langan holda emas, balki ajratilgan holda talqin qilingan. Uchinchidan, odamning paydo bo‘lishi jarayonidagi barcha biologik asoslar hisobga olinmagan. Sharq tilshunoshgida ham tilning paydo bo‘lishiga oid mulohazalar bildirilgan. Jumladan, Alisher Navoiyning "Muhokamat ul-lug‘atayn" asari muqaddimasida o‘sha davr dunyoqarashiga mos bo‘lgan tilning paydo bo‘lishiga doir qarashlar bayon qilingan. Alisher Navoiy tilning paydo bo‘lishini Nuh alayhissalom avlodlariga bog‘laydi: Yüklə 3,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|