Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti (1)
Fanda tilning kelib chiqishi to‘g‘risida bir-biriga qarama-qarshi nazariyalar
mavjud bolib, ular bir-biri
bilan kurashib kelmoqda. Bu nazariyalarning ba'zilari
til insonlarning bir-biri bilan munosabatda bo‘lishi ehtiyojj natijasida kelib
chiqqan deb hisoblasa, boshqalari ayrim shaxslarning o‘z fikrini avval o‘zi
uchun, keyin boshqalar uchun bildirishi natijasida kelib chiqqan, deb hisoblaydi.
Shu tariqa tilning paydo bo‘lishi va shakllanishi haqida turlicha qarashlar,
nazariyalar, farazlar yaratildi. Ushbu nazariyalar tanqidiy tahlil asosida
o‘rganilishi lozim.
Bu nazariyalar asosan to‘rtta:
ovozga taqlid nazariyasi kishilarning o‘z
atrofidagi predmetlarning chiqargan ovoziga taqlid qilishi natijasida dastlabki
so‘zlar, predmetlaming nomlari paydo bo‘lgan, deb hisoblaydi. Bu nazariya
qadimgi Yunonistonda asoschilarining fikricha, ibtidoiy odamlar hayvonlarning
baqiriq - chaqiriqlarini o‘rganib, ular orqali o‘zlarining ichki kechinmalari, g‘am-
alamlarini ifodalashgan:
oh, ah, joy, ing kabi so‘zlar bunga misol qilib
ko‘rsatiladi. Tildagi boshqa so‘zlar esa ana shunday so‘zlarning birikuvidan kelib
chiqqan, deb tushuntiriladi. Taniqli faransuz olimi J.J.Russo ham shu fikrni
quvvatlagan.
Dunyodagi barcha tillarda bunday birliklar mavjud, lekin bunday so‘zlarning
miqdori shu qadar kamki, tildek murakkab hodisa ana shu yo‘l bilan paydo
bo‘lgan, deyish bu masalani juda soddalashtirib yuborgan bo‘lar edi.
Ma’lumki, tilning asosiy vazifasi kishilar orasida fikr almashinuvini
ta’minlashdir. Binobarin, mazkur nazariyani qabul qilish tilning asosiy
vazifasini, tilning ijtimoiy hodisa ekanligini rad etishga olib keladi. Ichki
kechinmalarni izhor qilish doimo ham jamiyatning bo‘lishini taqozo qilmaydi.
43
Tilning yashashi va rivojlanishi esa jamiyat bilan uzviy bog‘liq: jamiyat bor
joydagina til bor, til bor joyda jamiyat bor.
