Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti o‘zbek tili va adabiyotini o‘qitish fakulteti

 affiksal sinonimlar 
sanaladi.
Har qanday uslubiy xoslanish va so‘zlovchining bahosidan xoli bo‘lgan 
sinonimlar qatori a’zosi 
dominanta
(uslubiy xoslanish va baho bildirishga ko‘ra 
neytral) sanaladi. 
Ma’nodosh so‘zlar bir ma’noni xilma-xil so‘zlar orqali turli nozik ma’no 
qirralari bilan ifodalashda, so‘z sehrini namoyish etishda, nutqni bezashda, 
ta’sirchanligini ta’minlashda katta ahamiyatga ega. Sinonim belgi, predmet, shaxs, 
voqeaning bir necha nomlar bilan aytilishidir: 
odam, inson, kishi, bashar; yel, 
bo
‘
ron, sabo, nasim; katta, buyuk, ulug
‘
; gapirdi, aytdi, so
‘
zladi, dedi, uqtirdi, 

---

117 
bayon etdi 
va b. Sinonimlar til boyligi bo‘lib, avvalo shaxs va predmetlarning eng 
nozik ma’no bo‘yoqlarini ifodalash uchun xizmat qiladi. Masalan: 
Gulshanda 
gullarni tebratar sabo, Adashgan yo
‘
lchiday daydib yurar yel. Men buyuk yurt 
o
‘
g
‘
lidirman, Men bashar farzandiman.
Sinonimlar gapdagi takrorga yo‘l qo‘ymaydi. O‘rinsiz takror nutqqa zarar 
yetkazadi. Sinonimlar badiiy uslub vositasi bo‘lib, adabiy tilni boyitish 
manbalaridandir. Ona tili imkoniyatlarimizdan (
bet-yuz
) va boshqa tillardan so‘zlar 
olish yo‘li bilan sinonimlik qatorlar kengayaveradi: Sinonimlar, asosan, boshqa 
tillardan so‘z o‘zlashtirish natijasida yuzaga keladi: 
sevgi (o
‘
zbek) - muhabbat 
(arab); kuch (o
‘
zbek) - qudrat (arab); buyruq (o
‘
zbek) - amr (arab) - farmon 
(tojik); ot (o
‘
zbek) - ism (arab); yozuvchi (o
‘
zbek) - adib (arab); manglay (o
‘
zbek) 
- peshana (tojik); ko
‘
klam (o
‘
zbek) - bahor (tojik); qo
‘
shin (o
‘
zbek) - armiya (rus); 
yurak (o
‘
zbek) - dil (tojik) - qalb (arab).
Sinonimlar nutqni ravon va ta’sirchan qiladi: 
Erur bas chu husn-u malohat 
senga, Yasanmoq, bezanmoq ne hojat senga. Shu qadar chiroyli, shu qadar go
‘
zal! 
Minglab gulistondan afzaldur bu joy. Minglab gulistonga, minglab chamanga Bu 
huzur ko
‘
rk bo
‘
lur undagi chiroy.
Ma’noni kuchaytirish va ta’kidlash uchun sinonimlar ketma-ketlikda 
qo‘llanadi. 
Ul-oyki, kula-kula yig
‘
latdi meni, yig
‘
latdi meni demayki, siqtatdi meni. 
Falakdan, osmondan, ko
‘
kdan oshqay faxr etib boshim …(
Habibiy
) Ajoyib 
husndor, go
‘
zal fasl bu! Sadoqatli, qadrdon, oshno-yu, do
‘
st-u yorim bor. 
(
Habibiy
).
Tilimizda shartli sinonimlar ham uchraydi. H.Olimjon Ofeliyaning chiroyini 
bo‘rttirish uchun 
chiroy 
so‘zi bilan qanoatlanmay,