Allahyar xocali
Yüklə 1,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- VƏTƏN AĞRISI, TORPAQ YANĞISI
- Vasif Quliyev
- Allahyar Xocalı.
- VƏTƏN AĞRISI
|
2
X 34(93).
Redaktoru Vasif Quliyev Kitabın işıq üzü görməsində maddi köməklik göstərdiyinə görə İmişli pambıqtəmizləmə zavodunun direktoru Məmi Atakişiyevə öz minnətdarlığımızı bildiririk.
Allahyar Xocalı. Vətən ağrısı, torpaq yanğısı. Bakı, «Azərbaycan» nəşriyyatı, 1993.—72 s. 4804000000—034(93) M 670(07)—93 X 34(93) Azərb. © «Azərbaycan» nəşriyyatı, «Şuşa» şirkəti, 1993. 3
Vətən ağrısı, torpaq yanğısı Vidadini kəsməyə apardılar Bakılı 21 nəfər Talehin tale yazısı Ölümün astanasında Məzarsız şəhidlərin atası Beş ay əsirlikdə Ölüm əl çəkmirdi Ölmək istəsək də Xocalının son döyüşü Nəzir pulu Mənim xilaskarım Onlar ayrı düşüblər Qırğından keçən uşaq Gülablı dağlarında Qarşımızı meyidlər kəsmişdi Əlağalıya yolsuz yollarla Qanlı yamac, qanlı yol Ovçu Mürşüd Yönü qibləyə bir nurani Bələdçim bir quş idi Oğlumun meyidini gətirdim Araz Səlimov kimdir? Xocalının son günü Allaha inandım On iki gün çovğunda «Bizi öldür» dedim Bizə özümüzünkülər də atırdı Bədbəxt türklər Şelli uşaqları Mahir snayper Xocalı prokuroru Xocalılar Xocalı faciəsi ilə əlaqədar həlak olmuş şəxslərin siyahısı
Faciədən əvvəl Xocalı şəhərinin ermənilər tərəfindən atəşə tutulması nəticəsində həlak olmuş şəxslərin siyahısı
Xocalı hadisəsi ilə əlaqədar itkin düşmüş və indiyə qədər taleyi haqqında məlumatlar olmayan şəxslərin siyahısı
Hadisə ilə əlaqədar ermənilər tərəfindən girov götürülmüş və sonrakı taleyi məlum olmayan xocalıların siyahısı
Xocalı faciəsi ilə əlaqədar üzvləri həlak olan və itkin düşən ailələrin siyahısı
4
TORPAQ YANĞISI
Belə nəql edirlər ki, keçmiş zamanlarda varlı, mülklü bir kəndə bir nəfər gəlib deyir ki, sizin bu yerlər mənim çox xoşuma gəlir. Mənə buralarda bircə mıxça yeri verin, ora bir dənə mıxça sancım. hər dəfə buralara gələndə o mıxçaya baxıb fəxr edim ki, heç olmasa, bu gözəl yerlərdə mənim də bir mıxça yeri qədər yerim var. Camaat deyir ki, a kişi, bir mıxça yeri nədir ki?! Gəl, sənə geniş sahə yeri ayıraq, özünə kefin istədiyi kimi ev-eşik düzəlt. Qərib adam bu təklifdən imtina edir və bir mıxça yeri bəsimdir—deyir. Kənd əhli razılığa qəlib, bir ağızdan «mıxçanı hara istəyirsən sanc» deyir. Qərib adam kəndin ortasına bir mıxça çalıb deyir: — Deməli, bu mıxça mənimdir, burdan nə istəsəm, asa bilərəm. And için ki, mıxçaya toxunmayacaqsınız və ordan hər nə assam, nə ona, nə də mənə dəyməyəcəksiniz. Camaat and-aman edir ki, heç kəs sənə gözün üstə qaşın var da deməyəcək. Qərib adam gətirib, mıxçadan bir cəmdək asır. Yayın isti günündə cəmdək qaldıqca iylənib bütün kəndi bürüyür. Kənd əhli yığışıb qərib adama deyir ki, axı, cəmdəyin iyi bizi öldürdü. Onu aparıb bir yerdə torpağa basdır. Qərib «şərtimiz şərtdir» — deyir. — Axı, and içmisiniz. — Camaat bu kələkbaza aldandıqlarını bilib, ordakı ev-eşiklərini tərk edərək başqa yerə köçür. Bir mıxça yeri alan qərib böyük bir əraziyə sahib olur. Rusiya həmin mıxçanı Türkiyə ilə Azərbaycan arasında sancıb, erməni adlı bir iyli cəmdəyi də onun başına keçirib. İllər keçdikcə bu iyli cəmdək ətrafındakıları itələyərək Türkiyə və Azərbaycan arasına paz şəkli formasında daxil olmuşdur. Əslində, «Böyük Ermənistan» adlı bir dövlət olmamış və heç bir zaman da olmayacaq. «Böyük Ermənistan» məfhumunu ermənilər yox, ruslar qondarmışlar. Və o qondarma ad ilə də yüz illər boyu erməni və türk xalqlarını bir-birinə qırdırmışlar. Tatarlarda belə bir məsəl var: Rus tatara deyir ki, ey tatar, ayaqların niyə əyridir? Tatar cavab verir [3-4] ki, niyə də əyri olmasın, axı, üç yüz il bir qıçımın üstündə rusun boynundan basmışam. Ruslar uzun illər Çingiz xanın, Batı xanın, Teymurləngin, Osmanlı imperiyasının əsarətində olmuşlar. Çar I Nikolay deyib ki, çalışın bir daha türgün əsarətinə düşməyin, ikinci dəfə düşsəniz, Ömrü boyu bu əsarətdən qurtula bilməyəcəksiniz. Deyir ilan vuran ala çatıdan qorxar. Rusları qorxudan türk xofudur. Məhəmməd peyğəmbər demişdir ki, Allah türkləri zalımlara zülm edib, dünyada əmin-amanlıq yaratmaq üçün yaradıb. Xaçpərəstlik din yox, dinsizlikdir. Çünki xaçpərəstlərə heç nə haram buyurulmur. Onlarda namus, əxlaq sərbəstdir, olsa da olar, olmasa da. Dünyada din deyilən bir din varsa, o da İslam dinidir. Ruslar bu dinin qüvvəsindən də hədsiz dərəcədə qorxur. Çünki İslamda tərkidünyalıq yoxdur. Dünyada əbədiliyini hiss edən bir millət ölümdən qorxmur, qarşısındakı düşmənin üstünə çəkinmədən gedir. Quranın tərcüməsinə illərlə imkan verməmək də bu səbəbdən doğur. Əgər rusların ermənilərə canı yansaydı, onları bomboş rus çöllərində yerləşdirər, bu işlək millətdən özləri də faydalanardılar. Yersizləri türklərin içində yerləşdirməklə məqsəd ondan ibarət olub ki, onları daim qızışdırıb qısqırtsın və türklər imkan tapıb, göz açıb, bu sarı iblislərə toxuna bilməsinlər. Ruslar erməniləri nə «Böyük Ermənistan» yaratmış bir xalq kimi, nə də torpaqsız, vətənsiz işlək erməni kimi görmək istəmir. Elə-belə, «ni rıba, ni myaso». Ruslar dərk edir ki, ermənilər qüvvətli bir dövlət olsalar, sabah Rusiyaya da meydan oxuyacaqlar. Onu da dərk edirlər ki, əgər dövlət olmasalar, dünyanın hər tərəfinə pərən-pərən səpələnəcəklər. Onda Rusiya üçün böyük türk qorxusu yaranar. Bütün türk-erməni qırğınlarının baisi ermənilər olsa da, səbəbkarı ruslar və türklərdən qorxan xaçpərəstlər olmuşlar. Bu avam, küyə gedən erməni adlı məxluq XX əsrin sonunda da millət yox, bir millətin əlində alət olduqlarını hələ də dərk edə bilməyiblər. Sovet dövründə də ermənilərin bir millət kimi yox ola bilməsindən qorxan ruslar onların əlifbasının, saxta mədəniyyətinin inkişafına şərait yaratmaqla bərabər, Azərbaycan-türk mədəniyyətini pərdələmiş, ali məclislərdə danışmağa onun dilini yasaq etmişdir. [4-5]
Müsəlmançılığın ilkin şərtlərindən biri olan sünnət mərasimi çox vaxt çox yerlərdə, əsasən də, ali vəzifə sahiblərinin ailələrində məxfi keçirilirdi. İrana tərəf baxanda «panislamist», Türkiyəyə tərəf baxanda «pantürkist» markası yapışdırıb, gedər-gəlməzə yola salırdılar. heç təsadüfi deyil ki, 1828-ci il Türkmənçay müqaviləsindən sonra ermənilərin millət kimi formalaşması üçün ruslar Azərbaycan torpaqlarını müxtəlif vaxtlarda qoparıb, ermənilərə vermiş və «Ermənistan» yaratmışlar. İndiki Ermənistan ərazisinin 82 faizi Azərbaycan torpaqlarıdır. 114 min kv. km ərazi ilə rus əsarətinə düşən Azərbaycanın torpaqları qayçılanaraq 86,6 min kv. km-ə enmişdir. hələ bu bəs deyilmiş kimi ruslar ermənilərdə Naxçıvanı, Qarabağın dağlıq hissəsini və başqa əraziləri mənimsəmək üçün iştah dişi bitirmişlər.
5
Əsrin əvvəllərinə qədər ruslar, ingilislər və başqa Qərb dövlətləri məhsuldar torpaqlarda yaşayan türk və müsəlman xalqlarını daim əsarət altında saxlamağa çalışmışlar. Vaxtı ilə türk ordusunda xidmət etmiş Andronik Uzunyan türk ordusunun sirlərini ingilis kəşfiyyatına satmışdı. Bu satqınlığın üstündə qulağı kəsilib qovulan Andronik sonradan da rus siyasətinə xidmət etmiş, 1918-ci ildə Azərbaycandakı türk qırğınlarına başçılıq etmişdi. Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra «beynəlmiləlçilik» pərdəsi altında sapı özümüzdən olan satqınları Moskva vəzifəyə qoymaqla millətimizi maddi, mənəvi və fiziki cəhətdən istismar etmişdir. Özünü «beynəlmiləlçi» kimi qələmə verməyə çalışan rəhbərlər erməniləri yüksək vəzifələrə təyin edirdilər. Onlar bu beynəlmiləlçilik çamuruna elə batmışdılar ki, nəinki ictimai yerlərdə, hətta evlərində də rus dilində danışırdılar. Onlar rus şair və yazıçılarının əsərlərini əzbərləmiş, bayağı rus musiqisinə qulaq asmaqla manqurtlaşmışlar, vəzifəyə ermənini, rusu gətirmişlər. Onlar Azərbaycan adət-ənənələrini, mədəniyyətini dərk etməməkdə nəinki xəcalət çəkmiş, hətta öz ana dillərində danışa bilməmələri üçün fəxr etmişlər. Özlərinə müavin etdikləri ermənilər zaman-zaman Azərbaycanın qaymağı olan imkanlı adamlarımızı, ziyalılarımızı məhv etmiş, millətimizin düşünən başlarını kəsib atmışlar. [5-6]
Yaxşı yadımdadır, Heydər Əliyev MK-nın katibi olarkən ana dilimizdə danışanda hamı heyrət edirdi. Deyirdilər ki, ayə bir rəhbər qoyublar, bizim dildə sərbəst danışır. Qarabağın dağlıq hissəsində azəri türklərinin çoxalmasında da H.Əliyevin xidmətləri olmuşdur. 1964-cü ilə kimi Stepanakert rayonunda yeganə orta məktəb 4 №-li Nizami adına orta məktəb idi. Bura Xocalıdan, Malıbəylidən, Kərkicahandan, Kosalardan kələn və Stepanakertdən olan uşaqların sayı hər sinifdə cəmi 10-12 nəfər olardı. Əliyevin hakimiyyətdə olduğu dövrdə Stepanakertin azərbaycanlı əhalisi 15 minə çatmış, Malıbəylidə, Kosalarda, Kərkicahanda, Xocalıda orta məktəblər açılmışdı. Stepanakert Pedaqoji İnstitutunda fakültələrin çoxu, tibb texnikumunda bir neçə fakültə Azərbaycan dilində olmuşdu. Bu dövrdə ermənilər yaşayan Cəmilli kəndinin əhalisi evlərini satmış, 120-dən çox evi azərbaycanlılar almışdı. Daşbulaq kəndində ermənilərdən çox azərbaycanlılar məskunlaşmış, Meşəli kəndi salınmışdı. 1933-cü ildə Stepanakertdə Məleykə Alış qızı İmanovaya və Səfər Binnət oğlu İmanova verilmiş pasportlara vurulmuş möhür rus və erməni dillərində yazılmışdı. Azərbaycan torpağında fəaliyyətdə olan möhürdə bir kəlmə də olsun türk dilində heç nə yazılmamışdı. Bircə fərəhləndirici hal odur ki, həmin pasportlarda milləti «türk» yazılmışdı. Moskvanın sədaqətli qulları dinimizi, dilimizi, adət-ənənələrimizi yasaq etməklə milləti kütləyə çevirib, hara istəyiblərsə sürükləyiblər. Azərbaycanın pambıq becərilən aran rayonlarında dərmanın içində, qızmar günəş altında işləyən qadınlarımıza bir kölgəlik düzəltmək qeydinə qalmayanlar ruslar üçün Kəlbəcərdə, Şuşada, Naftalanda və başqa yerlərdə sanatoriyalar tikmişdilər. Uzun illər subtropik zona olan Lənkəran Moskvaya xidmət etmiş, nəinki Kremli, hətta bütün Moskva əhalisini ucuz xiyar, pomidor və başqa tərəvəz məhsulları ilə təmin edirdi. Oğuz şəhərində Kreml üçün farel balığı yetişdirilirdi. Manqurtlar rus əxlaqsızlığını yerlərdə yaymaqdan başqa heç nəyə xidmət etmirdilər. Yerlərdə partiya sıralarına, əsasən, mütilər, yaltaqlar qəbul olunur, [6-7]
əxlaqsızlığı bacaranlar, arvadını, qızını, namusunu çöllərə tullayanlar isə yuxarı vəzifələrə çəkilirdi. Belələrinə iş bacaran yox, sözə baxan deyirdilər. Beləliklə, yerlərdən sözə baxanlar zəncirvarı şəkildə Azərbaycan KP MK-ya kimi uzanırdı. Əxlaqsızlığın ən hündür zirvəsi də elə burda — MK-da yerləşirdi. Vətən, dil, torpaq, adət-ənənə, din təəssübü də onlara yad idi. Elə Moskvaya da bu, sərf edirdi. Paytaxt bu zəncirvarı qeyrətsizlikdən istifadə edib, respublikanı əsarətdə saxlayırdı. Bunlardan ustalıqla istifadə etməyi bacaran ermənilər Moskva qarşısında dəfələrlə «Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi» məsələsini qoymuşdular. Qazdan ayıq olan Moskva bu işin sonra pis nəticələr verə biləcəyindən ehtiyat edib, ermənilərin arzularını gözlərində qoymuşdu Əvvəllər Rusiya Moskvaətrafı torpaqlardan başqa, heç bir torpağın sahibi deyildi. Və qopardığı torpaqların sahibləri ərazilərini geri qaytarmaq iddiası etsəydilər, o, çıxılmaz vəziyyətdə qalardı. Ermənilərin uzun illər münasib məqam gözləməkdən gözlərinin kökü saralmışdı. Nəhayət, Amerika Kəşfiyyat İdarəsinin SSRİ-dəki agenti Mixail Qorbaçov hakimiyyətə gəldi. Amerikanın qorxduğu yeganə dövlət güclü hərbi potensiala malik SSRİ idi. Onunla müharibə etmək uduzmaq demək idi. Ona görə də onu yalnız içindən parçalamaq gərəkdi. Düşünülüb- işlənilmiş bir metod tapıldı: yenidənqurma, aşkarlıq. Küyə getməklə, xəyanətdə əsrlər boyu imtahandan çıxmış ermənilərə «Böyük Ermənistan» yaratmalarına imkan verildiyini xatırlatmaqla bu işə başladılar. Əslində, Amerikanı «Böyük Ermənistan» yaratmaq maraqlandırmırdı. Onun marağı yalnız rus imperiyasını dağıtmaq idi. Çünki Rusiya imperiya ölkələrinin sərvətləri hesabına daha iri addımlarla irəliləyirdi. Məxfi iclaslardan sonra 1987-ci ildə ermənilər gizli vərəqələr yaymağa başladılar. Sonra bu vərəqələr açıq-aşkar erməni yaşayış məntəqələrinin, yollarının kənarlarına yapışdırıldı. Vərəqin birində yazılmışdı ki, «biz məqsədimizə çatana kimi azərbaycanlılarla sülh şəraitində davranmaq lazımdır.» Biz bu cür vərəqələri əldə edib Ağdam DTK-na vermişdik. Moskvaya, Bakıya yaxınlaşan təhlükə barədə yüzlərlə teleqram göndərmişdik.
6
Ancaq heç bir faydası olmurdu. [7-8] hətta Moskvaya rusca yaxşı bilən Cavanşir Əliyevi və Xocalı hadisəsində taleyi məlum olmayan Xocalının qeyrətli oğlu Elxan Şəfiyevi də göndərdik. Moskvanın ssenarisi ilə hazırlanmış oyunlara Azərbaycan hökumətinin susmasını görən ermənilər daha da fəallaşdılar. 1988-ci il fevral ayının 12-də Əsgəran qəsəbəsində «Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi» tələbi ilə mitinq keçirdilər. Mitinqdə Əsgəran rayon Partiya Komitəsinin birinci katibi Vaçaqan Qriqoryan dedi : —Bəsdir bu günə qədər gizli təbliğatımız, indi imkan yaranıb ki, açıq-aşkar Ermənistana birləşməyimizi tələb edək!—Mitinq sonralar Stepanakertə keçdi. Dalbadal teleqramlardan sonra Azərbaycan hökuməti, deyəsən, reaksiya vermək istədi. Ancaq küt və lal-dinməz Kamran Bağırov heç bir iş görə bilmədi. Yalnız Moskvadan Dağlıq Qarabağın Ermənistana verilməsini bəyan etmək üçün gələn adamlara xalqın etirazını çatdıra bildi. Bu Aran Qarabağ əhalisinin, guya, Əsgərana hücumu idi. Bu oyunda Qarabağın ilk şəhidləri — Bəxtiyar və Əli doğuldu. Azərbaycan hökumətinin öz torpaqlarını qoruya bilmək iqtidarında olmadığını görən Ermənistan Ali Soveti iclas çağırdı və qərar çıxardı ki, Dağlıq Qarabağ bu gündən Ermənistanın ərazisinə qatılır. hələ də bu günə kimi «Ermənistanın Azərbaycana qarşı elan olunmamış müharibəsi» kəlməsini işlədirlər. Daha dərk edən yoxdur ki, Ermənistan Ali Sovetdə Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi qərarını çıxarandan Azərbaycana qarşı müharibə elan etmişdir. Moskvanın uzaqgörən siyasəti ilə, guya, Dağlıq Qarabağda vəziyyəti sabitləşdirmək məqsədi ilə vilayətdə xüsusi idarəetmə komitəsi yaradıldı. Ona rəhbərlik edən Arkadi Volski SSRİ Ali Sovetinə deputat seçiləcəyi ərəfədə azərbaycanlılarla görüşlər keçirir, şirin vədlər verirdi. Xocalı mədəniyyət evində onu pionerlər duz-çörəklə qarşıladı, gül-çiçək dəstələri verdi. hər görüşdə də özünü xəstə kimi göstərib, dərman içir, yazıq görkəm alırdı. Sonralar Volskinin duz-çörəyə naxələf çıxdığını görən azərbaycanlılar bir nəfər kimi ona səs verməyəcəklərinə söz verdilər. O zaman bütün nazirliklərin işçiləri qapı-qapı düşdülər ki, bəs Volskiyə səs verin. Uzun yalvar-yaxardan sonra Volskiyə səs toplatdıra [8-9]
bildilər. O zaman mən Volskinin erməniləri və özümüzün başıboşlarımızı tənqid edən «Bir başa üç yumruq» adlı bir məqalə yazıb «Bakinski raboçi» qəzetinin müxbiri Vahid Səfixanova verdim. həmin məqaləni heç kəs dərc etmədi. Sonralar bu yazını «Kənd həyatı» jurnalının redaktoru alıb dərc etdi. Məqalə jurnalın 1990-cı il 6-cı nömrəsində işıq üzü gördü. Elə həmin vaxtlardan da Volski vilayət idarələrini Ermənistan tabeliyinə keçirməyə başladı. Xocalının 180 hektar torpaq sahəsini—Həsənabad sahəsini kəsib, vilayət istilik idarəsinə verdi. Burda, əsasən, azərbaycanlılar yaşayırdı. Ermənistandan qovulmuş azərbaycanlıların hesabına bu kənd xeyli böyümüşdü. Burda 35 azərbaycanlı, 4 erməni ailəsi yaşayırdı. Mən o zaman orda ibtidai məktəbin direktoru idim. Moskvaya, Azərbaycan MK-ya və vilayət prokurorluğuna camaatın imzası ilə göndərdiyim şikayət ərizəsinə yalnız DQMV prokurorunun müavini Mübariz Bayramovun imzası ilə cavab aldım. Moskva və Bakı hələ də susurdu. Bayramov məktubunda bildirirdi ki, xocalıların razılığı olmadan torpağı başqasına vermək olmaz. Arkadi Volskinin hərəkəti səhvdir. Ancaq səhvlər meydan sulayırdı. Bir tərəfdən də Xocalının Əsgərana yaxın hissəsi ermənilər tərəfindən zəbt edilirdi.
...Çox çəkmədən Həsənabadlıların çoxu, əsasən də, Ermənistandan gələnlər köçüb İsmayıllı rayonuna getdilər. Sonradan o biri azərbaycanlılar Xocalıya gəldi. Həsənabad ermənilərə peşkəş verildi.
Xocalıya Ermənistandan pənah gətirmiş 130 ailə Xocalıdan çıxarıldı. Eləcə də DQMV-nin azərbaycanlılar yaşayan məntəqələrinə pənah gətirmiş ermənistanlı qaçqınları zorla vilayətin ərazisindən çıxartdılar. Bir dəfə Əbülfəz Əliyev Xocalıya gəlmişdi və burda AXC-nin dayaq nöqtəsinin yaradılması üçün yığıncaq keçirilmişdi. Mən o zaman gərək ki, Bakıda idim. Gələndə idarə heyətinin sədri məni seçdiklərini bildirdilər. İdarə heyəti üzvlərinin kimlər olduğunu biləndə mən razı olmadım. Bildirdim ki, yenidən seçki aparılmalıdır. Nə isə... Xocalıların əksəriyyətini mədəniyyət evinə yığa bildik. Yığıncağı Əlif Hacıyev aparırdı. AXC-nin Xocalı dayaq dəstəsinin idarə heyətinin sədri vəzifəsinə yenə də məni namizəd [9-10] verdilər və səs çoxluğu ilə yenidən mən seçildim. İdarə heyətinə başqa adamlar da seçildi. Sonradan bu idarə heyətinin AXC- nin Nizamnaməsinə uyğun iş aparmamasını, hara güclüdürsə o səmtə yıxılmasını görüb, özüm üzvlükdən çıxmaqla bərabər, Xocalı dayaq dəstəsinin yoxluğunu bildirdim. Beləcə də duyaq dəstəsi dağıldı. Xocalıları 1989-cu ildə qırdırmaq istəyən qüvvələr var idi. Bir dəfə Tovuzdan Əli (Alyoşa) adlı qorxmaz, cəsur bir oğlan gəlib Xocalıya çıxdı. O özünü AXC-nin fəal üzvü kimi qələmə verirdi. Xocalı uşaqları ilə gecələr əməliyyatlara gedirdi. Avtobusla Ağdamdan gələndə o da avtobusda idi. Dedi ki, vacib məsələ var, gedək kənd Sovetinə. Alyoşa Elman müəllimə dedi ki, məktəbliləri, camaatı aeroporta yığıb tökmək lazımdır ki, İrəvandan gələn təyyarələr aeroporta enməsin. Bildirdim ki, əvvəla, təyyarə bizi Zvartnosdakı kimi qırar. İkinci bir tərəfdən, rusların ermənilərə işləməsi hamımıza məlumdur. Dörd bir tərəfimiz ermənilərdir. Əgər biz aeroporta yığılsaq, kəndi və bizi kim müdafiə edəcək? Ermənilər hər tərəfdən hücuma keçib, həm boş kəndi odlaya bilər, həm də aeroportda bizi mühasirəyə alıb qırarlar. Aeroporta təyyarənin düşməsi üçün ya bir traktor
7
sürüb orda saxlamaq, ya da asfaltı partlatmaq lazımdır. Biz kütləvi şəkildə təyyarənin enməsinə maneçilik törətməməliyik. Bu məsələ; ilə əlaqədar kəndin fəallarını Elman müəllim axşam idarəyə yığdı. Mən yenə də öz etirazımı bildirdim. Qalanları isə dedilər ki, Elman müəllim necə deyirsə, elə də edək. Çıxmaq lazımdır. Sabahdan arvad-uşaqları tökək aeroporta. Mən hirsimdən bayıra çıxıb siqaret yandırdım. Elman Məmmədovun içəridən səsi gəlirdi. O deyirdi: — Camaat, mən də Allahyarın fikri ilə razıyam. Camaatı aeroporta yığmaq olmaz. Qırılarıq. Özüm sizi sınayırdım ki, görüm siz nə deyirsiniz?—Beləliklə, aeroporta kütləvi şəkildə yığılmağımız baş tutmadı. Səhəri gün aeroporta yığılmağa razı olanlar məni görəndə «Müəllim, bağışla, axşam biz səhv eləmişik» deyirdilər. Bəli, Xocalı üçün bu qırğın hardansa hazırlanmışdı. Mənim inadkarlığım, Elman müəllimin mənimlə [10-11] razılaşması o zaman törədilə biləcək Xocalı qırğınının qarşısını aldı. Xocalıya şəhər statusu vermək ermənilərə psixi təsir göstərməkdən başqa, bir şey deyildi. Bir də ki, bu şəhərə yığışan camaat Ermənistandan gələnlər yox, Stepanakert qaçqınları idi. Ermənilər Şahbulaqdan Xocalıya, Malıbəyliyə, Kərkicahana kubik daşı aparan vertolyotları görəndə, həqiqətən də, bu torpaqların sahibi olmadıqlarını yəqin etdilər. Bu zaman hakimiyyətdə olan Polyaniçko münaqişəni sakitləşdirici yolla yox, uzatma metodu ilə aparırdı. Elə olmasaydı, rus hərbçiləri deməzdi ki, bizi bura erməniləri qorumaq üçün göndəriblər. 1988-ci ilin sentyabr ayının 18-də on min erməninin Xocalıya hücumu zamanı səkkiz nəfər Xocalı sakininə iki il həbs cəzası verilməsi rusların erməniləri qorumağa gəlməsinə əyani sübutdur. Bir də o yadımdadır ki, Xocalıda yaradılan milis dəstəsi işçiləri öz səlahiyyətli nümayəndələrindən silah istəyəndə o, cavab verdi ki, sizə silah versəm, gərək erməni milislərinə də verəm. Amma erməni milisləri avtomatla hərlənirdilər. Onları silahla Ermənistan təmin edirdi. Onu da qeyd etməyi özümə borc bilirəm ki, sentyabrın 18-də 80-ə yaxın erməni öldürən xocalıların heç birinə Xocalı özünü müdafiə batalyonu yarananda silah vermədilər. Dedilər ki, sizin yaşınız keçib. Silahlar yalnız bəzi sözəbaxan uşaqlara, bir də idarə müdirlərinə verilmişdi. Məndən bəzən bunun nə üçün belə olduğunu soruşanda deyirdim:— Bədbəxt oğlu, niyə bilmirsən? Sənin, mənim yalnız canımız var. İdarə müdirlərinin həm canı, həm də pulu var. O, iki şeyin keşiyini çəkir, sən bir şeyin. Xocalıda sözəbaxan uşaqlara vəzifə də təhsilindən asılı olmayaraq çox asanlıqla verilirdi. 1992-ci il 26 fevral qırğını düşünülərək törədilmişdi. Xocalı qırğını erməniləri dünyaya qaniçən millət kimi qələmə vermək üçün yaradılmışdı. Çünki ermənilər Sumqayıt hadisəsini əllərində bayraq edib, Azərbaycan xalqını vəhşi bir xalq kimi tanıtmışdı. Bunların əvəzində Sumqayıt hadisəsini kölgədə qoya biləcək bir azərbaycanlı qırğını törətmək lazım idi. Dəfələrlə Ağdamda Musa Məmmədovun yanında [11-12]
olmağımıza baxmayaraq, Xocalıya heç bir kömək edə bilmədik. Musa Məmmədova bildirdim ki, sən gələn yardımları «necə bölüşdürməkdən» savayı, heç bir iş görmürsən. Xocalılar acından öldüyü bir vaxtda Musa Məmmədov mətbuata «Qarabağa gələn yardımlar ünvanına çatdırılır»—deyə informasiyalar verirdi. Xocalı avtobuslarının biri ilə on yeddi nəfərlə Bakıya yola düşdük. Orda «Səhər» qəzetinin müxbiri Şamil Sabiroğlu ilə görüşdük. Əbülfəz Elçibəyin qəbuluna getdik. Xocalının vəziyyətini ona danışdım. Bu, 1992-ci il fevralın 11-də olmuşdu. Elçibəy bizə bir nəfər qoşub, Ali Sovetə göndərdi. Adı yadımda deyil, bir nəfərə bizimlə görüşməsini xahiş etdi. Mən və Şamil o adamla görüşdük. Nəhayət, bildirildi ki, bu gün Xocalı məsələsinə aid Milli Şura çağırılacaq. İsmayıl Şıxlı, Tofiq Qasımov və Etibar Məmmədov mənim xahişimi nəzərə alıb bildirdilər ki, şərait yaradacağıq, şurada sən də iştirak edəcəksən. Mütəllibov Şuraya axşam saat onda gəldi. Bildirdi ki, Milli Şuranın üzvlərindən başqa, heç kəs iştirak etməyəcək. Dedi ki, burda çıxardığımız qərarları bizdən əvvəl ermənilər bilir. Beləliklə, nə mən, nə Şamil, nə də jurnalistlər Şurada iştirak edə bilmədik. İclas gecə saat 3-də qurtardı. E. Məmmədova yanaşıb, həyəcanla soruşdum:—Nə oldu?—O, A.Mütəllibov çıxan qapını göstərib dedi:—Get prezidentdən soruş. Deyir ki, Yeltsinlə danışmışam, yaxşı olacaq...
Şamil Sabiroğlu bizi saat 4-ə işləmiş «Ovçular» mehmanxanasına apardı, orda rahatlandıq. Ümumiyyətlə, Ş. Sabiroğlu biz 17 nəfəri 3 gün öz cibinin pulu ilə yedirtdi. Onu mən Xocalıdan tanıyırdım.
Səhər Ali Sovetin qabağına nə qərar çıxardığını öyrənmək üçün gələndə bizi iki milis qarşıladı. Onlar bizə bildirdilər ki, çıxıb getsəniz, yaxşı olar. Sizə iki vertolyot ayırıblar. Ordakı arvad-uşaqları daşıyır. Burda «İstiqlal» qəzetinin bir müxbiri ilə görüşdüm. Məndən məqalə istədi. Elə pəncərənin qarşısında «Əsəblər tarıma çəkilib daha...» sərlövhəli bir məqalə yazdım. heç kəs inanmadı ki, məqaləni dərc edərlər. Dedilər ki, bu, Zərdüştün [12-13] qəzetidir. Mütəllibovun əleyhinə yazılan yazıları verməyəcək. 8
Ancaq məqalə nöqtəsinə, vergülünə toxunulmadan 18 fevral 1992-ci il tarixli «İstiqlal» qəzetində dərc olundu. Sonra Türkiyə səfiri ilə görüşdüm. Bildirdi ki, Azərbaycandan ilk adamı qəbul edir. Hələ iş yerləri hazır deyil. Qarabağdan gəldiyim üçün mənə hörmət edir. Yarım saatlıq söhbətimizdə xocalılara sığınacaq istəməklə yanaşı, Azərbaycan hökumətinin iç üzünü açıb tökdüm. Türkiyə səfiri bildirdi ki, danışıqlarımı həm Türkiyə, həm də Azərbaycan hökumətlərinə bildirəcək. Ş. Sabiroğlu Türkiyə səfirliyinin qarşısındakı pillələri enərkən şəklimizi də çəkdi. «İki sahil»-dəmi, yoxsa, «Səhər» qəzetindəmi çıxmışdı. Ayın 13-də Ağdama qayıtdıq. Demə, bizi aldadıblar. heç bir vertolyot göndərməyiblər. Yalnız çörək aparan bir vertolyota camaat doluşub, heç çörəyi düşürməyə də macal verməyiblər. Vertolyot da açıqca minənləri aparıb Gəncəyə töküb. Bu qədər xəbərdarlıqdan sonra xocalıları xilas etməmək, bizi aldadıb Yola salmaq nə deməkdir?... Bəli, Xocalı qırğını Sumqayıt hadisəsini kölgədə qoymaq üçün, Laçının, Şuşanın verilməsi, Ermənistanın Azərbaycana təcavüzünü dünyaya əyani şəkildə göstərmək üçün törədilmişdi. Milli Məclisdə ya Əsgəranın aradan götürülməsi, ya da Xocalı sakinlərinin çıxarılması müzakirə olunmuşdu. Xocalıların çıxarılmasına demokratik blok razı olmamış, Əsgəranın götürülməsini bildirmişdi. Elə ona görə də iclas bir məsələyə görə 5 saat uzanmışdı. Mütəllibov Əsgəranın götürülməsindən ona görə qorxurdu ki, Sumqayıt hadisəsini kölgədə qoymaq əvəzinə, Sumqayıt hadisəsindən betər bir hadisə törənə bilərdi. Demokratik blok isə elə-belə Xocalını qurban vermək istəmirdi. Məhz, bu çəkişməyə görə Xocalıya vertolyot gəlməsi baş tutmamışdı. Ona görə də Mütəllibov Əsgəranın götürülməsinə razı olmuşdu. Fəhmin Hacıyev, Tamerlan Qarayev, Tahir Əliyev Ağdama gəlmişdi. Tamerlan Qarayevin Xocalı İcra hakimiyyəti başçısı Elman Məmmədova «Sabah səhər çayımızı Xocalıda içəcəyik» deməsi təsadüfi deyildi. Elə bu cür də olmalı idi. Əməliyyat hazırlanmışdı Ona görə də ermənilər tezliklə tədbir [13-14]
görməli, Xocalını aradan götürüb Əsgəranı müdafiə etməli idilər. Ancaq bu əməliyyata ermənilər iki gün gecikməsinə baxmayaraq, müvəffəqiyyət qazandılar. Çünki Moskva ilə danışıqlar aparmış, pul təklif edib, 366-cı polku ancaq fevralın 25 - nə kimi ala bilmişdilər. 366-cı polkun rəhbərliyi veriləcək milyonların məbləğini Moskvaya bildirəndə cavab verilmişdi ki, onun yarısı qədər də versələr razı olun... 1992-ci il yanvarın 31-də Əsgəran, Naxçıvanik və Xanabad demək olar ki, alınmışdı. Mən Xocalı milis şöbəsinin rəisi, milis mayoru Sabir Məmmədovla birlikdə döyüşü müşayiət edirdim. Birdən Dadaş Rzayev «UAZ» markalı maşında gəlib, yanımızda dayandı. Dadaş Rzayev döyüş bölgəsinə gələndən sonra bizim texnikalar geri çəkilməyə başladı. O zaman Naxçıvanikdə ermənilər bizim piyadaları mühasirəyə alıb qırdılar. Xəlil Rza Ulutürgün oğlu Təbriz də o oyunun qurbanı oldu. Naxçıvanikdə öldürüldü. Demə, Dadaş Rzayev Bakı ilə danışıb, «Əsgəranı almaq» şad xəbərini çatdıranda Bakıdan—«Əsgəranı almaq nədir, geri qayıdın» əmri verilmişdi. Bəli, döyüşən texnika Bakıdan idarə olunurdu. Əgər Mütəllibovun Xocalının verilməsindən xəbəri yox idisə, haradan bilirdi ki, ermənilər xocalıların çıxması üçün 300 metr enində Ağdama tərəf koridor qoyublar. Heç demə, ermənilər Mütəllibovu aldadıbmış. Dünyada siyasət çox, Azərbaycanda da siyasətbazlar dəstə-dəstə. Elə bu dəstələrin fikir birliyi olmamasının qurbanı olmadımı xocalılar? İndi də ona görə Xocalı qırğınının səbəbkarı üzə çıxarılmır ki, burda hər iki tərəfin, həm demokratik blokun, həm də o zamankı prezident aparatının günahı var. ... Budur, açın varaqlayın, oxuyun, yadda saxlayın əsrin faciəsini. Siyasət qurbanı xocalıların başına açılan müsibətləri.
Yüklə 1,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|