Am aliy m ashg'ulotlar va hisoblash grafik ishlari uchun

#
I
A В
A'
javob: V va S nuq-taJar 
orqali o’tadi 
7. 
-I-rasm
7.5-misol. Berilgan: 
P=l5kN\ (=2nr, 
hrb=
2,5 
Balka kesimining o’lchamlari aniqlansin va xavfli nuqtalardagi 
kuchlanishlar topilsin. Balkaning tayanch kesimidagi 
M x
va 
M y
eguvchi
momentlami aniqlaymiz va epyurasini quramiz.
M x =2R
= 
30 
kNm,
va 
Kfy
= 
R
= 
15 kNm
Balkaning mustahkamlik shartini yozamiz
=
M,
W.
M
, 
r 1
V * w
Ш . 
6M
va
bh
2 
b 2h
Ф 1
237

---

Agar A = 
2,5 b
ni va 
M x
va 
M v
momentlarning qiymatlarini 
hisobga olsak, mustahkamlik shartidan kesimning eni A-ni topamiz
b
= 3|--------—— * 0.2m
b
405_
I 6.25 • 8 • 103
7 .5 - rasm
Kesimning balandligi Л = 2,5 • 0,2 = 0,5 
m.
Neytral o’qning holatim 
aniqlaymiz:
M y
m
]
e a
-4 4
m
‘
12
'
12 
inertsiya momentlari;
, 
0-V;
x
 
12
 
у
 
12
^
= - 2-— —т • 0,5 = 4,242 
vofa 

3,4 lO” 4
Neytral o ’q kuchning ta'sir chizig’i joylashgan chorakga qarama- 
qarshi chorakdan o'tadi. 
Kesimning 
S
neytral o'qdan eng uzoqda 
joylashganligi uchun unda normal kuchlanish katta qiymatga erishadi 
S
nuqtaning koordinatlan:
хс =Ь=0,\т, ус =^=0,25т
a J±JL.y +MJL.X ■
va 
с г 
“с I 
с 
с
2
' x 
' у 
m
238

---

Balka erkin uchining 
(A
nuqta) to'liq salqiligini topamiz
,3
P t
З Е 8 /
У
'
1 1 
P f
3 
E l
X )
15-8
3-2-108 V(8 0 ,0 0 0 3 4 F
(0,00 2l P
Р Г
__1_ 
J
= 33 ,34 1 0 - 5 m
Г <3) 
© I я
а
гааип 
у а и Уа1‘ aniqlansm (м o ’qi bilan a
М ф
& f T j T ^ а
Д burchak), xavfli kcsimdagi eng
7 
6 -m iso l 
Rasm da ko'rsatilgan 
balkalar 
uchun 
neytral 
o 'q
7.6-rasm.
katta 
normal 
kuchlanish 
hisoblansin epyuralari qurilsin, 
eng katta salqilik topilsin.
Kuchni 
ta 'sir 
chiziqi 
v 
kesimni 
egilish markazi 
О 
ij
nuqtadan 
o ’tuvchi 
В 
o ’qi 
tekisligi 
bilan 
m os 
tushadi. 
T o ’g ’ri 
burchakli 
Kesimli 
balkalarning materiali yog’och, 
boshqalarining materiali po ’Iot.
№
Balka
va
kesim
sxema-
si
Pro-
let
m
yuklanish
Kesim­
ning
o’lcham-
lari
Burchak

javoblar
burchak,
a
sm
k G W
1
1-A
1,5
M0=0,4 
mm
12x20 sm
(,0n
78°16*
1,38
97,2
2
1-B
1,4
Mo=0,2 mm
qt №12
30"
82°81
1,77
1443
3
1-C
2,0
M0=0,6 mm
shv №27
.,0"
87u551
1,98
1492
4
2-A
2,0
F S O kG
lOxlSsm
45"
66u2 1
1,32
75,4
5
2-B
1,5
F 200 kG
qt №16
30n
в з ^ г 1
0,97
1273
6
2-C
I,4
F=300 kG
shv №22
Ы)"
87°38'
0,79
1552
7
3-A
2,0
q
= 2 kG sm
10x25 sm
4>n
e o ^ s 1
1,37
95,0
8
3-B
1.2
q
= 
3 kG sm
qt №14
30n
82*461
0,47
1108
9
3-C
2,4
q
= 
2 kG/sm
shv №24
45°
85d54*
1.41
1481
239

---

T o'liq eguvchi momentni A/®va 
momentlarning y ig ’indisi
sifatida topamiz. 
{ u ? f
=0; 
A 
fxB
 =^0 + ( a /? ) = 3245M«;
Mxc
 = V(2164)2 +(1870.8)2 = 2862ЛЛп:
A
1Xo
= >/(2701)2 + (93S.3)2 = 2862
Nm. 
M xk
= 0.
Eguvchi va burovchi moment epyuralariga asosan 
V
 tayanch kesimi
xavfli holatda b o’ladi.
Ill 
- mustahkamlik nazariyasiga asosan, keltirilgan momentni
topamiz: 
+A /| «/(3245)2 +(324,5^ -326l2Aiw
d
= з
= ip 2 326 u = 0 0746 = 746mw 
d
= 
8 0
И/И 
qabul qilamiz
V 
\ 3,14 - 8- lo
7 .1 1-m isol P o ’lat tirsakli sterjen A V S rasmda
k o ’rsatilgandek 
mahkamlangan. 
AV
kesim ining 
dumaloq 
ko'ndalang 
kesimi
diametri 125 mm. 2 kN kuch M nuqtada
chizm a tekisligiga perpendikulyar qo'yilgan
Ko'n-dalang 
kuchlarning 
urinma
kuchlanishlari-ni xisobga olm ay, eng xavfli
nuqta M dagi bosh kuchlanishlami hamda
uchinchi va
to’rtinchi mustahkamlik nazariyalari b o’yicha xisobiy kuchlanishlami
aniqlang.
javob: di = 451 N/sm2; oh iv = 480 N/sm2.
7.12-misol. 
Tsilindrik 
tishli
uzatma vali AV ning diamet-rini
aniqlang (rasmga qarang). Tishli
g ’ildirak 
1 
dagi 
burov-clu
moment 30 N ga teng. T o ’r­
tinchi 
mustahkamlik nazariya-
sidan 
foydalaning. 
Tishli
g ’ildiraklaming xususiy 
o g ’ir-
liklarini xisobga olmang. Y o ’l
qo'yiladigan kuchlanish
H 0 300 к о
7 .
12-rasm
H-230
m
в
Г:
\
1?0 
,
1-1
7.
11 -rasm

---

[а] =800 N/sm2. Uchinchi mustah- 
ьщпПк nazariyasi 
asosida valning dianietrini qancha olish kerak edi? 
ja v o b : 
56,2 mm; 57,8 mm,
Yfalni buralish bilan egillsh ga hisoblash
O ’zgarmas kesimli po’lat materialidan tayyorlangan vnl uchun:
1 
F \ = 5 k N
va /*2 kuchlar birinchi va ikkinchi shkivlardagi etakchi 
tasmalarning 
taranglik 
kuchlari. 
Fx
=■
2h\
tenglikdan 
foydalanib, 
burovchi va eguvchi moment epyuralari qurilsin Uchinchi mustahkamlik 
nazarivasidan foydalanib, valning diametri hisoblansin.

---

7.13-misol. Pulot kolen vallarlar uchun buylama kuch, burovchi va 
eguvchi momen epyuralari qurilsin, uchinchi mustahkamlik nazariyasi 
buyicha eng katta kuchlanishlar topilsin, A kesim niarkazining К strelka 
yunalishdagi kuchishi xisoblansin
7.13-rasm
VIII. SIQILGAN STERJENLARN I USTUVORL1KKA 
HISOBLASH
8.1-misol. Kesimi teng 
yonli bo'lmagan ikki burchakni 
o 'zaro
biriktirishdan tarkib topgan ferma sterjenidagi siquvchi kuchning 
ruxsat
246

---

Etilgan miqdori aniqlansin. Sterjen st.3 markali po'latdan tayyorlangan 
'/g | - rasm ). 140 x 90 x 
6
teng tomonsiz burchak uchun: / Vrf- i
20
.»*4
j
X 0 m W3sm-, 
A
- I 
KsmZ
e ch ish : 
Ruxsat etilgan kuchni sterjenning ustuvorlik 
shartidan
fo y d a la n ib
yozamiz: 
<7
« — s [
A
(p
- koeffitsient miqdorini topish uchun sterjenning cgiluvchanligini 
a n iq la sh
kerak. Bu esa o’z navbatida sterjen kesimini minimal inertsiya 
m o m e n ti 
va inertsiya radiusini topishni talab etadi./^.=2/V(>.=2 364=72&vm3
[/V]
Shunday qilib, 
l y < I x
va minimal inertsiya radiusi
l
y =2
«mm
„
• “ 3.68лп/
A
> 2-18
c g ilu v c h a n lig in i
Sterjenning 
aniqlaymiz:
, 
f
.
260
й
5 »
Jadvaldan:
Я * 70 

= 0,81
Я « 80 

= 0,75 
Qiymatlami 
intcrpolyatsiyalab
Я = 70,65 egiluvchanlikka to’g ’ri keladigan koeffitsient 

ni qiymatini
topamiz: 
 = 0,81 - P-’^-~.9’75 .0.65 - 0,806
10
Siquvchi kuchning ruxsat etilgan qiymati
[ЛГЦ),806-2-181600-46425,6*^-464,256/bV
8.2-mliol. Kesimni to’rtta 90 
x 90 x 2 teng tomonli burchakdan 
tashkil 
topgan 
st.3 
markali 
po’latdan tayyorlangan ustunning 
ustuvorlikka 
ehtiyotlik
1
T
L
.
8
.
2
-
rasm
koeffitsienti 
= 
2
uchun
siquvchi kuchning ruxsat etilgan 
qiymati topilsin.
247

---

90 х 90 х 2 teng tomonli burchak
4 
2
uchun 
ZQ=2,55sm; 
/ V
i
=118
j
/« ; /<=15,6.9m"
echish: Kesimning inertsiya momentini topamiz:
lgmty ~^r.^
 +a2
j»4^l18+(3,25)2 15,6j-l 13 l,l« i4
Bu erda 
a
 = 
Z
q
 + 0,5 • Д - 2,55 + 0,5 ■
 1.4 «* 3,25rm
Inertsiya radiusi 
-
-
Ustunning egiluvchanligi 
x . u 
*
. 2 l 0 0 . , t ? o
5
^min 
4,25
XZAf/mk
bo'Igani uchun kritik kuchni Eyler formulasidan 
topib 
bo'lm aydi. Kritik kuchni Yasinskiy formulasidan aniqlaymiz.
* 
Fkr
*
акт А ш (a
- ,M ) I
A
» (3100-11,4 • 47,05)-4 15,6 = 15997Ц5*# 
Ustunga ta'sir etuvchi ruxsat etilgan kuch
-79.985A.V
K o effltilen t P-nlnj{ klym all
^-ning kiymati
ф -ning kiymati
St.3
St.4
St.5
chuyon j yogoch
'Ufa
St.3
St.4
St.5
chuyon yogoch
0
>,o
1,0
1.0
n o
0,52
0,43
0,25 1
10
0,99 0,98
0,97
0,99
120
0,45
0,37
0.22 1
20
0,97
0.96
0,91
0,97
130
0,40
0,32
0,18
30
0,95
0,93
0,81
0.93
140
0,36
0,28
0,16
40
0,92
0,89
0,69
0,87
150
0,32
0,25
0,14
50
0,89 0,83 1 0.37 
0,80 ’ 0,44
0,80
160
0,29
0,23
0.12
60
0,86
0,71
170
0,26
0,21
0,11
70
0,81
0,74
0,34 Г o,60
180
0,23
0,19
0,10
80
0.75
0,67
0,26
0,48
190
0,21
0,17
-
0,09
90
0,69
0.59
0,20 L o.39
200
0,10
0,16
-
0,08
100
0,60
0,50
0,15
0,31

---

- к
№36
_
f
140
,,№22
8.3-misol. Quyidagi 
ikkita 36 va 22 
profilli 
shvcllcrlar 
birikmasidan 
tayyorlangan kolonnani sxemasi ko'r- 
satilgan birikmani ikkita uchlari ham 
shamirli tayanchda..
Ustuvorlik 
va 
mustahkamlik 
shartlaridan 
foydalanib 
kolonnaga 
qo’yilishi mumkin bo'lgan siquvchi 
kuchni 
toping. 
Material.St.3.
[<т]
= I бОтРа, 
t
* 9m; 
ц
- 1
echish: 
Kesimdagi 
shvellerlarni 
__ ^
„
___
tavsiflarini yozib olamiz. Kesimning
I
o’lchamlarini masshtabda ifoda- 
laymiz. 
Kalonnaning 
kesim 
yuzasini
topamiz; 
A
= 2(53,4 + 26,7)= 16 0 ,1 ш 2
Kesimning minimal inertsiya momentini parallel o'qlarga nisbatan 
inertsiya momenti formulasidan topamiz;