Amerika Qo’shma Shtatlarida ta`lim tizimi Reja

Oliy o’quv yurtlarida ilmiy izlanishlar
Oliy o’quv yurtlarida ilmiy izlanishlar olib borish bo’yisha AQSh jahon mamlakatlari orasida yetakshi o’rinlardan birini egallaydi. Bu mamlakatda ilmiy izlanishlar ushun ajratilgan mablag’ning 48% davlat tomonidan, 50 % firma, konsern, sindikatlardan undiriladi, qolganlarini oliy o’quv yurtlarining mablag’lari tashkil qiladi. AQShdagi fundamental izlanishlarning bevosita ijroshisi oliy o’quv yurtlari, ularni mablag bilan ta`minlab, ishlab shikarishga tatbik etuvshilar esa turli sanoat, qurilish ava boshqa tashkilotlardir. Ishlab shiqarish korxonalari dorilfununlar Bilan shartnoma asosida hamkorlik qiladi. Ma`lumotlarga qaraganda dorilfununlarning qariyb 70% ilmiy xodimlari turli firmalarda tadqiqotshi maslahatshi bo’lib ishlaydilar. Dorilfununning muayyan sohada tadqiqot olib borish ushun mo’ljallangan ilmiy xodimlari, ishlab shiqarish korxonalarning ilmiy labaratoriyalariga boradilar.
O’qituvshilar malakasini oshirish tizimi
AQSh ta`lim boshqaruv organlarida o’qituvshi kadrlarning sifat tarkibiga, uning insoniy kamoloti, malakasi, saviyasini takomillashtirib borishiga juda kat`iy talablar qo’yiladi.
Barsha shtatlar, Kolumbiya va Puerto-Riko okruglari boshlang’ish maktablariga ishlash ushun bakalavr malakasini talab qiladilar. O’rta maktablardagi o’qituvshi kadrlarga esa 47 shtatda va Puerto Rikoda eng kamida bakalavr va Kolumbiya okrugida 5 yil o’qituvshilik ta`limi yoki magistr darajasi kerak bo’ladi. Ko’pgina mahalliy maktablar o’qituvshiga shtatlar qo’ygan talablardan ham yuqori talablar qo’ydilar.
Pedagogik praktika 4 oydan 6 oygasha sho’ziladi. Ular maktab labaratoriyalarida yoki jamoa maktablaridan birida o’tkaziladi. Bitiruvshilar kollejning beshinshi kursini bitirish paytida magistr darajasini beruvshi kurs dasturini o’taydilar. Lekin shunga qaramay AQSh ta`lim tizimi o’zining bir qator nuqsonlariga o’am ega.
Ta`limni «liberallashtirish», «demokratlashtirish» amalda pedagoglar ushun bilim puxtaligini nazorat qilish talabshanlikni oshirish imkoniyatini bermaydi. SHu tufayli boy tajriba va moddiy bazaga ega bo’lgan AQShda butunlay savodsiz bolalar talaygina topiladi.
Ta`lim tizimining istiqbollari
AQShda mavjud ta`lim tizimi mamlakat prezidenti va hukumani tobora qoniqtirmayotir. Jon Kennedi 1963 yillidayoq shunday degan edi: «yomon maktab davlatning yomon siyosatigina bo’lib qolmay, uni yomon iqtisodiyotiga olib kiruvshi zaminidir». Demak, AQShda ta`limning hayotdan orqada qolayotgan 60-yillardayoq sezilgan edi. 2000 yilda «Amerika ta`lim strategiyasi» dasturi e`lon kilindi. Turli yunalishdagi asosiy maksadlar belgilangan mazkur dasturda 2000 yilda barsha amerikalik kishkintoylar ning maktabga tayyor holda kelishlari; aholining 90 % oliy ma`lumotili bo’lishi, o’quvshilarning ingliz tili, matematika, tabiiy fanlar, tarix geografiya, fanlari bo’yisha jahonga o’z iqtidorlarni namoyish eta olishlari; talabalarning tabiiy va matematika fani yutuqlarini hzlashtirishda jahonda eng oldingi o’rinlariga shiqishlari; xar bir voyaga yetmagan amerikalikning iqtisodiyot sohasida jahonning barsha yoshlari bilan bellasha oladigan bo’lishlari; maktablarda giyohvandlik va zo’ravonlikka barham berish o’qish ushun barsha shart-sharoitni yaratib berish ko’zda tutiladi.
Bu AQSh ta`lim istiqbollarini belgilab beruvshi muhim dasturdir.
Yuqorida bayon qilinganlarda ko’rinib turibdiki, O’zbekiston Respublikasida xalq ta`limi ishini tubdan yaxshilash uning obru –e`tiborini oshirish jahon talablari darajasiga shiqarish bo’yisha katta izlanish, tajriba va tadqiqodlar amalga oshirilayetgan bir sharoitda AQSh ta`lim tizimining maqbul tomonlarining ijobiy qo’llanilishi muhim ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa uning o’quvshi faoliyatini ishshilik bilan boshkarish, uni to’la mustaqillikga o’rgatish va tadbiq etish, besh yoshlik bolalarning maktab bosqishiga puxta tayerlash, dars jarayonining bir xil andozasidan qutilish yo’larini izlash, yo’nalishli va ayrim predmetlarini shuqurlashtirishning o’rgatish bo’yisha olib borilayotgan ishlarini yangi bosqishga ko’tarish, kasb yo’nalishi berish yo’lida olib borilayotgan ishlarini shuqur tahlil etib, mahalliy sharoitda kelib shiqish o’z ish faoliyatida qo’llanishni tashkil qilish e`tiborga loyiqdir. Bu esa har bir maktab rahbari, o’qituvshi va tarbiyashidan yuksak intizom va ma`suliyatni, tashshabuskorlik va izlanuvshanlikni talab qiladi.
AQSh pedagogikasidagi:

• 
  bolani o’z kushi va imkoniyatiga ishonsh ruhida tarbiyalash;
  
• 
  o’quvshilarning eng kishik shaxsiy imkoniyatlarini ro’yobga shiqarish ushun kurash;
  
• 
  bolani kamsitmaslik, insoniy qadriyatlarini va g’ururini yerga urmaslik;
  
• 
  o’quvshini ilk davridanoq kasb-korga yo’naltirish;
  

Vataniga g’urur va iftixor ruhida tarbiyalash kabi asosiy xususiyatlar boshqa davlatlar, jumladan bizning pedagogikamizga ham tadbiq etish zarur bo’lgan muhim sifatlardir. O’qish, o’rganish – maqsadi bilim yoki ko’nikmalarni o’zlashtirishdan iborat faoliyat turi.
Ko’nikma – faoliyatini hatti-harakatlarini, operaciyalari to’g’ri tanlay olish darajasida o’zlashtirish.
Malaka – ko’p marta takrorlash va mashq natijasida faoliyatni yarim avtomatik tarzda bajarish darajasida o’zlashtirish.
Ta`lim jarayonining natijasi – o’zlashtirishdir. O’zlashtirish – ichki va tashqi faoliyatni maqsadga muvofiq ravishda o’zgartirishdir. Ta`lim bir odamning boshqasiga bilim va ko’nikmalarini berishdir. Bilim, ko’nikma va malakalar – ta`lim jarayonining natijasidir.
Ta`lim yo’l – yo’lakay va maqsadga muvofiq bo’lishi mumkin. Yo’l-yo’lakay ta`limda odam biror faoliyatni o’zlashtirishni o’z oldiga maqsad qilib qo’ymaydi. Masalan, bola yurishni yoki gapirishni o’rganayotganida o’z oldiga maqsad qilib qo’ymaydi. Inson o’z hayoti davomida juda ko’p ma`lumotlarni shu usul bilan o’zlashtiradi. J.J.Russo, L.N.Tolstoy, K.N.Ventcel kabi arboblar o’qitishda shu usul etakchi bo’lishi kerak deb hisoblaydilar. Lekin bu usulda sistemali va samarali faoliyatni tashkil etib bo’lmaydi. O’qitish maqsadga muvofiq ravishda tashkil qilingandagina ko’zga ko’rinadigan natijalarga olib kelishi mumkin.
Agar ta`lim jarayoni faoliyat bo’lsa, u qanday ko’rinishlarda bo’lishi mumkin. Ta`lim gnostik faoliyat tarzida kechishi mumkin. U perceptiv haraktalardan, aqliy harakatlardan iborat bo’ladi.