Anatomiya 2014. indd

Orqa miyaning fiziologiyasi.
Orqa miya reflektor va o‘tkazuv-
chanlik vazifasini bajaradi. Reflektor markaz sifatida orqa miya 
murakkab harakatlantiruvchi va avtonon reflekslar sodir qiladi. 
Afferent yo‘llar bilan u retseptor bilan bog‘lansa, efferent yo‘llar 
bilan skelet mushaklari va ichki a’zolar bilan bog‘langan. Or-
qa miyaning nerv markaz lari segmentar ish bajaruvchi markaz-
lardan iborat. Ularning neyronlari retseptorlar va ish bajaruvchi 
a’zolar bilan bevosita bog‘langan. Bunday markazlar orqa miya-
dan tashqari, uzunchoq va o‘rta miyada ham bor. Oraliq miya 
va bosh miya po‘stlog‘ining segment usti markazlarini periferiya 
bilan bevosita aloqasi yo‘q. Ular uni segmentar markazlar vosi-
tasida boshqaradi. Orqa miyaning harakatlantiruvchi neyronlari 
tana, bo‘yin va qo‘l-oyoq larning barcha mu shaklarini innerva-

---

424
tsiya qiladi. Orqa miyaning har bir segmenti tanani uchta me-
tamerini: o‘zini xususiy, bitta yuqorigi va bitta pastkisini inner-
vatsiya qilishi aniqlangan. Shunday qilib, har bir metamer uch-
ta ildizdan sezuvchi tolalar oladi. Skelet mu shaklari ham orqa 
miya ning uchta qo‘shni segmentidan harakatlantiruv chi inner-
vatsiya oladi.
Har bir orqa miya refleksi o‘zining retseptiv maydoni va ozi-
ning joylashgan joyi, o‘zining darajasiga ega. Masalan: tizza ref-
leksi markazi II– IV bel segmentlarida, axill refleksi – V bel va 
I–II dumg‘a za, qorin mu shaklari markazi – VIII–XII ko‘krak 
seg mentlari sohasida joylashgan. Hayot uchun ahamiyatli bo‘lgan 
dia fragmani harakatlantiruvchi markaz III–IV bo‘yin segmentla-
ri sohasida joylash gan. Bu markazni shikastlanishi nafas to‘xtashi 
natijasida o‘limga olib keladi.
Orqa miyaning o‘tkazuvchanlik faoliyati orqa miyaning oq 
moddasida o‘tadigan yuqoriga ko‘tariluvchi va pastga tushuvchi 
yo‘llar hisobiga bajariladi. Orqa miyaning uzun yuqoriga ko‘tari-
luvchi va pastga tu shuvchi yo‘llari periferiyani bosh miya bilan ik-
ki tomonla ma aloqasini ta’minlaydi. Tashqi va organizmning ich-
ki o‘zgarishi ha qidagi afferent impulslar orqa miyaning o‘tkazuv 
yo‘llari orqali bosh miyaga o‘tadi. Past ga tushuvchi yo‘llar orqali 
bosh miyadan impuls lar orqa miyaning effektor neyroniga o‘tka-
ziladi. Qisqa yo‘llar orqa miyani alohida segmentlarini bir-biri bi-
lan bog‘laydi.
Skelet mushaklarini harakatlantiruvchi markazlaridan tash-
qari, orqa miyada qator simpatik va parasimpatik avtonom mar-
kazlar ham bor. Orqa miyaning yon shoxlarida VIII bo‘yin seg-
mentidan to III bel segmentigacha simpatik nerv tizimining 
markazi joylashgan. Bu markaz yurak-qon tomirlar, ter bezla-
ri va barcha ichki a’zolarni innervatsiya qiladi. Yuqorigi ko‘krak 
sementlarida qorachiqni kengaytiruvchi simpatik markaz, yuqo-
rigi beshta ko‘krak segmentlarida – yurak ning simpatik marka-
zi joylashgan.
Orqa miyaning dumg‘aza qismida kichik chanoq a’zolari-
ni innervatsiya qiluvchi parasimpatik markazlar (siydik chiqarish, 
defeka tsiya, ereksiya va eyakulyatsiya) joylashgan. 

---

425