Anatomiye giRİŞ

Otonom Sinir Sistemi 
Otonom sinir sistemi vücudun istem dışı çalışan kaslarını innerve eden sinir sistemi 
bölümüdür. Bezlerin salgı yapmasını ve iç organların hareketlerini de kontrol eder. Otonom sinir 
sisteminde sempatik sinir sistemi ve parasempatik sinir sistemi olmak üzere iki bölüm vardır. 
Otonom sinir hücreleri beyin kökü ve medulla spinalis’te yerleşmiştirler. Aksonlar medulla 
spinalis ve beyin kökünü periferik sinirler olarak terkederler. 
Parasempatik ve sempatik tüm otonomik uyarım, sinaps yapan iki nöronla gerçekleşir. Bunlar, 
preganglionik nöron ve ganglionik nöron’dur. Preganglionik nöron MSS içindedir. Aksonuna 
preganglionik lif denir. Ganglion nöronu MSS dışında bulunan bir otonom ganglion’un içindedir. 
Aksonuna postganglionik lif denir. 
Merkezi sinir sistemi ile viseral organlar arasında yer alan efferent periferik yol üzerindeki 
sinir hücresi kümelerine otonom ganglionlar denir. Buradaki hücreler beyin ve medulla 
spinalis’ten gelen otonom liflerle sinaps yaparlar. Kendi aksonlarını ise visseral organlara 
gönderirler. 
Otonom ganglionlar vücutta üç şekilde dağılmışlardır: 
Paravertebral ganglionlar; Columna vertebralis’in ön-yan kısımlarında, segmental olarak 
sıralanmışlardır. Bu ganglionlar birbirlerine longitudinal liflerle bağlanırlar ve columna 
vertebralis’in iki yanında truncus symphaticus (sempatik trunkus)’ları oluştururlar. 
Prevertebral ganglionlar; Aorta abdominalis ve büyük dalları etrafında yer almış ganglionlardır. 
Terminal ganglionlar. Yalnızca parasempatik ganglionlardır. Bunlar innerve edilen organın içinde 
veya hemen bitişiğinde yer alırlar. 
Otonom sinir sistemi üç ana bölümden çıkar: 
Cranial bölüm buradan okulomotor, fasial, glossofaringeus ve vagus sinirleri içindeki 
preganglionik visseral motor lifler çıkarlar. Bu lifler terminal ganglionlarda sinaps yaptıktan 
sonra hedef organa giderler. Bu bölüm parasempatiktir. 
Thoraco-lumbal bölüm Th
1
-L
2
 arasındaki segmentlerden çıkarlar ve trunkus sempatikatusa 
girerler, ya prevertebral veya pravertebral ganglionlarda sinaps yaparlar. Sinapstan sonra hedef 
organa giderler. Bu bölüm sempatiktir. 
Sakral bölüm S
2-3-4
 düzeylerinden medulla spinalis’ten çıkarlar. Pelvis organları ile ilgili pre-
vertebral ganglionlarda sinaps yapıp hedef organa giderler. Bu bölüm parasempatiktir. 
Organların çoğu ikili otonomik innervesyona sahiptir. Bu ikili innervasyonun etkileri terstir. 
Ancak düzenli çalışırlar. Bu otonomik innervasyon organ ve bezleri normal etkinlikte tutan zayıf 
impulslar gönderirler. Stresli durumlarda sempatik impulslar daha güçlü olur ve organlarla bezler 
stres ortamına reaksiyon gösterirler. Stres ortamı düzeldiği ve organ fonksiyonları normale 
döndüğü zaman parasempatik sistem etkin duruma geçer. 
Fazla efor harcandığında ya da endişe ve dehşete düşüldüğünde kalp atım hızı artar. Koroner 
damarlar iskelet kas damarlı ve bronchiol’lar genişler. Karaciğer glikojen’den daha fazla glikoz 
üretir. Derideki küçük arterioller vasocostrictör ve kan basıncı artar. Yüz sararır, fakat kaslar ve 
beyin daha fazla oksijen harcayarak bireyi hem fiziksel hem de zihinsel harekete hazırlar. Aynı 
zamanda pupillalar genişler, kıllar dikleşir ve ter bezleri daha fazla ter üretir. Bu arada bağırsak 
ve mide hareketleri ile sindirim özsuyu sekresyonu inhibe olur., ağız kurar. Bu sempatik sinir 
sisteminin etkisidir. Bir saldırı, savunma, döğüşme ve koşma gibi durumlarda açığa çıkar. 
 
174

---

Stres durumu bittikten sonra, parasempatik sinir sistemi olayları normale döndürür. Sindirim 
organları daha fazla kan alır, bezler salgılarını artırır ve boşaltım organları tekrar fonksiyonlarını 
başlatır. Kalp atımı hızı ve kan basıncı düşer. Tekrar sakinlik durumuna dönülür.