Andijon mashinasozlik instituti axborot texnologiyalar kafedrasi elektron hujjat almashinuv tizimlari

2.3 Hamkorbankda electron hujjat almashinuvi ishlashi.

ATB Hamkorbankning korporativ tarmog’ida IBM LoTus Notes ilovasidan foydalaniladi. Birinchi pochta tizimi ochilgandan so’ng Domino bo’limiga kiriladi va Vnutrenniye bolimi tanlanadi, shundan so’ng sozdat tugmasi bosiladi. Yangi oyna ochiladi qaysi hujjat turini tanlash va ijroga yuborish bo’yicha ro’yhat chiqadi. Ushbu ro’yhatda hujjatni kim va qayerga yuborish bo’yicha ro’yhatda mavjud kerakli bo’lim tanlanib barcha oynalar to’ldirilib chiqiladi va soxranit tugmasi bosilib otpravit tugmasi chiqadi. Xat yuborilgandan so’ng pochtaga haqiqatda yuborilganligi bo’yicha xat keladi. Yuborish jarayonida barcha ishtirokchilar ya’ni yuboruvchi va qabul qiluvchi elektrin tizim orqali ogohlantiriladi. Elektron hujjat almashish tizimida bankning barcha ichki hujjatlari aylanishi ta’minlangan. Barcha buyruqlar va topshiriqlar rahbariyat tomonidan kerakli bo’limlarga yuboriladi va axborot to’liq tasdiqlanadi. Elektron hujjatni ijrosini taminlanishini bank kanselyariya bolimi nazorat qiladi. Elektron hujjatlar bajariganligi bo’yicha hisobot yuritiladi va har oyni oxirida barcha hujjatlar bajarilganligi tekshiriladi. Bajarilmagan hujjat sabablari va keying bosqichlari o’rganilib tegishli bo’limlarga ogohlantirish yuboriladi.

XULOSА
Umuman olganda, elektron hujjat aylanish tizimi oddiy (qogʼoz) hujjat aylanish yoki boʼlmasa korxonalardagi ish yuritish va ijro nazoratini tashkil etish boʼyicha oʼrnatilgan tartib asosida ishlab chiqilgan boʼlishi lozim. Elektron hujjat aylanish tizimlariga korxonaning talab va takliflarini inobatga olgan holda qoʼshimcha vazifalar ham yuklanishi mumkin. Hujjatning xavfsizligini taʼminlash, hujjat aylanish jarayonida risk omillarini baholash har qanday dasturiy taʼminot oldida turgan asosiy vazifalardan sanaladi. Bularni etiborga olgan holda hujjatlarni boshqarish tizimi ishlab chiqilishi kerakligi va boshqa texnik shartlar АKT boʼyicha mutaxassislar tomonidan belgilangan.

Elektron hujjat aylanishi xizmatlarini qoʼllashga boʼlgan ehtiyoj, ayniqsa, ruxsat beruvchi hujjatlar, soliq, moliya, statistika va boshqa hisobotlarni yigʼish bilan bogʼliq turli xizmatlarni koʼrsatishda davlat organlarining jismoniy va yuridik shaxslar bilan tezkor hamkorligi jarayonida ortadi.
Respublikamizda elektron hujjat aylanish tizimi va uni joriy etishda aloqa va axborotlashtirish sohasi mutaxassislari tomonidan yaratilayotgan ixtiro xamda ratsionalizatorlik takliflarining oʼrni beqiyos. «E-HUJJАT» tizimidan koʼpgina korxonalarda, jumladan - Oʼzbekiston aloqa va axborotlashtirish agentligi, Davlat soliq qoʼmitasi, Tashqi ishlar vazirligi, Davlat aloqa inspektsiyasi, Fan-texnika va marketing tadqiqotlari markazi, Oʼzimpeksaloqa korxonasi, Oʼzbektelekom АK va (Ilova №4) boshqalarda foydalanilmoqda.
Keltirilgan maʼlumot va takliflar asosida shuni aytish mumkinki elektron hujjat aylanish tizimining korxonalarda joriy qilinishi ish yuritish ishlarini takomillashtirib, xodimlarning vazifalarini oʼz vaqtida bajarish nazoratini kuchaytirganligi tufayli, ularning ishga boʼlgan munosabatini ijobiy tomonga oʼzgartirada, mehnat unumdorligi oshadi, axborot xavfsizligi kuchayadi. Lekin shu bilan bir qatorda tizimning joriy etilishi oʼrnatilgan ish oʼrinlari (Ilova №8) soniga oʼz tasirini oʼtkazadi.
FOYDАLАNILGАN АDАBIYOTLАR ROʼYXАTI
I. Qonunlar, huquqiy va siyosiy hujjatlar
1. Oʼzbekiston Respublikasining «Аxborotlashtirish toʼgʼrisida»gi qonuni, 2003y.
2. Oʼzbekiston Respublikasi «Аxborot erkinligi printsiplari va kafolatlari toʼgʼrisida»gi Qonuni 12.12.2002 y. N 439-II.
3. Oʼzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Idoralararo axborot-kompьyuter tarmogʼini tashkil etish toʼgʼrisida»gi qarori. 10.04.1998 y. N 150
4. Vazirlar Mahkamasining «Аxborotning kriptografik himoya vositalarini loyihalashtirish, tayyorlash, ishlab chiqarish, realizatsiya qilish, taʼmirlash va ulardan foydalanish faoliyatini litsenziyalash toʼgʼrisida»gi nizom 2007 yil 21 noyabrdagi 242-son qaroriga ilova.
5. Oʼzbekiston Respublikasining Qonuni «Elektron tijorat toʼgʼrisida»gi 29.04.2004 y. N 613-II
6. Oʼzbekiston Respublikasining Qonuni «Elektron hujjat aylanishi toʼgʼrisida»gi 29.04.2004 y. N 611-II 7. Oʼzbekiston Respublikasining Qonuni «Elektron raqamli imzo toʼgʼrisida»gi 11.12.2003 y. N 562-II
8. Oʼzbekiston Respublikasi Prezidentining «Oʼzbekiston Respublikasida axborotni kriptografik muhofaza qilishni tashkil etish chora-tadbirlari toʼgʼrisida»gi Qarori 03.04.2007 y. N PQ-614
II. Oʼzbekiston Respublikasi Prezidentining asarlari, ishlari, maʼruzalari
9. Karimov I.А. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, Oʼzbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yoʼllari va choralari. – T.: Oʼzbekiston, 79
10. Mamlakatimizni modernizatsiya qilish va yangilashni izchil davom ettirish – davr talabi. Prezident Islom Karimovning 2008 yilda mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2009 yilga moʼljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yoʼnalishlariga bagʼishlangan Vazirlar Mahkamasi majlisidagi maʼruzasi // Xalq soʼzi, 2009 yil 14 fevralь.
11. I.А.Karimov. Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish kontseptsiyasi. (Oʼzbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qoʼshma majlisidagi maʼruzasi). «Xalq soʼzi» g. №220. 13 noyabrь 2010 y.
III. Kitoblar va risolalar
12. Аripov va boshq. Oʼzbekiston axborot-ommunikatsiya texnologiyalari sohasi menejmenti masalalari. – T.: «Fan va tehnologiya», 2005.
13. Аnin B.L.O. Zaщita kompьyuternoy informatsii. SPb.: BHV-Sankt- Peterburg, 2000.
14. Аskerov T.M. Zaщita informatsii i informatsionnaya bezopasnostь. Ucheb. posobie. Pod red. K.I. Kurbakova. M.: Ros.ekon.akad., 2001.
15. Balabanov I.T. Elektronnaya kommertsiya / IX Balabanov, — SPb.: Piter, 2001. - 336 s.
16. Breyli R., Mayers S. Printsipы korporativnыx finansov.-M.: «Finansы», 2004.
17. Djons Dj, Metodы proektirovaniya /Per. s angl. Pod red. V.F. Vendы i V.M. Munipova, M.: Mir, 2986 - 327 s
18. Yegorova T.А. Kriterii ergonomicheskoy i ekonomicheskoy otsenki pri proektirovanii predpriyatiya // Organizatsiya proizvodstvennыx sistem - Varshava: Polьsha - 1997.
19. Kataev А.V. Virtualьnыe predpriyatiya - novaya stupenь v organizatsii NIOKR //Strategicheskie aspektы upravleniya NIOKR v usloviyax globalьnoy konkurentsii: Otchet po NIR № 01.2.00100692. Taganrog: TRTU,2001.
20. Lyubushin NL. Аnaliz finansovo-ekonomicheskoy deyatelnosti predpriyatiya. Yuniti. Moskva, 2000.
21. Levin BJC. Zaщita informatsii v informatsionno-vichislitelnix sistemax i setyax //Programmirovanie. 1994.
22. Entsiklopediya kompьyuternыx virusov Yevgeniya Kasperskogo //Elektronnaya versiya 2010.