veb-sayt: www.tilvaadabiyot.uz
37
навбатчи
Tadqiqotlar
Badiiy vaqt muammosi real vaqt bilan uzviy bog‘liq
bo‘lsa-da, har ikkalasining o‘rtasida juda katta farq mav-
jud. Real vaqt tushunchasi koinotning aylanish tizimi bi-
lan bog‘liq. Badiiy vaqt ijodkor
tomonidan badiiy makon-
lar joylashuvi natijasi o‘laroq belgilanadi. Bunda, albatta,
muallif oniy kayfiyati birinchi o‘rinda hisobga olinadi. Bu
holat faqat lirik asarlarga xos bo‘lib, epik asarlarda janr
ko‘lami kengligi,
qolaversa, sujet vaqti va muallif vaqtining
o‘rtasida katta farq bo‘lishi bilan ajralib turadi. Sababi,
“ba
-
diiy asar negizidagi janr, kompozitsiya, sujet, badiiy matn
strukturasi, obrazlar poetikasiga doir muhim qismlarni
qamrab olishi, badiiy makon va zamonni uyg‘un aks et
-
tirishini hisobga oladi”.
1
Lirik janrlarning yana bir muhim
jihati sof psixologik asar bo‘lganligi uchun ham unda
xronotopni aniqlash biroz murakkablik tug‘diradi.
“Badiiy
ada biyotda xronotop adabiy turlarga qarab o‘zgarib bora
-
di. Makon va zamon qiymati lirik turlarda so‘zlarni tasvir
-
lashda o‘ziga xos hisoblanadi”
2
. Sababi,
lirik asarda lirik
qahramon tushunchasi ham borki, u muallif dunyoqarashi
mahsuli ekanligini unutmasligimiz kerak. Lirik turlar miq-
yosida ham an’anaviy she’riyat bilan noan’anaviy she’riyat
o‘rtasidagi badiiy vaqt masalasi turli aspektlarda qaraladi.
Adabiyotshunos Qozoqboy Yo‘ldoshev buni
epik asarlar
olamida quyidagicha izohlaydi:
“Modernchi adiblar badiiy
asarlardagi voqealar rivoji tasvirining xronologik tartibdagi
ifoda yo‘sinini ham buzib yubordilar. Ko‘pchilik modernis
-
tik asarlarda tartib bilan kechadigan voqealar emas, balki
odamningboshi-ketiyo‘qo‘y-xayollarivachigalkechinma-
lari oqimi aks ettirilardi”
3
.
Modern yo‘nalishda yozilgan lirik
asarlarga ham so‘zshunos olimning aynan shu fikrlarini
qo‘llasak bo‘ladi. Chunki she’riyatda:
Dostları ilə paylaş: